Rozdepkowate (Neritidae) – szeroko rozprzestrzeniona rodzina małych, słodko-, słonawo- i słonowodnych ślimaków przodoskrzelnych. Obejmuje kilkaset gatunków, w tym około 110 gatunków słodkowodnych.
Etymologia nazwy
Nazwa naukowa pochodzi od rodzaju typowego tej rodziny (Nerita sp.) – i ma swe źródło w imieniu jednego z greckich bogów morza: Neritesa, syna Nereusa i okeanidy Doris, którego Afrodyta, z zemsty za to, że wolał pozostać w morskim królestwie rodziców zamiast towarzyszyć jej w drodze na Olimp, zamieniła w ślimaka[3]. Nazwa polska pochodzi od jedynego przedstawiciela tej rodziny występującego w Polsce – rozdepki rzecznej (Theodoxus fluviatilis)[4].
Cechy morfologiczne i anatomiczne
Muszle różnych przedstawicieli rodziny Neritidae
Muszla grubościenna, półkolista, zbudowana z niewielu skrętów, z których ostatni jest rozdęty i znacznie większy niż poprzedzające. Bez dołka osiowego i przegród wewnętrznych, które są resorbowane w trakcie wzrostu. Powierzchnia muszli gładka lub żeberkowana, zwykle żywo ubarwiona. Otwór muszli półkolisty, brzeg kolumienkowy zgrubiały, ma postać szerokiej i płaskiej płytki, która bywa gładka lub ornamentowana. Wieczko wapienne, grube, o budowie spiralnej, zaopatrzone w wyrostek wewnętrzny służący jako miejsce przyczepu mięśnia.
Ciało krępe, głowa duża, zaopatrzona w szeroki ryjek i parę długich, kurczliwych czułków. U nasady czułków, po stronie zewnętrznej osadzone są (na niewielkich słupkach) oczy. Noga szeroka i krótka, zwężona w tylnej części. Skrzele trójkątne, zbudowane z trzech rzędów blaszek. Nie posiadają szczęk właściwych i gruczołów ślinowych, radula typu rhipidoglossa. Jelito tylne przebija komorę dwuprzedsionkowego serca. Otwór odbytowy po prawej stronie jamy płaszczowej. Układ nerwowy prymitywny, unerwienie nogi drabinkowe.
Rozdzielnopłciowe, układ rozrodczy samic złożony: podzielony na część przyjmującą nasienie i część wyprowadzającą jaja, w związku z czym każda samica posiada dwa lub nawet trzy (zależnie od gatunku) otwory płciowe. Samce można rozróżnić po tym, że posiadają z prawej strony głowy duże prącie[4][5].
Występowanie i biologia
Przedstawiciele rodziny występują w wodach słodkich, słonawych i słonych stref klimatu umiarkowanego, subtropikalnego i tropikalnego. W Europie reprezentowane przez dwa rodzaje: Theodoxus i Smaragdia, z których w Polsce występuje tylko jeden gatunek: rozdepka rzeczna[4]. Zamieszkują litoral, są roślinożerne[4][5].
Taksonomia
Zróżnicowana rodzina, obejmuje kilkaset gatunków, w tym około 110 gatunków słodkowodnych[4][5], zgrupowanych w kilkunastu rodzajach współczesnych oraz kilkunastu rodzajach kopalnych[2]. Według podziału zaproponowanego przez Boucheta i innych (2017) należące do niej gatunki zgrupowane są w cztery podrodziny[6]:
Najliczniej reprezentowane są rodzaje Nerita, Neritina, Smaragdia[5].
Wyróżniana przez Bouchet et al. 2005 kopalna podrodzina Neritariinae Wenz, 1938[8] została podniesiona do rangi rodziny (Neritariidae) przez Bouchet et al. 2017[6]. W bazie MolluscaBase takson Smaragdiinae traktowany jest jako synonim podrodziny Neritinae[2].
Wykorzystanie
Potrawa przygotowana z przedstawicieli rodziny rozdepkowatych, złowionych w rzece Rajang na Malezji
Niektóre gatunki są poławiane i wykorzystywane gospodarczo, jako pokarm, muszle wykorzystywane są do produkcji ozdób.
↑Claudius Aelianus. De Natura Animalium. Ed. Friderico Jacobs apud Fridericum Fromannum, Jena, 1832; liber 14: 28. De Natura Animalium na Lacus Curtius
↑ abcdePiechocki A. 1979. Mięczaki (Mollusca), Ślimaki (Gastropoda) W: Fauna słodkowodna Polski 7. PWN, Warszawa; str. 163.
↑ abcdWąsowski R. 2000. Przewodnik: muszle. Multico Oficyna Wydawnicza Sp. z o.o., Warszawa, ISBN 83-7073-250-X, str. 81.
