Do końca XIX wieku w rejonie dzisiejszego placu znajdował się bagnisty obszar przylegający do starorzecza Brdy. W XI-XIV wieku na północ od placu znajdował się zespół grodu bydgoskiego, a po jego zniszczeniu w 1330 r. - murowany zamek, otoczony fosą, wybudowany z inicjatywy Kazimierza Wielkiego. Odgrywał on istotną rolę obronną podczas wojen polsko-krzyżackich w XV wieku, lecz podczas potopu szwedzkiego został rozerwany minami. Od tego czasu aż do 1895 r. w rejonie tym znajdowały się nieużytki, częściowo wykorzystywane przez mieszczan na ogrody. Fosa zamkowa niepotrzebna już ze względów militarnych została w XVIII wieku osuszona. W 1860 r. Towarzystwo Upiększania Miasta zasadziło w tym rejonie kasztanowce, dęby i lipy[1].
W 1899 r. władze pruskie przystąpiły do prac związanych z uporządkowaniem i zagospodarowaniem dawnego wzgórza zamkowego[2]. Teren ten leżący na wschodnim obrzeżu Starego Miasta pozostawał dotychczas na uboczu ówczesnej działalności urbanistycznej miasta. Na południe od skrzętnie rozebranych ruin zamku bydgoskiego, na miejscu zniwelowanego wzgórza i fosy wytyczono dzisiejszy Plac Kościeleckich oraz przeprowadzono szereg innych prac:
przedłużono w kierunku wschodnim ul. Kościelną (ob. ul. Magdzińskiego), której perspektywę zamknęła nowa świątynia ewangelicka,
po stronie południowej placu, obok szkoły ludowej (1891-1893), wzniesiono w latach 1908-1909 zaprojektowany przez C. Meyera modernistyczny przytułek dla niemowląt, tzw. Auguste-Victoria-Heim (ob. siedziba Wojewódzkiego Ośrodka Kultury).
Obecnie proporcje Plac otrzymał wraz z ukończeniem budowy fary ewangelickiej w 1905 r.
W 1908 r. na środku placu, w czterech rzędach zasadzono kasztanowce (Aesculus hippocastanum). Po obu stronach alei wykonano jezdnie. W 1937 r. na placu rosło 67 drzew kasztanowca o strzyżonych koronach, zaś na środku skweru założono trawniki i kwietniki, podzielone alejkami[1].
Od 1935 r. do połowy lat 70. XX w. Plac Kościeleckich stanowił miejski dworzec autobusowy. Po przeniesieniu autobusów do nowo zbudowanego terminalu przy ul. Jagiellońskiej, plac przebudowano w formie prostokątnych pól geometrycznych z kwietnikami na tarasach (1978-1980). Od stycznia 1976 roku na plac przeniesiono pętle linii 51, 56, 58, 66 i 101, czym stał się on najważniejszym węzłem przesiadkowym w mieście.
W końcu sierpnia 2015 dawny pawilon dworca został rozebrany, a w jego miejscu kosztem ponad 35 mln zł powstał 5-kondygnacyjny budynek biurowy klasy A Immobile K3 z dwukondygnacyjnym parkingiem na 80 samochodów w podziemiu, o powierzchni 8,8 tys. m kw.[3]. Prace nad realizacją inwestycji zapoczątkowano w kwietniu 2016[4], a kamień węgielny wmurowano 7 czerwca 2016[5]. 8 lutego 2017 na budynku zawisła wiecha, a jego otwarcie zaplanowano na 8 lipca 2018. Do realizacji zużyto ok. 10 tys. m sześć. betonu i 1300 ton stali. Powierzchnia zabudowy gmachu to 2212 m kw. przy działce 2242 m kw.[6]. Elewację wykonano ze szkła i płyt granitowych, z wyraźnie zaznaczonymi gzymsami. Pierwszymi najemcami obiektu stali się Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Aviva[7].
24 stycznia 2017 - oficjalnie z powodu złego stanu drzew - usunięto z placu 6 kasztanowców[8]. Nawałnica z 11 na 12 sierpnia 2017 powaliła dwa kolejne drzewa, pozostawiając na placu tylko 9 drzew[9]. Drzewa te, wbrew stanowisku władz miejskich, zostały uratowane przed wycinką na mocy decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków[10]. W listopadzie 2018 drzewa przebadano za pomocą tomografu sonicznego, ponadto przeprowadzone zostały próby obciążeniowe i stabilność drzew w gruncie[11].
W latach 2019–2020 z powodu przebudowy ul. Bernardyńskiej plac nie miał z nią połączenia drogowego[12].
W 2022 ogłoszono przetarg na rewitalizację skweru, przewidującą dwa szpalery kilkunastu kasztanowców po każdej stronie placu[13][14], miejsca wypoczynku, stylizowane latarnie oraz ogrody kwiatowe. Pod powierzchnią placu powstanie podziemny zbiornik retencyjny[15]. Ponadto usunięte zostaną murki, kanalizujące od powstania w latach 1978-1980 ruch pieszych[16].
Nazwy
W przeszłości Plac Kościeleckich posiadał różne nazwy:[17]
Obecna nazwa Placu upamiętnia działalność starostów bydgoskich z rodu Kościeleckich, szczególnie zasłużonych dla rozwoju gospodarczego i kulturalnego Bydgoszczy w „złotym wieku” - 1457-1600.
Komunikacja
Plac Kościeleckich jest obecnie wykorzystywany jako pętla autobusowa. Przystanki (końcowe lub przelotowe) mają tu wszystkie linie nocne (31N-36N).
Niektóre obiekty w sąsiedztwie Placu Kościeleckich
Początkowo zakład leczniczy dla niemowląt (niem. Auguste-Victoria-Heim), po 1945 r. Specjalistyczna Poradnia Dziecięca, od 2000 r. siedziba Wojewódzkiego Ośrodka Kultury i Sztuki "Stara Ochronka". Autorem projektu budynku jest miejski radca budowlany Carl Meyer. W 2014 przystąpiono do budowy nowego skrzydła budynku, mieszczącego m.in. salę widowiskową. W 2022 na zapleczu budynku powstał mural przedstawiający Teofila Ociepkę[18].
Do 1920 r. żeńska szkoła ludowa (niem. Erste Mädchen von Volkschule), od 1921 r. Polska Szkoła Powszechna im. Księdza Piramowicza, po 1945 r. Szkoła Podstawowa nr 8 im. Tadeusza Kościuszki. Od 2007 r. mieści się w nim Muzeum Wolności i Solidarności w Bydgoszczy. Budynek w 2010 r. przekazano Uniwersytetowi Kazimierza Wielkiego. Autorem projektu budynku jest miejski radca budowlany Carl Meyer.
Antoni Czachorowski (red.): Atlas historyczny miast polskich. Tom II Kujawy. Zeszyt 1. Bydgoszcz: Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1997
Jerzy Derenda Piękna stara Bydgoszcz – tom I z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Praca zbiorowa. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006
Janusz Umiński Bydgoszcz. Przewodnik: Bydgoszcz: Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”, 1996
