Nowa Wieś-położona w południowo-zachodniej Polsce, w zachodniej części Masywu Śnieżnika, około 7,6 km na północny wschód od centrum miejscowości Międzylesie[6].
Wcześniej na terenie obecnej wsi istniała osada. W roku 1246 utworzono dobra międzyleskie, do których włączono tereny obecnej wsi. W 1294 roku król czeski Wacław II przekazał dobra międzyleskie, wraz z osadą na obszarze obecnej wsi, cystersom z Kamieńca Ząbkowickiego, którzy rozpoczęli planową akcję kolonizacji i wycinania potężnych lasów w celu rozwinięcia rolnictwa u podnóża Śnieżnika. W 1315 roku za panowania Jana Luksemburskiego dobra międzyleskie wraz ze wsią odkupił od cystersów łużycki rycerz Otto von Glaubitz (Gloubos), za którego nastąpiła znaczna rozbudowa wsi. Pierwsza wzmianka o wsi pojawia się w dokumencie z 1358 roku, już po rozdziale majątku między braci Gloubosów[6]. Podczas wojen husyckich Gloubitzom odebrano dobra, a w 1428 roku wieś została doszczętnie zniszczona przez husytów[6].
Po zniszczeniach wojennych w latach 1436–1440 nastąpiła rozbudowa wsi. Obok starej wzmiankowanej wcześniej i zniszczonej wsi powstała jej nowa część. Podział na dwie wsie starszą i nowszą utrzymywał się przez kilkadziesiąt lat. Każda wieś miała osobny drewniany kościół. Pierwszy, pw. św. Barbary, został wzniesiony w połowie XIV wieku przez miejscowego chłopa, w darze za uratowanie córki[2]. Drugi, to kościół pw. św. Małgorzaty, o którym pochodzi wzmianka z 1486 roku[2]. W XVI wieku Nowa Wieś była własnością rycerską, w centrum wsi znajdował się dwór z parkiem. W 1515 roku właścicielem wsi był M. Roth, następnie: H. Richter, B. Nitsche, T. Sturm, H. Veit oraz Dawid von Tschirnhaus[2].
Wojna trzydziestoletnia przyniosła spore zniszczenia wsi. Zniszczeniu uległy również oba kościoły. W 1640 roku hrabia von Annaberga ufundował nowy, murowany kościół. W 1654 roku dobra wraz ze wsią nabył hrabia Michael Wenzel von Althann, który miał zamiar sprowadzić do wsi pijarów z Pragi[2]. Ufundował duży kościół z klasztorem. Budowę kościoła ukończono w 1715 roku[6]. Prace budowlane trwające do 1805 r. związane były z klasztorem, którego nie zbudowano ze względu na brak środków finansowych. W XVIII wieku, po okresie wojen śląskich, wieś przeżyła renesans gospodarczy, oparty na przemyśle tkackim. Dobrze rozwinięta wieś, posiadała chałupnicze warsztaty tkaczy, owczarnię, folwark, młyn wodny i szkołę. Po wojnach napoleońskich, w połowie XIX wieku, wieś przeżyła kryzys spowodowany rewolucją przemysłową i upadkiem tkactwa. W tym okresie powstał kamieniołom. W XIX wieku Nowa Wieś stała się dużą wsią i znanym letniskiem, składała się z 4 części należących do różnych właścicieli.
Po 1945 roku wieś znacznie się wyludniła, najliczniej w górnej części. W latach 60. XX wieku powstały we wsi zakładowe ośrodki wypoczynkowe, które do obecnych czasów nadają wsi charakter letniskowy.
Nazwa
Pierwotna nazwa miejscowości wywodzi się od dwóch polskich słów „nowy” oraz „wieś”[7]. Śląski pisarz Konstanty Damrot w swojej pracy o śląskim nazewnictwie z 1896 roku wydanej w Bytomiu wymienia dwie nazwy: obecnie funkcjonującą, polską „Nowa Wieś” oraz niemiecką „Neundorf”. Wymienił on również staropolską zlatynizowaną nazwę „Novaves” pod jaką miejscowość została zanotowana w łacińskim dokumencie z roku 1479[7].
Pierwotną staropolską nazwę „Nova Wieś” tłumaczy jako „Neues Dorf”[7]. Ta przetłumaczona na język niemiecki nazwa wsi w postaci Neundorf stała się później obowiązującą w czasach pruskich do 1945 roku.
Charakterystyka
Niewielka, podgórska wieś łańcuchowa, rozciągnięta na przestrzeni 2,2 km, o luźnym układzie zabudowań, ulokowana w górskiej dolinie nad rzeką Nowinka u zachodniego podnóża Masywu Śnieżnika. Zabudowa wsi składa się z pojedynczych budynków gospodarczych i mieszkalnych rozlokowanych na wysokości od 500 do 610 m n.p.m. wzdłuż drogi po obu jej stronach. W środkowej części wsi, zabudowa zwarta o zabudowaniach położonych obok kilku dróg, które odchodząc od drogi głównej tworzą ulice. Przez wieś przepływa potok górski i przebiega droga lokalna Domaszków – Goworów. Wieś ma charakter rolniczo-letniskowy. Wokół rozciągają się rozległe użytki rolne i górskie łąki, leżące głównie na zboczach doliny. W bliskim otoczeniu dolnej części wsi występują, niewielkie pasy zieleni z drzew liściastych w formie przydomowych nasadzeń, oraz wzdłuż potoku i miedz. Górna część wsi otoczona jest z trzech stron lasem świerkowym regla dolnego. Od południowego wschodu nad wsią dominuje wzniesienie Owcza Góra, a od północnego wschodu Szeroka Kopa. We wsi zachował się liczny zespół domów mieszkalnych i mieszkalno-gospodarczych o cechach charakterystycznych dla budownictwa ludowego ziemi kłodzkiej z połowy XIX wieku, kościół pw. Wniebowzięcia NMP z początku XVIII wieku, oraz ruiny wielkiego renesansowego murowanego dworu z 1585 roku.
Zabytki
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[8]:
kościół parafialny, drugi co do wielkości na ziemi kłodzkiej, zbudowany w latach 1701–1715 według projektu włoskiego architekta Jakoba Carovy (wcześniej budowniczego twierdzy kłodzkiej)[6]. Strop wykonano w roku 1735, w roku 1751 nastąpiła konsekracja. Wieże zbudowano w latach 1804–1805[9]. Świątynię wzniesiono na planie krzyża greckiego, z pięciobocznym prezbiterium[6]. Wnętrze przekryte jest sklepieniem kolebkowym z lunetami i posiada empory. Rzeźby ołtarzowe z roku 1795 i ambona z roku 1796 są dziełem Michała Ignacego Klahra[6].
↑ abcdefghiWaldemar Brygier, Tomasz Dudziak: Ziemia Kłodzka. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, s. 388. ISBN 978-83-89188-95-3.
↑ abcKonstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 132.
