ORP Gryf, poprzednio SS Opole i ORP Zetempowiec – okręt szkolny polskiej Marynarki Wojennej z lat 1951-1976, przebudowany ze statku handlowego, zbudowanego w 1945 dla niemieckiej marynarki pod nazwą „Irene Oldendorff”. Po II wojnie światowej przejściowo służył jako brytyjski „Empire Contess” i radziecki „Omsk”, a od 1947 roku polski statek „Opole”, po czym od 1951 roku służył jako okręt szkolny „Zetempowiec”, w 1957 roku przemianowany na „Gryf”. Był drugim okrętem o nazwie ORP „Gryf”.
Historia
ORP „Gryf” został przebudowany ze statku handlowego typowego wojennego projektu Hansa A, budowanego podczas II wojny światowej dla marynarki niemieckiej[1]. Zbudowany był w duńskiej stoczni Burmeister & Wain w Kopenhadze pod numerem stoczniowym 677 i niemiecką nazwą „Irene Oldendorff”, na zlecenie stoczni Egon Oldendorff w Lubece[2]. Zwodowany został 6 stycznia 1944 roku[2]. Nieukończony statek został zatopiony przy nabrzeżu 14 września 1944 roku przez duński ruch oporu[a]. Po podniesieniu i ukończeniu został przekazany niemieckiej marynarce handlowej 10 stycznia 1945 roku, po czym od tego miesiąca wziął udział w ewakuacji ludności niemieckiej przed Armią Czerwoną[2].
Po wojnie przejęła go w charakterze reparacji wojennych Wielka Brytania i po wykończeniu wcieliła 10 października 1945 roku do marynarki handlowej pod nazwą „Empire Contess”[3]. Następnie jednak w ramach podziału floty niemieckiej, Wielka Brytania przekazała go ZSRR, gdzie nadano mu nazwę „Omsk”[1]. Ostatecznie 13 maja 1947 roku ZSRR przekazał statek w ramach reparacji niemieckich Polsce[b]. Początkowo służył w marynarce handlowej pod nazwą „Opole”, wraz z bliźniaczym statkiem „Olsztyn”, u armatora Żeglugi Polskiej, z portem macierzystym w Szczecinie[1]. Wszedł do eksploatacji w żegludze regularnej, między innymi na linii lewantyńskiej[3].
W marynarce handlowej nośność statku była określona na 3200 ton (DWT), a pojemność rejestrowa na 1959 BRT i 936 NRT[3]. Napęd stanowiła czterocylindrowa maszyna parowa podwójnego rozprężania systemu Lentza o mocy 1200 KM, napędzająca pojedynczą śrubę i pozwalająca na rozwijanie prędkości 9-10 węzłów[3]. Miał trzy ładownie i cztery miejsca pasażerskie, a załoga liczyła 31 osób[3]. Otrzymał znak wywoławczy SPAI[3].
24 października 1950 roku został przekazany Marynarce Wojennej i po przebudowie w Stoczni Gdyńskiej na okręt szkolny, wszedł 10 lipca 1951 roku do służby pod nazwą ORP „Zetempowiec” (na cześć ZMP)[1]. Przebudowy – mimo jej znacznego zakresu – dokonano w ekspresowym tempie 152 dni. Jej przebieg nadzorował wyznaczony na dowódcę jednostki Polak z pochodzenia a jednocześnie oficer radzieckiej floty handlowej Oceanu Spokojnego – kmdr ppor. Robert Mietielica, dzięki którego staraniom na rufowej nadbudówce został zamontowany dalmierz artyleryjski. Kmdr Mietielica stał się powszechnie znany, wymuszając należny dla ORP salut polskiego rudowęglowca, przez ostrzelanie go z działa ślepymi nabojami[4].
Między 25 lipca a 21 sierpnia 1952 roku okręt odbył pierwszy daleki rejs szkolny, do Murmańska i Archangielska[5]. Między 3 lipca a 18 sierpnia 1954 roku wyszedł w drugi daleki rejs na Morze Śródziemne i Morze Czarne, do Sewastopola (24-28 lipca), przepływając 13 879,7 Mm[6]. Pływał oprócz tego w krótkich rejsach po Bałtyku. 15 sierpnia 1955 roku wyszedł w zagraniczny rejs bałtycki, do Tallinna i Rygi w ówczesnym ZSRR[6]. 22 lipca 1956 roku wyszedł w drugi rejs na Morze Śródziemne, odwiedzając Durrës w Albanii. Split w Jugosławii i Aleksandrię w Egipcie, powracając 16 sierpnia po przepłynięciu 11 639 Mm[6]. W listopadzie jeszcze ponownie odwiedził Tallinn[6].
ORP „Gryf” przy molo w Sopocie ok. 1965 roku
Po odwilży politycznej 1956 roku i rozwiązaniu ZMP, 1 kwietnia 1957 roku okrętowi nadano tradycyjną w polskiej marynarce nazwę ORP „Gryf”[6]. Był największą jednostką szkolną polskiej marynarki, odbył wiele rejsów szkolnych w obrębie Morza Bałtyckiego (m.in. Leningrad, Rostock), a także Morza Północnego, Atlantyku (m.in. Narwik, Murmańsk, Archangielsk, Reykjavik, Portsmouth) i Morza Śródziemnego i Czarnego (m.in. Palermo, Split, Warna, Sewastopol, Port Said, Aleksandria). W 1970 i 1971 zdobył miano najlepszego okrętu MW[7]. W 1973 roku odbył ostatni rejs zagraniczny, a w 1975 roku ostatni rejs szkolny na Zatoce Gdańskiej[8]. Został wycofany ze służby czynnej pod koniec 1976 roku z uwagi na zużycie, a także mniejszą przydatność parowego okrętu szkolnego dla nowoczesnej marynarki[8][9]. Równocześnie w tym roku do służby weszły dwa nowe okręty szkolne projektu 888[8]. 9 lutego 1977 roku rozformowano załogę okrętu[9].
12 kwietnia 1977 roku został przeklasyfikowany na hulk – barkę koszarowo-grzewczą BK-5, przydzieloną do 41 Dywizjonu Okrętów Ratowniczych[9]. Stacjonował w VIII basenie w Gdyni. Został ostatecznie skreślony ze stanu Marynarki Wojennej 25 października 1988 roku[9][10] (według innych źródeł został wycofany ze służby 15 grudnia tego roku[8]). Został następnie sprzedany na złom za granicę i 22 czerwca 1990 roku przeholowany do Aliağa w Turcji, gdzie w lipcu został złomowany[10].
24 września 1976 – wycofany ze służby i przebudowany na barkę koszarową BK-5.
Uwagi
↑Tak według Cichy 2007 ↓, s. 52. Wcześniejsze publikacje podawały ogólnikowo o zatopieniu
w marcu 1945 roku w Kopenhadze (Miciński i Kolicki 1962 ↓, s. 145) lub o zatopieniu na skutek nalotu brytyjskiego (Jednacz 2010 ↓, s. 20)
Jarosław Cichy. „Gryf” – zapomniany okręt PRL. „Okręty Wojenne”. Nr 1/2007. XVI (81), 2007. Tarnowskie Góry.
Tadeusz Ciesiulewicz, Feliks Kujej: Marynarka Wojenna 1945-1970. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1971. Brak numerów stron w książce
Jarosław Ciślak: Polska Marynarka Wojenna 1995: okręty, samoloty i śmigłowce, uzbrojenie, organizacja. Warszawa: Lampart i Bellona, 1995, seria: Ilustrowana Encyklopedia Techniki Wojskowej. 6. ISBN 83-86776-08-0.
Jędrzej Jednacz. Zagraniczne rejsy okrętu szkolnego Zetempowiec. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 6/2010. XV (102), s. 24–31, czerwiec 2010. Warszawa: Magnum-X. ISSN1426-529X.
Stanisław Kierzkowski. Okręt szkolny ORP „Gryf”. „Żołnierz Polski”. Nr 31/1987, 2-08-1987. Warszawa.
Jerzy Miciński, Stefan Kolicki: Pod polską banderą. Gdynia: Wydawnictwo Morskie, 1962, s. 26.
Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 978-83-100-8902-1. Brak numerów stron w książce
