Pierwouste, pragębowce, pierwogębe (Protostomia) – klad zwierząt dwubocznie symetrycznych, u których w rozwoju embrionalnym nie wytwarza się wtórny otwór gębowy, a otwór prowadzący do jamy gastruli (pragęba) staje się w rozwoju osobniczym właściwym otworem gębowym[2]. Grupa przeciwstawiana wtóroustym (Deuterostomia), z którymi tworzą dwie ewolucyjne linie wielokomórkowych zwierząt trójwarstwowych (Triploblastica) i dwubocznie symetrycznych (Bilateria). Podział zwierząt zaliczanych do Bilateria na pierwouste i wtórouste wprowadził Karl Grobben w 1908 roku.
Rozwój zarodkowy
Pierwouste różnią się od wtóroustych[3]:
U pierwoustych wrzeciono podziałowe trzeciego podziału podczas bruzdkowania ustawia się skośnie do długiej osi blastomerów, na skutek czego małe blastomery leżą na granicach dużych. Pragęba przemieszcza się na płaszczyznę równikową zarodka i powstaje z niej otwór gębowy, a po przeciwnej stronie przez zagłębienie ektodermy powstaje odbyt. Mezoderma tworzy się w wyniku podziału komórek, które migrują i ustawiają się między ektodermą i endodermą.
Różnice pomiędzy Protostomia i Deuterostomia na etapie rozwoju zarodkowego[3]:
| Stadium rozwojowe
|
Protostomia
(pierwouste)
|
Deuterostomia
(wtórouste)
|
| bruzdkowanie |
spiralne |
promieniste
|
| przekształcenie blastoporu (pragęby) |
gęba |
odbyt
|
| mezoderma |
wczesna determinacja |
oddzielenie się woreczków mezodermalnych
od górnej części prajelita
|
| jama ciała |
schizoceliczna |
enteroceliczna
|
Systematyka
W tradycyjnej klasyfikacji biologicznej do pierwoustych zaliczana była większość typów zwierząt bezkręgowych[4]:
Pod koniec XX w. przedstawiono hipotezy podziału pierwoustych na:
Przypisy
Klasyfikacja
typów zwierząt na podstawie hipotezy
ekdyzonu (Lophotrochozoa-Ecdysozoa-Deuterostomia)
| Parazoa |
|
|---|
| Eumetazoa | |
|---|
| nieaktualne | | przeniesione do parzydełkowców |
|
|---|
| przeniesione do wrotków |
|
|---|
| przeniesione do pierścienic |
|
|---|
|
|---|
| nomen dubium |
|
|---|
Na podstawie:
Halanych et al. Evidence from 18S ribosomal DNA that the lophophorates are protostome animals. „Science”. 267 (5204), s. 1641–1643, 1995. DOI: 10.1126/science.7886451. (ang.).
Edgecombe et al. Higher-level metazoan relationships: recent progress and remaining questions. „Organisms Diversity and Evolution”. 11, s. 151–172, 2011. DOI: 10.1007/s13127-011-0044-4. (ang.).
Laumer et al. Spiralian Phylogeny Informs the Evolution of Microscopic Lineages. „Current Biology”. 25, s. 1-7, 2015. DOI: 10.1016/j.cub.2015.06.068. (ang.).
Identyfikatory zewnętrzne:
