Pelikan kędzierzawy

Pelikan kędzierzawy
Pelecanus crispus[1]
Bruch, 1832
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

pelikanowe

Podrząd

pelikanowce

Rodzina

pelikany

Rodzaj

Pelecanus

Gatunek

pelikan kędzierzawy

Synonimy

Pelecanus philippensis crispus Bruch 1832[2]

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     obszary lęgowe

     przeloty

     obszary nielęgowe (zimowiska)

     obecny przez cały rok

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Pelikan kędzierzawy[4] (Pelecanus crispus) – gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny pelikanów (Pelecanidae), zamieszkujący Azję i południowo-wschodnią Europę. Sporadycznie zalatuje do Polski. Bliski zagrożenia wyginięciem.

Systematyka

Jest to gatunek monotypowy[5][6]. Bywał niekiedy uznawany za podgatunek pelikana indyjskiego (P. philippensis), ale dość wyraźnie różni się od niego morfologią i zwyczajami lęgowymi[6].

Zasięg występowania

Pelikan kędzierzawy występuje wyspowo, głównie w południowo-zachodniej i środkowej Azji, poza tym w Europie: w deltach Wołgi i Dunaju oraz na jeziorach Prespa i Ochrydzkim. W starożytności gniazdował w Europie Zachodniej, a do połowy XIX wieku na Węgrzech. Zimuje w krajach wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, w południowej Azji, zaś populacja z Mongolii – na wschodnich wybrzeżach Chin[3].

Sporadycznie zalatuje do Polski[7]. Przypuszczalnie to stado pelikanów tego gatunku było obserwowane w przelocie koło Wrocławia w 1588 r., co zanotował w swym dziele pt. Theriotropheum Silesiae, będącym alfabetycznie uporządkowanym opisem śląskiej fauny, związany z Gryfowem Śląskim i Jelenią Górą lekarz i przyrodnik Caspar Schwenckfeld[8]. Pelikany kędzierzawe zostały kilkakrotnie sfotografowane na terenie Polski w 2010, w tym również w Warszawie[9], a także w latach 2015 i 2016[10]. Łącznie do końca 2018 odnotowano 6 potwierdzonych stwierdzeń[11].

Morfologia

Pelikan kędzierzawy w locie
Cechy gatunku
Upierzenie ciała białe z szaroniebieskim nalotem, srebrne pokrywy skrzydeł. Lotki pierwszorzędowe czarne, drugorzędowe szare. Linia upierzenia na czole prosta. Na głowie i szyi nastroszony czub. Dziób długi i potężny, żółty. W szacie godowej worek skórny pod żuchwą jest pomarańczowo-czerwony, w spoczynkowej – różowy. Nogi szaroniebieskie, żółta plama na piersi. Młode białe.
Wymiary średnie
  • Długość ciała ok. 160–175 cm[12]
  • Rozpiętość skrzydeł 280–290 cm[12]
  • Masa ciała ok. 11–15 kg

Ekologia i zachowanie

Jajo z kolekcji muzealnej
Biotop
Rozlewiska, duże jeziora, delty rzek z dużą liczbą wysepek lub szerokim pasem trzcin, rzadziej wybrzeża.
Gniazdo
Gnieździ się kolonijnie. Gniazda blisko siebie. Gniazda buduje z trzcin, traw i patyków, spaja je odchodami[13].
Jaja
W zniesieniu 2–4 jaja[13].
Wysiadywanie, dorastanie młodych
Jaja wysiadywane przez okres około 31 dni. Młode stają się w pełni opierzone po 75–85 dniach życia. Dojrzałość płciową osiągają po 3 lub 4 latach[13].
Pożywienie
Niemal wyłącznie ryby. Poluje samotnie lub współpracuje w grupach[13].

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody pelikan kędzierzawy do 2016 był zaliczany do kategorii VU (gatunek narażony)[3]. W 2017 zmieniono kategorię na NT (bliski zagrożenia), czego powodem był wzrost liczebności populacji europejskich dzięki podjętym działaniom ochronnym[3]. W tym samym roku całkowitą liczebność populacji szacowano na 11 400–13 400 dorosłych osobników[3]. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3].

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej[14].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Pelecanus crispus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ D. Lepage: Dalmatian Pelican (Pelecanus crispus) – synonyms. [w:] Avibase - Światowa baza danych ptaków [on-line]. [dostęp 2021-05-21]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Pelecanus crispus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Pelecanidae Rafinesque 1815 – pelikany – Pelicans (Wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-21].
  5. ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-15]. (ang.).
  6. ↑ a b Dalmatian Pelican (Pelecanus crispus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-19)]. (ang.).
  7. ↑ Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2022. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2023-02-15].
  8. ↑ Mirosław Syniawa, Rafał Syniawa: Śląski Pliniusz [w:] „Przyroda Górnego Śląska” nr 19, wiosna 2000, s. 14–15
  9. ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 27. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2010. „Ornis Polonica”. 52, s. 117–149, 2011. 
  10. ↑ Galeria fotografii – pelikan kędzierzawy [online], clanga.com [dostęp 2017-11-25] (ang.).
  11. ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 35. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2018. „Ornis Polonica”. 60, s. 125–160, 2019. 
  12. ↑ a b P. Sterry, A. Cleave, A. Clements, P. Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.
  13. ↑ a b c d Dalmatian Pelican Pelecanus crispus. ARKive. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-12)].
  14. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Linki zewnętrzne