Zwyczajowo i historycznie wieś dzieli się na następujące części[5]:
Mały Dwór, Duży Dwór, Wieś Gospodarcza, Osiedle
Historia
Wzmianka o Pawłowicach pojawia się w dokumencie z 18 stycznia 1310 roku, którego autorem był Henryk IV Wierny, książę głogowski. Wieś (jako Polschowicz) wymieniona jest, obok innych blisko siedemdziesięciu, jako część powiatu ponieckiego[6]. W pierwszej połowie XIV wieku wybuchały co pewien czas konflikty zbrojne o wpływy na tym terenie pomiędzy głogowczykami a rycerstwem wielkopolskim. Nie zachowały się żadne inne średniowieczne dokumenty odnoszące się bezpośrednio do Pawłowic; wiadomo jedynie, że jeszcze w 1310 ród Nałęczów zbuntował się przeciw władzy księcia głogowskiego, że w 1314 Władysław Łokietek opanował Poznań, a dwanaście lat później skierował się na Brandenburgię, staczając zwycięską bitwę w okolicach Ponieca, zaś Kościan (znajdujący się bliżej Poznania) zajął prawdopodobnie około 1332 roku. Wiadomo także, że w roku 1343 (po podbiciu przez Kazimierza WielkiegoWschowy i okolicznych ziem należących wcześniej do książąt głogowskich) utrwaliła się na zachód od Pawłowic granica pomiędzy Wielkopolską na wschodzie a Śląskiem na zachodzie. W 1383 wybuchła w Wielkopolsce wojna domowa po śmierci (w 1382) Ludwika Węgierskiego. Poniec i jego okolice zajęte zostały na pewien czas przez księcia Konrada II oleśnickiego, ale starosta wielkopolski Pelegrym z Węgleszyna odbił je z rąk oleśniczan. Układ pokojowy zawarty 7 sierpnia 1391 w Miliczu (przedłużony najpierw o pół roku, a następnie praktycznie bezterminowo) ustalił podział wpływów w tej okolicy i obowiązywał w praktyce przez następne czterysta lat jako granica państwowa (najpierw między Polską a Czechami, a od roku 1526 – między Polską a Monarchią Habsburską). Pod koniec XIV wieku Pawłowice, które zaliczane były w tym okresie do kasztelanii krzywińskiej w dystrykcie ponieckim, znalazły się w powiecie kościańskim, którego księgi ziemskie prowadzone były od roku 1391. W księgach tych w roku 1398 znalazł się pierwszy zapis, z którego wiadomo, jak miał na imię ówczesny właściciel wsi Pawłowice: był nim Maciej z rodu Wyskotów. Przez następne dwadzieścia lat (ostatni raz w 1420) kilkanaście jeszcze razy pojawiał się w księgach sądowych jako uczestnik różnych sporów; później zaś (1427–1429) występowała już tylko jego żona, z czego wysnuć można wniosek, że Maciej Wyskota już nie żył. Z charakteru prowadzonych sporów wynikało, że oprócz samego Macieja, wsią Pawłowice (a także innymi okolicznymi miejscowościami) władali w różnych – zapewne mniejszych – częściach także m.in. jego bracia: Czewlej z Krzemieniewa, Henryk, Lisek i Stroszyn z Mierzejewa, a także inni członkowie rodu Wyskotów.
W Polsce porozbiorowej dawna granica Królestwa Polskiego w okolicach Ponieca i Pawłowic funkcjonowała nadal jako granica pomiędzy prowincjami pruskimi.
Od 1951 roku we wsi znajduje się Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki – Państwowego Instytutu Badawczego. Instytut zajmuje się prowadzeniem badań naukowych, realizacją projektów badawczych, organizacją szkoleń i kursów oraz prowadzeniem prac agrotechnicznych i hodowlanych.
Zakład zajmuje powierzchnię 2017 ha, a jego siedzibą jest pawłowicki pałac[8].
Oświata
W Pawłowicach znajduje się biblioteka, szkoła podstawowa oraz przedszkole[9][10][11][12][13].
Pierwszy budynek szkolny w Pawłowicach
Szkoła w Pawłowicach istnieje od 1809 roku. W początkach swej działalności zajmowała ona budynek przy ulicy Głównej (obecnie ul. Wielkopolska). Mieściły się w nim dwa pomieszczenia do nauki. Aktualnie znajduje się w nim Izba Regionalna oraz filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Krzemieniewie, która istnieje od 1955 roku. Jej księgozbiór liczy 12.286 tomów[14]. W 1894 roku powstał dom z mieszkaniami dla kilku nauczycieli.
Wzrastająca liczba dzieci objętych obowiązkiem szkolnym doprowadziła do utworzenia nowych klas. W 1914 roku skończono budowę kolejnego budynku szkolnego. Powstał on przy cmentarzu i posiadał dwie klasy. Obecnie znajduje się w nim Sala Wiejska. W 1934 szkoła wzbogaciła się o piąta izbę lekcyjną. Mieściła się ona w wyremontowanym domu parafialnym, tzw. „kapelance”.
Dawny budynek szkolny – „kapelanka”
W chwili obecnej jest to budynek mieszkalny oraz częściowo kościelnymagazyn.
Po II wojnie światowej, m.in. z powodu założenia w Pawłowicach sierocińca, na potrzeby szkoły zaadaptowano jedną z sal pawłowickiego pałacu.
W 1958 roku zorganizował się w Pawłowicach Komitet Budowy Szkoły, który doprowadził do rozpoczęcia budowy nowego budynku szkolnego, tzw. szkoły tysiąclecia. Prace rozpoczęto 23 lipca 1963 roku, nauczanie w nowej szkole rozpoczęto zaś 18 grudnia 1964 roku. Budynek ten służy do dziś, a swoje placówki znajdują w nim: jedna z pięciu gminnych szkół podstawowych oraz jedno z trzech gminnych gimnazjów. Szkoły posiadają pracownie komputerową, świetlicę i bibliotekę, a przy szkole działa oczyszczalnia ścieków.
W Pawłowicach funkcjonuje także jedno z trzech gminnych przedszkoli.
Religia
W Pawłowicach znajduje się parafialny kościół rzymskokatolicki, cmentarz z kapliczką cmentarną oraz kilkanaście figur i kapliczek[15][16][17][18][19][20].
Pierwszy kościół powstał w Pawłowicach być może już na przełomie XIII i XIV wieku, co mieć mogło związek z osadzeniem wsi na prawie średzkim. Nie wiadomo, kiedy dokładnie powstała parafia w Pawłowicach[21]. Najstarszy zapis o jej istnieniu zachował się z roku 1395, a pierwszym plebanem, którego imię jest znane był Jan, natomiast kolejnym (w latach 1401–1407) – Piotr. Do pawłowickiej parafii już wówczas najprawdopodobniej należały także wsie: Kociugi i Robczysko. Zachowane zapisy wskazują, że w 1410 roku Jan Rydzyński z Czerniny, z rodu Wierzbnów, ufundował nowy kościół drewniany, którego patronami byli: św. Mikołaj i św. Barbara[22]. Kościół ten odbudowany został po raz pierwszy – po przypuszczalnym pożarze – w roku 1440.
Zachowały się zapisy o sporach toczonych przed sądami przez pawłowickiego proboszcza Wawrzyńca z sołtysem (w 1427), z byłym wikariuszem Marcinem i kościelnym Piotrem (w 1428 domagali się zaległych wynagrodzeń). Zapisy te, a także następne [np. z 1459, w którym pawłowicki pleban Mikołaj Czernisz sądził się z karczmarzem Maciejem o pieniądze za zboże, i kolejny (z 1558), w którym proboszcz z Rydzyny sprzeciwił się poznańskiemu biskupowi Andrzejowi Czarnkowskiemu, który przyłączył Nową Wieś do parafii w Pawłowicach (decyzję tę sąd ostatecznie anulował i przywrócił Nową Wieś wraz z należnymi z niej opłatami – meszne, stołowe, świętopietrze – parafii w Rydzynie)], pozwalają na odtworzenie układów miejscowych zależności w tamtych czasach.
W 1701 roku zniszczony budynek kościelny odbudowała Eleonora z Mycielskich Mielżyńska.
Jako że stara świątynia popadała w coraz większa ruinę, w 1597 roku Bartłomiej Pawłowski (według innych dokumentów także Dorota Pawłowska) wystawił murowaną kaplicę pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Śnieżnej, do której miał zamiar przenieść nabożeństwa. Cel ten został zrealizowany dopiero w 1835 roku, kiedy to odnowiony przez Eleonorę Mielżyńską budynek kościelny został rozebrany.
Pawłowickie kapliczki i figury
Figura świętego Józefa z Dzieciątkiem Figura Najświętszego Serca Pana Jezusa kapliczka z rzeźbą Chrystusa Frasobliwego z 1872 roku kapliczka z figurką Matki Boskiej z 1913 roku Figura świętej Teresy Kapliczką z figurą Matki Bożej Niepokalanie Poczętej Grota z figurą Matki Boskiej Figura błogosławionej Sancji Szymkowiak Figura świętego Mateusza
Do tego czasu, od momentu wzniesienia w 1624 roku i konsekracji w 1629 roku kościoła pw. Najświętszej Maryi Panny Śnieżnej, funkcjonowały w Pawłowicach dwa kościoły.
Nieopodal kościoła mieści się cmentarz, m.in. z grobowcem Maksymiliana Mielżyńskiego oraz cmentarna kapliczka pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego z XIX wieku.
Od 1949[31] roku w Pawłowicach działa Ludowy Zespół Sportowy, który po pewnym czasie przyjął nazwę „Zootechnik”. W latach 80.XX wieku sekcja piłkarska klubu występowała w czwartej lidze. W 2008 roku doszło do połączenia klubu z Pawłowic z Kłosem Garzyn oraz Piastem Belęcin, w wyniku którego powstał klub GKS Krzemieniewo[32]. Sekcja juniorów starszych tego klubu, jako Zootechnik Pawłowice, rozgrywa swoje mecze na stadionie w Pawłowicach.
Cyklicznie odbywają się: turniej piłkarski oraz bieg terenowy. Obie imprezy organizuje Uczniowski Klub Sportowy „Orlik” Pawłowice[33].
Przy szkole w Pawłowicach znajduje się hala sportowa, 80-metrowa poliuretanowabieżnia oraz boisko ze sztuczną nawierzchnią, przy ul. Wielkopolskiej zaś można korzystać z boiska plażowego.
↑Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑„Opis historyczny kościołów parochialnych w dawnej dyecezyi poznańskiej” Józef Łukaszewicz, Poznań 1858.
↑Szematyzm historyczny ustrojów parafjalnych dzisiejszej archidiecezji poznańskiej”, Ks. St. Kozierowski, Poznań 1935.
↑„Życie gminy Krzemieniewo”, lipiec 2007 ISSN 1733-4551.
↑„Życie gminy Krzemieniewo”, luty 2010 ISSN 1733-4551.
↑„Życie gminy Krzemieniewo”, marzec 2010 ISSN 1733-4551.
↑„Życie gminy Krzemieniewo”, kwiecień 2010 ISSN 1733-4551.
↑Jarosław Wawrzyniak, „700 lat Pawłowic – dzieje wsi, parafii, majątku ziemskiego i pałacu Mielżyńskich”, Krzemieniewo 2010, wyd. Urząd Gminy Krzemieniewo, s. 4, ISBN 978-83-908194-1-9.
↑Dokument z 1510 wymienia oboje świętych, z 1610 roku wymienia tylko świętego Mikołaja.
↑„Gdyby nie oni...: gawędy i wiersze” Szymon Molenda (Konrad Hel [pseud.]).
Bibliografia
Jarosław Wawrzyniak, 700 lat Pawłowic – dzieje wsi, parafii, majątku ziemskiego i pałacu Mielżyńskich, Krzemieniewo 2010, wyd. Urząd Gminy Krzemieniewo, ISBN 978-83-908194-1-9.
