Paskowiec

Paskowiec
Morphnarchus princeps[1]
(P. L. Sclater, 1865)[2]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

szponiaste

Rodzina

jastrzębiowate

Podrodzina

jastrzębie

Plemię

Accipitrini

Rodzaj

Morphnarchus
Ridgway, 1920[3]

Gatunek

paskowiec

Synonimy
  • Leucopternis princeps P. L. Sclater, 1865
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Paskowiec[5], białostrząb ciemny[6][7] (Morphnarchus princeps) – gatunek ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Średniej wielkości ptak drapieżny zamieszkujący Amerykę Centralną i północno-zachodnią część Ameryki Południowej. Gatunek niezagrożony wyginięciem.

Systematyka i taksonomia

Takson po raz pierwszy opisany przez P. L. Sclatera pod nazwą Leucopternis princeps na podstawie okazu zebranego przez kolekcjonera Enrique Arcé[2]. Jako lokalizację holotypu autor wskazał Kostarykę[2]. Wcześniej umieszczany był w rodzaju Leucopternis[1], ale przeprowadzone w latach 2006–2009 badania molekularne sugerują umieszczenie tego gatunku w monotypowym rodzaju Morphnarchus[8][9][10][11], wyróżnionym po raz pierwszy w 1920 roku przez R. Ridgwaya[3]. Populacje z północnego Ekwadoru i południowej Kolumbii ze względu na różnice wielkości zostały w 1935 roku sklasyfikowane przez Friedmanna jako podgatunek L. p. zimmeri[12], lecz zostało to uznane za bezpodstawne, gdyż nie jest jasne, czy populacje te są izolowane[13][14]. Takson monotypowy – nie wyróżniono podgatunków[13][15][7].

Nazwa rodzajowa pochodzi od greckich słów μορφνος morphnos oznaczającego ciemny kolor i αρχος arkhos oznaczającego lidera, szefa[16]. Epitet gatunkowy pochodzi od łacińskiego słowa princeps oznaczającego księcia[17].

Występowanie

Paskowiec występuje w Kostaryce i Panamie, a lokalnie w zachodniej Kolumbii i Ekwadorze po obu stronach Andów (obserwowany także w przybrzeżnych rejonach Ekwadoru)[13][15][18][19]. Raportowany (być może występuje tam lokalnie) ze wschodnich stoków Andów w północno-zachodnim Peru. 15 listopada 2005 zaobserwowano prawdopodobnie zagubionego ptaka w ekstremalnie południowej Nikaragui[20].

Morfologia

Długość ciała 51–57 cm, masa ciała 1000 g, rozpiętość skrzydeł 112–124 cm[13][14]. Pozostałe wymiary (w mm) przedstawia tabela[14]:

Skrzydło Ogon Skok
♂ 347–367;
♀ 351–388 		♂ 194–223;
♀ 202–227 		♂♀ 94–104

Krzepki, leśny ptak drapieżny, o dużej głowie, stosunkowo krótkim ogonie i stosunkowo długich nogach. Głowa, górne części ciała i skrzydła koloru niebiesko-czarnego[13]. Pióra na karku i czubku głowy na krawędziach niebieskoszare[19]. Brzuch i pokrywy podskrzydłowe białe z drobnymi paskami koloru czarnego[13]. Ogon szarawy z czarną końcówką, z wyraźnym białym pasem[19][13]. Obszar między nozdrzami a dziobem, woskówka i nogi koloru żółtego, oczy dorosłych osobników ciemnoniebieskie[13]. Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy, samice średnio 4% większe od samców[13]. Najmniejsze samice są niedużo większe niż najmniejsze samce[19]. Ptak jest znacznie mniejszy niż aguja wielka (Geranoaetus melanoleucus) i ma zupełnie inny kształt oraz pojawia się w zupełnie innym środowisku[13]. Osobniki młodociane podobne do dorosłych, ale posiadają cienkie, białe krawędzie na piórach karku, górnej części grzbietu i pokrywach nadskrzydłowych[13]. Kolor oczu u osobników młodocianych najprawdopodobniej żółty do brązowego[19].

Głos

Najczęściej słyszany jest głośny, łagodny przerywany gwizd. Czasami również szybki cykl 30–40 gwizdów „weeweeweewee...”[13].

Ekologia

Środowisko

Paskowiec zamieszkuje wilgotne lasy górskie[13]. Rzadko spotykany w nadmorskich równinach Kolumbii[13]. Spotykany głównie na wysokości 500–2500 m n.p.m., ale widywany również na 3000 m lub na 300 m (czasami nawet do 50 m n.p.m. na przybrzeżnych równinach w Kolumbii)[19]. Przebywa bardziej na naturalnych lub antropogenicznych polanach i na brzegach lasów niż w ich głębi. Często unosi się nad lasem, czasem w grupach liczących 3 do 4 osobników[13].

Pożywienie

Pokarm paskowca jest zróżnicowany, ale przeważnie poluje na węże, jaszczurki, żaby, duże owady, kraby, a czasami również na ssaki i ptaki[14]. W gnieździe jednego ptaka w Ekwadorze znaleziono 50 marszczelców z gatunku Caecilia orientalis, 36 węży (włącznie z Atractus occipitoalbus i gatunkami z rodzaju Leptophis), trzy olbrzymie dżdżownice z rodzaju Martiodrilus, trzy młode ptaki oraz trzy ssaki[21]. Pokarm zdobywa zarówno wewnątrz, jak i na skrajach lasów i polan, czatując na gałęziach na niskich lub średnich wysokościach, po czym, zauważając zdobycz, spadając w dół do ziemi lub w zarośla[14]. Na marszczelce poluje podczas deszczu, gdyż zazwyczaj te żyjące pod ziemią płazy wychodzą wtedy na powierzchnię[22].

Rozród

Pierwsze znane nauce gniazdo odnaleziono w południowo-wschodniej Panamie 25 lutego 2002, na skalnej, wąskiej półce pokrytej roślinnością, 30 m nad koronami drzew[23]. Gniazdo zbudowane było z małych gałęzi i liści oraz zawierało jedno nieoznakowane, białe jajo[23]. Drugie gniazdo zostało znalezione w północno-wschodnim Ekwadorze 10 lutego 2004, również znajdowało się na skale i zawierało jedno białawe jajo[21]. W 2005 roku zostało zajęte ponownie i w obu latach przeprowadzono dokładną obserwację[21]. Gniazdo zbudowane w Ekwadorze znajdowało się 5 m od rwącego wodospadu i umieszczone zostało we wnęce u zbiegu pionowych ścian, 6 m nad ziemią[21]. Otaczające występy pokryte były mchem i roślinami zielnymi[21]. Gniazdo zbudowane było z omszałych patyków i pokryte świeżymi liśćmi[21]. Średnica wnętrza gniazda wynosiła 17 cm zaś głębokość 8 cm[21]. Wymiary zewnętrzne gniazda: 50–70 cm szerokości i 15 cm głębokości[21]. W obu latach samica zniosła po 1 jaju mierzącym 58,9 mm × 48,9 mm i masie ponad 45 g[21]. Wyklute pisklęta pokryte były białym puchem[21]. Pierzenie trwało około 80 dni[21]. Ponadto z Kolumbii i Kostaryki pochodzą niepublikowane raporty o gniazdach na drzewach, dlatego zachodzi potrzeba przeprowadzenia dalszych badań w tym regionie[13].

Migracje

Najprawdopodobniej gatunek osiadły[13].

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody paskowiec został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski). W 2019 organizacja Partners in Flight szacowała, że liczebność populacji jest mniejsza niż 50 tysięcy dorosłych osobników, a jej trend jest umiarkowanie spadkowy[4][18]. Głównym zagrożeniem dla tego gatunku jest postępujące niszczenie lasów tropikalnych[13].

Przypisy

  1. ↑ a b Leucopternis princeps, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-12-26] (ang.).
  2. ↑ a b c P. L. Sclater. Description of a new Accipitrine bird from Costa Rica. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 429, 1865. (ang.). 
  3. ↑ a b R. Ridgway. Diagnoses of some new genera of birds. „Smithsonian Miscellaneous Collections”. 72 (4), s. 2, 1920. (ang.). 
  4. ↑ a b Morphnarchus princeps, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Accipitrini Vigors, 1824 (Wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-13].
  6. ↑ Paweł Mielczarek, Włodzimierz Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 48, 1999. ISSN 0550-0842. 
  7. ↑ a b Denis Lepage: Białostrząb ciemny (Morphnarchus princeps) Sclater,PL, 1865. Avibase. [dostęp 2014-12-26].
  8. ↑ Fabio S. Raposo do Amaral, Matthew J. Miller, Luís Fábio Silveira, Eldredge Bermingham, Anita Wajntal. Polyphyly of the hawk genera Leucopternis and Buteogallus (Aves, Accipitridae): multiple habitat shifts during the Neotropical buteonine diversification. „BMC Evolutionary Biology”. 6, s. 10, 2006. DOI: 10.1186/1471-2148-6-10. (ang.). 
  9. ↑ Fábio S. Raposo do Amaral, Frederick H. Sheldon, Anita Gamauf, Elisabeth Haring, Martin Riesing, Luís F. Silveira, Anita Wajntal. Patterns and processes of diversification in a widespread and ecologically diverse avian group, the buteonine hawks (Aves, Accipitridae). „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 53 (3), s. 703–715, 2009. DOI: 10.1016/j.ympev.2009.07.020. (ang.). 
  10. ↑ Annett Kocum. Phylogenie der Accipitriformes (Greifvögel) anhand verschiedener nuklearer und mitochondrialer DNA-Sequenzen. „Praca doktorska”, s. 1–250, 2007. (ang.). 
  11. ↑ Heather R. L. Lerner, Matthew C. Klaver, David P. Mindell. Molecular Phylogenetics of the Buteonine Birds of Prey (Accipitridae). „The Auk”. 304 (2), s. 304–315, 2008. DOI: 10.1525/auk.2008.06161. (ang.). 
  12. ↑ Denis Lepage: Morphnarchus princeps zimmeri. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2014-12-28].
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r R. O. Bierregaard, Jr, P. Boesman, J. S. Marks: Barred Hawk (Morphnarchus princeps). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2014. [dostęp 2014-12-26]. (ang.).
  14. ↑ a b c d e Ferguson-Lees i Christie 2001 ↓, s. 620.
  15. ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-13]. (ang.).
  16. ↑ Morphnarchus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].
  17. ↑ Princeps, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].
  18. ↑ a b Species factsheet: Morphnarchus princeps. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-11-10]. (ang.).
  19. ↑ a b c d e f Ferguson-Lees i Christie 2001 ↓, s. 619.
  20. ↑ Claudia Múnera-Roldán, Martin L.Cody, Robin H. Schiele-Zavala, Bryan J.Sigel, Stefan Woltmann, Jørgen Peter Kjeldsen. New and noteworthy records of birds from south-eastern Nicaragua. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 127 (2), s. 154, 2007. (ang.). 
  21. ↑ a b c d e f g h i j k Rudy A. Gelis, Harold F. Greeney. Nesting of Barred Hawk (Leucopternis princeps) in northeast Ecuador. „Ornitologia Neotropical”. 18, s. 607–612, 2007. (ang.). 
  22. ↑ Harold F. Greeney, Rudy A. Gelis, W. Chris Funk. Predation on caecilians (Caecilia orientalis) by Barred Hawks (Leucopternis princeps) depends on rainfall. „Herpetological Review”. 39 (2), s. 162–134, 2008. (ang.). 
  23. ↑ a b Angel Muela, Ursula Valdez. First Report of the Nest of the Barred Hawk (Leucopternis Princeps) in Panama. „Ornitologia Neotropical”. 14 (2), s. 267–268, 2003. (ang.). 

Bibliografia

Linki zewnętrzne