Pomnik znajduje się w tzw. Kwaterze Smoleńskiej Cmentarza Wojskowego na Powązkach, u wylotu alei Profesorskiej[1]. Główny element monumentu to dwa żelbetoweprostopadłościany z okładzinami z białego kamienia[2]; mają one wymiary 12 × 4 × 1 m, oraz 10 × 4 × 1 m[3]. Oba prostopadłościany są umieszczone względem siebie w sposób, który sugeruje przełamanie jednej bryły, zapadającej się w ziemię[3]. W miejscu „przełamania”, na bocznej ścianie jednego z prostopadłościanów, znajduje się lista 96 ofiar katastrofy w Smoleńsku, a po przeciwnej stronie, na bocznej ścianie drugiego prostopadłościanu, napis: „PAMIĘCI 96 OFIAR KATASTROFY LOTNICZEJ POD SMOLEŃSKIEM 10 KWIETNIA 2010 ODDALI ŻYCIE W SŁUŻBIE OJCZYZNY W DRODZE NA OBCHODY 70 ROCZNICY ZBRODNI KATYŃSKIEJ”[4].
Pod przewieszeniem jednej z centralnych brył monumentu znajduje się czarna kamienna tablica z reliefem krzyża, przykrywająca urny z prochami osób, które pochowano w Kwaterze Smoleńskiej 10 maja 2010 roku, po zakończeniu indywidualnych pogrzebów ofiar[3] (spopielone szczątki 11 zidentyfikowanych osób i 1 osoby niezidentyfikowanej[6]).
Konkurs na projekt pomnika zorganizowało Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy[3]. Oceniło ono projekty architektoniczno-rzeźbiarskie 4 zaproszonych artystów: Antoniny Wysockiej-Jończak, Marka Moderaua, Dariusza Kowalskiego i Andrzeja Sołygi; wybrano do realizacji projekt autorstwa Marka Moderaua[3]. Projekt konsultowała Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa wraz z jej sekretarzem, Andrzejem Krzysztofem Kunertem[9]. Budowę pomnika rozpoczęto w sierpniu 2010 roku[10] i zakończono pod koniec października 2010 roku[11]. Koszt inwestycji wyniósł ok. 2 mln złotych[3]. Wykonawcą było Miejskie Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych w Warszawie[11].
W odsłonięciu pomnika nie uczestniczył Jarosław Kaczyński, który w tym czasie złożył kwiaty pod Pałacem Prezydenckim w Warszawie i przybył na Powązki wraz z kilkoma współpracownikami dopiero po zakończeniu oficjalnej uroczystości[14]; na fakt nieobecności Jarosława Kaczyńskiego na uroczystości odsłonięcia pomnika zwracały uwagę zagraniczne media[15].
