Przewałka

Herb
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	grodzieński
Sielsowiet	Hoża
Populacja (2009) • liczba ludności	206[1]
Nr kierunkowy	+375 15(2)
Kod pocztowy	231741
Tablice rejestracyjne	4
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Przewałka
Położenie na mapie Białorusi Przewałka
53°56′45″N 23°55′19″E/53,945833 23,921944
Multimedia w Wikimedia Commons

Przewałka (biał. Прывалка, Прывалкі, Prywałka, Prywałki, ros. Привалка, Priwałka, lit. Pervalkas) – dawne miasto, obecnie wieś nad Niemnem na Białorusi w rejonie grodzieńskim obwodu grodzieńskiego. Wchodzi w skład sielsowietu Hoża (Гожа).

Miejscowość znajduje się przy drodze krajowej R42 (biał. рэспубліканска дарога Р42), biegnącej z Grodna przez Nową Hożę i Hożę do białorusko-litewskiego przejścia granicznego Przewałka – Rajgród (Priwałka – Raigardas).

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w starostwie niegrodowym przewalskim w powiecie grodzieńskim województwa trockiego^[2].

Znajduje się tu rzymskokatolicka parafia św. Judy Tadeusza w Przewałce.

Według miejscowej legendy nazwa wsi pochodzi od zapadnięcia się (przewalenia się) pod ziemię istniejącego w tym miejscu bogatego miasta Rajgrodu.

• XVI w. – osada położona na terenie dóbr hospodarskich (wielkoksiążęcych)
• 1569 – wymieniana w składzie dóbr stołu królewskiego, następnie stała się centrum nowo utworzonego starostwa przewalskiego w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego.
• 1606 – powstanie parafii rzymskokatolickiej i klasztoru karmelitów^[3].
• 1650 – miasteczko otrzymało przywilej na organizowanie targów i jarmarku.
• 27 lutego 1792 – nadanie prawa magdeburskiego i herbu miejskiego (archanioł Michał z błyskawicą prawej ręce, a z tarczą w lewej unoszący się nad szatanem w płomieniach^[4].
• 1793 – włączona w skład województwa grodzieńskiego
• 1795 – w wyniku III rozbioru Polski znalazła się na obszarze Ziem Zabranych zaboru rosyjskiego (gmina Sobolany, powiat (ujezd) grodzieński kolejnych guberni: słonimskiej (1795–1797), litewskiej (1797–1802) і grodzieńskiej).
• 1863–1864 – powstanie styczniowe; w ramach represji popowstaniowych zlikwidowano istniejący tu klasztor karmelitów, zniszczono kościół i zabudowania klasztorne.
• od 1921 – w gminie Porzecze (powiat grodzieński, województwo białostockie Rzeczypospolitej Polskiej).
• po 17 września 1939 r. – w składzie Białoruskiej SRR.
• 1940 – centrum sielsowietu w rejonie porzeckim obwodu białostockiego BSRR.
• 1941-1944 – okupacja hitlerowska Bezirk Bialystok (pl. Okręg Białostocki)^[5]
• od września 1944 r. w obwodzie grodzieńskim BSRR (od 1990 r. Republika Białorusi).

Niektórzy spośród dzierżawców (najpierw namiestników, potem starostów niegrodowych) przewalskich:

• Wojciech Narbutt
• Krzysztof Morsztyn
• Jan Kazimierz Kierdej
• Marcjan Ogiński
• Tadeusz Franciszek Ogiński

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tu 611 osób, 595 było wyznania rzymskokatolickiego, 8 prawosławnego a 8 mojżeszowego. Jednocześnie 158 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 450 białoruską a 3 inną. Było tu 112 budynków mieszkalnych^[6].

• kościół Matki Boskiej Szkaplerznej z 1919 r. należący do parafii św. Judy Tadeusza^[7](dekanat Grodno-Wschód diecezji grodzieńskiej)^[8]

• Przewałka (ujednoznacznienie)

• Przewałka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 181 .
• Wędrówki po Grodzieńszczyźnie. kresy24.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-24)].
• Zdjęcia kościoła (radzima.org)