PROFILPELAJAR.COM

Orkiestra dęta – orkiestra składająca się głównie z instrumentów dętych. Umownie partię smyczków z orkiestry symfonicznej przejmują w orkiestrze dętej klarnety oraz flety, choć de facto także i inne instrumenty niekoniecznie z sekcji dętych drewnianych. Zwykle można podzielić orkiestry na marszowe oraz koncertowe (choć de facto niektóre z nich są mieszane, a jako podstawę klasyfikacji przyjmuje się umownie, jaka aktywność danego zespołu przeważa). Orkiestrom zwykle towarzyszą barwne zespoły mażoretek. Orkiestrę dętą w marszu prowadzi zwykle tamburmajor (-ka) (może nim być także kapelmistrz - dyrygent), zaś orkiestrę koncertową zwykle prowadzi dyrygent zwany czasami także kapelmistrzem.

Orkiestra dęta zwykle składa się z kilkunastu do kilkudziesięciu osób, które grają na poszczególnych instrumentach w kilku podstawowych sekcjach.

Obsada

W poszczególnych orkiestrach może się różnić, ale podstawowa obsada wygląda następująco i obejmuje trzy sekcje:

Instrumenty dęte drewniane

Flety (z fletem piccolo) - zazwyczaj 2 głosy, rzadziej jeden głos
Oboje (z rożkiem angielskim) - zwykle jeden obój, rożek bardzo rzadko
Fagoty (bardzo rzadko z kontrafagotem) - zwykle 1 głos
Klarnety – standardowo B (3 głosy), dodatkowo klarnet basowy, w opracowaniach z bogatszym składem dodaje się mały klarnet Es, a w opracowaniach amerykańskich także klarnet altowy Es
Saksofony – standardowo altowe Es (2 głosy), tenorowy B (zwykle 1 głos, choć niekiedy także 2) i barytonowy Es, czasem też sopranowy B (rzadko, ale jeśli już, to zazwyczaj zamiast lub dublując, partię oboju)

Instrumenty dęte blaszane

Trąbki – zwykle 2–3 głosy w stroju B, czasami w opracowaniach niemieckich lub holenderskich oraz starszych polskich instrumentuje się dodatkowo na 2 głosy kornetów lub na flugelhorny (Skrzydłówka/Kornet)
Rogi – zwykle pisze się partie na 2 rogi w stroju F, w bogatszych opracowaniach nawet na 4 głosy
Sakshorny altowe – najczęściej w stroju Es, coraz rzadziej stosowane, zwykle zastępują rogi
Sakshorny tenorowe, sakshorn barytonowy – w stroju B, zwykle instrumentuje się na 1-2 głosy tenorów i 1 głos barytonowy
Eufonium – odmiana tenorowa tuby, często traktowana jako instrument solowy, zwykle dubluje partię fagotu, w opracowaniach amerykańskich partie na eufonium pisze się w kluczu basowym, ale dostępne są także transponowane głosy w kluczu wiolinowym na strój B
Puzony – tenorowe i basowe (zwykle instrumentuje się na 2–3 głosy)
Tuby – podstawa basowa oraz rytmiczna każdej orkiestry dętej, zwykle dwa głosy (Tb. I i Tb. II – w oktawie)

Instrumenty perkusyjne

Werbel - idealny podczas przemarszu, capstrzyków i uroczystości okolicznościowych, jeden z ważniejszych bębnów perkusji
Bęben basowy - często noszony podczas przemarszu na specjalnej ergonomicznej konstrukcji odciążającej kręgosłup noszącego go muzyka, podstawa rytmiczna marszu
Czynele - najczęściej używane w przemarszu orkiestry dętej, także podtrzymuje rytm
Zestaw perkusyjny (czyli mix wyżej wymienionych, choć nie tylko)
Pomocnicze instrumenty perkusyjne często zwane popularnie jako "Przeszkadzajki" - zestaw różnego rodzaju instrumentów do ubogacania brzmienia orkiestry np. trójkąt (triangiel), cabasa, shakery, vibraslap, marakasy, kastaniety, klawesy, tamburyn i wiele innych
Kotły - coraz bardziej popularne w orkiestrach dętych koncertowych, także w Polsce.

Inne instrumenty (opcjonalne)

Często dodawane do orkiestry w ramach urozmaicenia granej muzyki.

Lira marszowa – rodzaj dzwonków noszonych podczas marszu i uderzanych jedną pałeczką,
Dzwonki symfoniczne - bardzo popularne, wyglądające jak szkolne cymbałki, ale o większej skali oraz sztabkach dźwiękowych wykonanych z trwałych stopów. W odróżnieniu od liry marszowej można ich używać stacjonarnie np. w sali koncertowej, ale także na wolnym powietrzu. Stają się coraz bardziej popularne w polskich orkiestrach dętych

Pozostałe instrumenty opcjonalne jedynie na koncertach, nie na przemarszach paradnych:

perkusja dodatkowa np. ksylofon, marimba, wibrafon, krowie dzwonki, gongi i inne
fortepian lub częściej syntezator (ten ostatni do wzbogacania barwy całego zespołu albo realizacji partii brakujących instrumentów np. dzwonów rurowych, harfy itp.)
harfa – stosowana w naprawdę dużych składach orkiestr dętych symfonicznych (tzw. Symphonic Band)
wiolonczela – bardzo rzadko stosowana w orkiestrze dętej dla wzmocnienia partii fagotu, puzonu lub eufonium
kontrabas lub częściej inny tak zwany bas strunowy (np. bardzo popularna w orkiestrach dętych gitara basowa)

Orkiestry dęte w Czechach

Muzyka dęta jest bardzo popularna w Czechach.^[1] Czechosłowacka telewizja wyprodukowała serial Dispečer^[2] o kapelmistrzu górniczej orkiestry dętej, według scenariusza Jaroslava Dietla, późniejszego scenarzysty serialu Szpital na peryferiach.

Przypisy

↑ Dechová hudba v ČR [online], www.dechovka.cz [dostęp 2019-04-17] (cz.).
↑ Seriál Dispečer [online], ceskeserialy.juk.cz [dostęp 2019-04-17] .

Bibliografia

Jarosław Wnorowski: Polskie standardy orkiestracji na orkiestrę dętą - skład partytury czytaj >>
Jarosław Wnorowski: Aranżowanie na orkiestrę dętą - tonacje oraz zakresy instrumentów czytaj >>
Jarosław Wnorowski: Perkusjonalia używane w orkiestrach dętych - poradnik czytaj >>
Jarosław Wnorowski: Klarnet basowy i altowy w orkiestrze dętej czytaj >>
Jarosław Wnorowski: Ustawienie orkiestry dętej na scenie - poradnik czytaj >>
Stefan Śledziński: Orkiestra dęta. Kraków: PWM, 1975, s. 196 (łącznie).
Aleksander Bryk: Instrumentacja na orkiestrę dętą. Warszawa: Polski Związek Chórów i Orkiestr, 1974, s. 193 (łącznie).
Mieczysław Drobner: Instrumentoznawstwo i akustyka. Kraków: PWM, 1997(1960), s. 271 (łącznie). ISBN 83-224-0469-7.