Powrót z gwiazd

Powrót z gwiazd
Autor

Stanisław Lem

Tematyka

fantastyka naukowa

Typ utworu

powieść

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Polska

Język

polski

Data wydania

1961

Wydawca

Czytelnik

Powrót z gwiazd – powieść Stanisława Lema, zaliczana do klasyki gatunku science fiction. Wydana po raz pierwszy w 1961 roku przez wydawnictwo „Czytelnik”.

Opis fabuły

Załoga statku kosmicznego „Prometeusz” wraca na Ziemię po 10 latach czasu pokładowego z wyprawy badawczej w okolice gwiazdy Fomalhaut. W tym czasie na Ziemi z powodu zjawiska dylatacji czasu upłynęło 127 lat. Powrotowi wyprawy towarzyszy zupełny brak zainteresowania opinii publicznej. Główny bohater, kosmonauta Hal Bregg, zastaje społeczeństwo ziemskie całkowicie odmienione. Niesamowity postęp techniczny spowodował, że wyeliminowano z życia wszystkie zagrożenia. Nauczono się np. neutralizować przeciążenie i bezwładność, dzięki czemu nie ma ofiar wypadków komunikacyjnych. Ludzkość korzysta z powszechnego dobrobytu, dostęp do większości dóbr i usług jest darmowy. Czas wypełnia się rozrywkami, pracują wyłącznie roboty i automaty. Zmieniły się powszechne obyczaje– małżeństwa są zawierane na okres próbny, posiadanie dzieci jest możliwe po zaliczeniu przez małżonków egzaminu państwowego. Panuje powszechny kult młodości i przedłużania życia poprzez operacje odmładzające. Za pomocą betryzacji – zabiegu chemicznego na mózgu wykonywanego w dzieciństwie, zarówno na ludziach, jak i na wybranych zwierzętach – wyeliminowano agresywne instynkty. Zlikwidowano wojny, stworzono cywilizację pozbawioną lęku. W wyniku betryzacji ludzie stracili skłonność do ryzyka (nie uprawiają nawet sportów wyczynowych) i uważają loty w kosmos za niepotrzebne. Uczestnicy wyprawy badawczej, w której brał udział Hal, są jedynymi osobami na planecie niepoddanymi temu zabiegowi.

Główna oś fabularna dzieła to opowieść o alienacji i szoku kulturowym bohatera w konfrontacji ze społeczeństwem przyszłości. Jest to także historia powtórnego wrastania w rodzinną planetę astronauty oderwanego od Ziemi i swoich czasów przez wyprawę międzygwiezdną.

Bohaterowie

  • Hal Bregg – główny bohater, astronauta „Prometeusza”,
  • Eri – kobieta, z którą żeni się Bregg,
  • Olaf – przyjaciel Bregga z „Prometeusza”; w związku z niemożnością zaadaptowania się w nowej rzeczywistości, pod koniec powieści decyduje się na udział w kolejnej ekspedycji kosmicznej,
  • Nais – kobieta spotkana przez Bregga tuż po jego powrocie,
  • dr Juffon – lekarz badający Bregga[a].

Betryzacja

Kluczowym elementem powieści jest betryzacja: zabieg usuwający z psychiki (ludzkiej bądź zwierzęcej) skłonności do agresji, zadawania bólu, ranienia itp[2].

Nazwa zabiegu pochodzi od nazwisk jego odkrywców: Benneta, Trimaldiego i Zacharowa. O samym zabiegu niewiele wiadomo oprócz tego, że nie jest to zabieg „na plazmie dziedziczącej”, a więc jest odwracalny, i że zanik agresywności osiąga się „nie przez zakaz, ale brak nakazu”. U ludzi myśl o skrzywdzeniu innej osoby, a nawet zwierzęcia, wywoływała skrajnie przykre uczucia. W świecie powieści zabiegowi betryzacji były poddawane zwierzęta drapieżne i ludzie jeszcze w okresie niemowlęcym. Początkowo istniał silny ruch społeczny sprzeciwiający się betryzacji, jednak z czasem praktyka ta została zaakceptowana.

Ponieważ skutek zabiegu rozciągał się na wszystkie akty szeroko rozumianej „krzywdy”, niemożliwe były jakiekolwiek zachowania związane ze zranieniem (w tym na przykład operacje chirurgiczne), zadawaniem bólu itp. W społeczeństwie większość zadań wymagających „krzywdzenia” przejęły roboty. W wypadkach awaryjnych możliwość czasowego zniesienia efektów betryzacji umożliwiał specjalny napój: „perto”. „Perto” dostępne było także poza oficjalnym obiegiem jako środek nielegalny, używany dla spotęgowania wrażeń czy wprowadzenia dreszczyku emocji do relacji z innymi ludźmi. Innym skutkiem ubocznym zaniku agresji była także całkowita niemoc podejmowania ryzyka, uprawiania sportów wyczynowych, walki, a także podejmowania wszelkich zawodów związanych z ryzykiem (np. straż pożarna, pilotaż). Podobnie jak w przypadku medycyny, zajęcia te wykonywały roboty, a sport i rekreacja oparta na ryzyku zanikły.

Efekty betryzacji rozciągały się także na życie seksualne. Jakiekolwiek związki były możliwe tylko za obopólną zgodą partnerów. By wyeliminować wpływ popędu seksualnego na relacje damsko-męskie, kobiety niechcące romansować z mężczyznami podawały im podczas spotkań inny napój: „bryt”, znoszący czasowo popęd seksualny. Zachowanie takie było ogólnie przyjętą normą społeczną.

Jak wspominał Stanisław Lem, betryzację wymyślił przypadkowo[3], jako oryginalną rzecz uniemożliwiającą głównemu bohaterowi swobodny flirt i relacje z kobietami, po trwającej 127 lat czasu ziemskiego podróży kosmicznej i jego powrocie na Ziemię.

Betryzacja i jej odbiór przez głównego bohatera powieści, astronautę Hala Bregga, niepoddanego temu procesowi, umożliwiły pisarzowi polemikę z różnymi, w tym utopijnymi, eksperymentami społecznymi. Sam pisarz niejednoznacznie oceniał swoją koncepcję społeczeństwa bez agresji[potrzebny przypis].

Odbiór

Powieść można odczytać jako ostrzeżenie przed eksperymentami społecznymi i sztucznym uszczęśliwianiem na siłę społeczeństwa. Utwór stawia również pytania o cel i sens załogowych, dalekich wypraw kosmicznych (oraz podejmuje temat społecznych konsekwencji paradoksu czasowego[4]). Podkreśla też wartość miłości jako motoru ludzkich działań, zdolnego przeciwstawić się normom i systemom, jak również ukazuje konieczność wyboru pomiędzy ryzykowną przygodą a zwyczajnym życiem (które w rzeczywistości może się okazać trudniejsze i wymagać więcej odwagi)[4].

Andrzej Stoff pisze o jeszcze jednym możliwym aspekcie interpretacyjnym: powieść być może ukazuje społeczeństwo poddane łagodnej wersji totalitaryzmu, w którym ludzie zostali ubezwłasnowolnieni przez pełne zaspokojenie podstawowych potrzeb konsumpcyjnych. Powstaje pytanie o istnienie niewidocznego ośrodka władzy, który w ciągu całej akcji się nie ujawnia, ale którego można się domyślać z kilku przesłanek: działania wszechobecnego systemu Infor, który nie tylko informuje, ale i zbiera liczne dane; nielicznych niezadowolonych z systemu pacyfikuje się, pozwalając im pracować nad kolejną wyprawą do centrum galaktyki; jeden z epizodów ujawnia, że w społeczeństwie tym istnieje niechęć do robotów[5]. Taką hipotezę za punkt wyjścia wybrał Marek Oramus, tworząc opowiadanie Miejsce na Ziemi o dalszych losach Bregga po zakończeniu akcji powieści[6].

Stoff ocenia, że Powrót z gwiazd tworzy wraz z Edenem i Niezwyciężonym swoistą trylogię „krainy wszechmożliwości”, która „bada sprawność konwencji s-f w podejmowaniu problemu kontaktu”[7]. Wspólnymi cechami utworów są: „bezpośrednie wprowadzenie w (...) nurt wydarzeń i nieokreślona perspektywa czasu akcji”[8]. Krytyk widzi wymienione powieści (wraz z Głosem Pana) jakby były rozdziałami „stale uzupełnianego i poprawianego traktatu o poznaniu i porozumieniu, a raczej o niemożności ich pełnego zrealizowania”[9]. Analizując konstrukcję powieści Stoff ocenia, że nie obowiązuje tu, powszechnie spotykana we wczesnych powieściach s-f, zasada opisywania „momentów decydujących” w historii ludzkości, zwykle pierwszych wypraw kosmicznych, zaś główną zasadą budowy opisywanych światów jest „sugerowanie czytelnikowi, że niezwykłe rzeczy opisywane w powieści są czymś oczywistym w tamtym świecie”. Nieznany cel i czas trwania lotu, wtrącane tylko wzmianki o załodze, wyposażeniu, wielkości statku itp „sprawiają wrażenie, że jest to jeden z licznych lotów służbowych”. Taka pisarska taktyka jest zdecydowanie odmienna od tej, „która kazała zapełniać całe strony (...) opisami wspaniałej techniki przyszłości”[10].

Zdaniem Stoffa Lem rozliczył się w powieści z jednym ze swoich wcześniejszych utworów, Obłokiem Magellana. W przeciwieństwie do optymistycznych rekwizytów Obłoku („luksusowy gwiazdolot”, „patetyczne słowa o duchowej łączności z Ziemią”) tutaj powrotowi astronautów towarzyszy kompletny brak zainteresowania ze strony Ziemian, zaś sam lot we wspomnieniach Hala Bregga, jest „nieprzerwanym pasmem ryzykownych i dramatycznych sytuacji, katastrof”[11].

W powieści można odnaleźć także jeden z archetypów szlachetnego dzikusa, którym dla ówczesnych Ziemian jawi się Bregg: człowiek z odległej przeszłości, niebetryzowany, nieumiejący korzystać z dobrodziejstw cywilizacji, odróżniający się nawet wyglądem zewnętrznym[12].

Sam autor po latach swoją powieść oceniał negatywnie, tłumacząc to nieprawdopodobnością zawartych w niej wizji (podobnie postrzegała ją część krytyków)[4].

Adaptacje

Na podstawie powieści Lem wspólnie z Janem Józefem Szczepańskim napisał scenariusz filmowy dla reżysera Aleksandra Forda, jednak z braku funduszy film nie powstał[13].

Komiks

Komiksowa adaptacja powieści, narysowana przez K. Wójcika, ukazywała się w latach 19761977 na łamach tygodnika „Wiadomości Wrocławskie”[14].

Kontynuacja

Polski pisarz science-fiction Marek Oramus napisał dedykowane Stanisławowi Lemowi opowiadanie Miejsce na Ziemi, zawierające opis dalszych dziejów Hala Bregga i Eri. Opowiadanie ukazało się w „Nowej Fantastyce” w sierpniu 1999 roku, a także w książce M. Oramusa Bogowie Lema wydanej przez Wydawnictwo Kurpisz w 2007 roku[6].

Uwagi

  1. Agnieszka Gajewska widzi w tej postaci wizerunek ojca pisarza[1].

Przypisy

  1. Agnieszka Gajewska: Zagłada i gwiazdy. Przeszłość w prozie Stanisława Lema. Poznań: Uniwersytet Adama Mickiewicza, 2016, s. 148-151. ISBN 978-83-232-3047-2.
  2. Filip Kobiela, Betryzacja i etykosfera – dwie literackie konkretyzacje lemowskiejidei technologii etyki, „Filozofia i nauka. Studia filozoficzne i interdyscyplinarne”, 10, 2022, s. 67–84, ISSN 2300-4711 [dostęp 2023-04-20] (pol.).
  3. Czy wiedzą Państwo jak wygląda warsztat pracy Stanisława Lema?. [dostęp 2007-12-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-18)].
  4. a b c Jerzy Jarzębski: Posłowie. W: Stanisław Lem: Powrót z gwiazd. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2016, s. 387–396. ISBN 978-83-08-06175-6.
  5. Stoff 1983 ↓, s. 97-98.
  6. a b Moje spotkania z Lemem. W: Marek Oramus: Bogowie Lema. Przeźmierowo: Wydawnictwo Kurpisz, 2006, s. 20–21. ISBN 978-83-89738-92-9.
  7. Stoff 1983 ↓, s. 18.
  8. Stoff 1983 ↓, s. 70.
  9. Stoff 1983 ↓, s. 22.
  10. Stoff 1983 ↓, s. 72-73.
  11. Stoff 1989 ↓, s. 315.
  12. Stoff 1983 ↓, s. 98-99.
  13. Rozczarowania filmowe. W: Stanisław Bereś: Tako rzecze... Lem. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002, s. 161–162. ISBN 83-08-03245-1.
  14. Powrót z gwiazd. W: Wojciech Orliński: Co to są sepulki? Wszystko o Lemie. Kraków: Znak, 2007, s. 178. ISBN 978-83-240-0798-1.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Read other articles:

The Channel Ports are seaports in southern England and northern France, which allow for short crossings of the English Channel. There is no formal definition, but there is a general understanding of the term. Some ferry companies divide their routes into short and long crossings. The broadest definition might be from Plymouth east to Kent and from Roscoff to Zeebrugge although a tighter definition would exclude ports west of Newhaven and Dieppe. A historic group of such ports is the Cinque P...

 

Class of molluscs Bivalve redirects here. For other uses, see Bivalve (disambiguation). BivalviaTemporal range: Early Cambrian – recent[1][2] PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Acephala, from Ernst Haeckel's Kunstformen der Natur (1904) Scientific classification Domain: Eukaryota Kingdom: Animalia Phylum: Mollusca Class: BivalviaLinnaeus, 1758 Subclasses Heterodonta Palaeoheterodonta Protobranchia Pteriomorphia And see text Empty shell of the giant clam (Tridacna gigas) Empty s...

 

Artikel ini bukan mengenai Daftar Gubernur Maluku Utara. Gubernur MalukuLambang MalukuPetahanaMurad Ismailsejak 24 April 2019KediamanRumah Jabatan Gubernur MalukuMasa jabatan5 tahun, dapat diperpanjang sekaliDibentuk1950Pejabat pertamaJohannes LatuharharySitus webSitus Resmi Provinsi Maluku Berikut adalah Daftar Gubernur provinsi Maluku. Sebagai suatu provinsi tertua di wilayah Indonesia, Maluku telah diperintah berbagai bangsa penjelajah selama berabad-abad. Adapun daftar Gubernur Maluk...

Akta Pendidikan 1996 merupakan merupakan kebijakan pendidikan yang diberlakukan oleh pemerintah Malaysia terhadap sistem pendidikan di Malaysia. Dalam akta ini, sistem pendidikan di Malaysia ditujukan untuk menghasilkan peserta didik yang terampil dalam bidang pekerjaan khusus. Penyelenggaraan pendidikan dipusatkan kepada pendidikan vokasi dan pendidikan kejuruan. Pendidikan diberlakukan pada tingkat pendidikan menengah atas dengan masa belajar selama 2 tahun.[1] Referensi ^ Hanafi, I...

 

أفلون  خريطة الموقع تقسيم إداري البلد اليونان  إحداثيات 38°30′00″N 24°08′00″E / 38.5°N 24.13333333°E / 38.5; 24.13333333  تعديل مصدري - تعديل   أَفْلُون (ب‍اليونانية: Αυλών) هي بلدية بجزيرة وابية باليونان.[1][2] بلغ عدد سكانها 5335 نسمة عام 2001. مراجع ^ Kallikratis lawGreece Ministry of...

 

Autonomous polity in Spain This article is about the historic political entity within the Second Spanish Republic. For the current autonomous community, see Catalonia. CataloniaCatalunya (Catalan)Cataluña (Spanish)1931–1939 Flag Seal Location of Catalonia (dark green) within the Spanish Republic (light green) and EuropeStatusAutonomous region within the Second Spanish RepublicCapitalBarcelonaCommon languagesCatalan, SpanishDemonym(s)Catalan or CatalonianGovernmentGeneralitat...

Place in Upper Carniola, SloveniaZgornji KašeljZgornji KašeljLocation in SloveniaCoordinates: 46°3′10.71″N 14°36′11.11″E / 46.0529750°N 14.6030861°E / 46.0529750; 14.6030861Country SloveniaTraditional regionUpper CarniolaStatistical regionCentral SloveniaMunicipalityLjubljanaElevation[1]276 m (906 ft) Zgornji Kašelj (pronounced [ˈzɡoːɾnji ˈkaːʃəl]; in older sources also Gorenji Kašelj,[2] German: Oberkaschel[...

 

此條目可参照英語維基百科相應條目来扩充。 (2021年5月6日)若您熟悉来源语言和主题,请协助参考外语维基百科扩充条目。请勿直接提交机械翻译,也不要翻译不可靠、低品质内容。依版权协议,译文需在编辑摘要注明来源,或于讨论页顶部标记{{Translated page}}标签。 约翰斯顿环礁Kalama Atoll 美國本土外小島嶼 Johnston Atoll 旗幟颂歌:《星條旗》The Star-Spangled Banner約翰斯頓環礁�...

 

بلوكتون   الإحداثيات 40°36′57″N 94°28′36″W / 40.615852777778°N 94.476652777778°W / 40.615852777778; -94.476652777778   [1] تقسيم إداري  البلد الولايات المتحدة[2]  التقسيم الأعلى مقاطعة تايلور  خصائص جغرافية  المساحة 1.683582 كيلومتر مربع1.683581 كيلومتر مربع (1 أبريل 2010)  ارتفاع 342...

Bruce Hornsby Nazionalità Stati Uniti GenereCountry rockFolk rockFusionBlues rockHeartland rock Periodo di attività musicale1974 – in attività Strumentotastiera, fisarmonica, chitarra GruppiGrateful Dead, The Noise Makers Sito ufficiale Modifica dati su Wikidata · Manuale Bruce Randall Hornsby (Williamsburg, 23 novembre 1954) è un tastierista, polistrumentista e cantante statunitense. È particolarmente conosciuto ed apprezzato per la capacità di improvvis...

 

Type of network topology In computer networking, hypercube networks are a type of network topology used to connect and route data between multiple processing units or computers. Hypercube networks consist of 2m nodes, which form the vertices of squares to create an internetwork connection. A hypercube is basically a multidimensional mesh network with two nodes in each dimension. Due to similarity, such topologies are usually grouped into a k-ary d-dimensional mesh topology family, where d rep...

 

Chess computer in 1990s This is a list of terms used in computer chess. For terms used in chess in general, see Glossary of chess. For terms used in chess problems, see Glossary of chess problems. A–M algorithm A precisely defined step-by-step procedure for performing a task. See algorithm. alpha In the minimax search algorithm, the minimum value that the side to move can achieve according to the variations that have been evaluated so far. alpha–beta pruning An algorithm that reduces the...

The Song of Tentomushiてんとう虫の歌(Tentōmushi no Uta) MangaPengarangNoboru KawasakiPenerbitShogakukanImprintTentōmushi ComicsMajalahShogakukan no Gakushō ZasshiDemografiMangaTerbit1973 – 1975Volume4 Seri animeSutradaraHiroshi SasagawaSkenarioShigeru YanagigawaTakao KoyamaMusikShunsuke KikuchiStudioTatsunoko ProductionSaluranasliFuji TVTayang 6 October 1974 – 26 September 1976Episode104  Portal anime dan manga The Song of Tentomushi (てんとう虫の歌 Tentōmushi n...

 

For other places with the same name, see Sura (city) (disambiguation). Place in IraqSura סוראSuraLocation in modern day IraqCoordinates: 31°53′N 44°27′E / 31.883°N 44.450°E / 31.883; 44.450Country Iraq Sura (Syriac: ܫܘܪܐ) was a city in the southern part of the area called by ancient Jewish sources Babylonia, located east of the Euphrates. It was well-known for its agricultural produce, which included grapes, wheat, and barley. It was also a major center...

 

RighteousAmong the Nations The Holocaust Rescuers of Jews Righteousness Seven Laws of Noah Yad Vashem By country Austrian Croatian Czech German Hungarian Lithuanian Norwegian Polish (list) Romanian Serbian Ukrainian vte Pierre-Marie Théas (September 14, 1894 – April 3, 1977) was a French Roman Catholic bishop of Montauban and bishop of Tarbes and Lourdes. A significant figure in Catholic resistance to Nazism in France, he was recognised as Righteous among the Nations by Yad Vashem for his ...

NGC 6675   الكوكبة القيثارة  رمز الفهرس NGC 6675 (الفهرس العام الجديد)UGC 11305 (فهرس أوبسالا العام)PGC 62149 (فهرس المجرات الرئيسية)2MASX J18372647+4003277 (Two Micron All-Sky Survey, Extended source catalogue)MCG+07-38-013 (فهرس المجرات الموروفولوجي)SDSS J183726.49+400328.2 (مسح سلون الرقمي للسماء)UZC J183726.5+400328 (فهرس زفيكي المحدّث)Z 1835.8+4...

 

Pour les articles homonymes, voir Mercury. Véhicule Mercury La capsule MercuryFiche d'identité Organisation NASA Constructeur McDonnell Aircraft Type de vaisseau Véhicule spatial Lanceur Mercury-Redstone, Atlas Base de lancement Cape Canaveral Premier vol 21 août 1959 Nombre de vols 6 Statut Retiré du service Version décrite Mercury-Atlas 6 Caractéristiques Hauteur 3,34 m Diamètre 1,89 m Masse totale 1,5 tonne Source énergie Batteries Atmosphère Oxygène Atterrissage En mer Perform...

 

Association of Writers of SerbiaУдружење књижевника Србије Udruženje književnika SrbijeFounded26 May 1905; 119 years ago (1905-05-26)HeadquartersFrancuska 7 StreetBelgradeLocationSerbiaKey peopleMiloš Janković (president)Websiteuksrbije.org.rs The Association of Writers of Serbia (Serbian: Удружење књижевника Србије, Udruženje književnika Srbije) is Serbia's official writing association. Its current president is Miloš Ja...

Pour les articles homonymes, voir Cras. Steff CrasSteff Cras à l'issue de la deuxième étape du Tour de l'Ain 2021.InformationsNaissance 13 février 1996 (28 ans)GeelNationalité belgeÉquipe actuelle TotalEnergiesSpécialité GrimpeurÉquipes non-UCI 2015-2016Lotto-Soudal U232017BMC DevelopmentÉquipes UCI 2018-2019Katusha-Alpecin2020-2022Lotto-Soudal2023-TotalEnergiesmodifier - modifier le code - modifier Wikidata Steff Cras, né le 13 février 1996 à Geel, est un coureur cycliste ...

 

Pour les articles homonymes, voir Reynaert et Reynaerts. ReynaertBiographieNaissance 24 juillet 1955SeraingDécès 5 novembre 2020 (à 65 ans)SeraingSépulture Cimetière de Amay Nouveau (d)Nom de naissance Joseph ReynaertsNationalité belgeActivités Directeur de théâtre, auteur-compositeur-interprètePériode d'activité 1978-1995Autres informationsLabels Ariola, Barclay, EMIGenre artistique PopŒuvres principales Laissez briller le soleilmodifier - modifier le code - modifier Wikid...