Ten artykuł od 2021-12 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Mokre

Część urzędowa Torunia
Widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miasto	Toruń
Data założenia	XIII w.
W granicach Torunia	1 kwietnia 1906 roku
Populacja (2016) • liczba ludności	14 827[1]
Strefa numeracyjna	(+48) 56
Kod pocztowy	87-100
Położenie na mapie Torunia
53°01′50,7″N 18°37′26,8″E/53,030750 18,624111
Multimedia w Wikimedia Commons

Mokre – część urzędowa Torunia zlokalizowana na prawobrzeżu, dawniej wieś (Wielkie Mokre i Małe Mokre). W 1906 roku została włączona do Torunia.

Według danych z 9 grudnia 1931 roku, na Mokrem mieszkało 16 468 osób. Według stanu z 31 maja 1938 roku, Mokre zamieszkiwało 20 512 osób^[2]. Według stanu z 31 grudnia 2016 roku, liczba osób zameldowanych na pobyt stały na Mokrem wyniosła 13 874^[3].

Najstarsze ślady bytowania człowieka na Mokrem datuje się na okres mezolitu (8000-4500 lat p.n.e.), Aż do połowy XVIII wieku 3/4 powierzchni dzielnicy zajmował las mieszany. Na tym terenie powstała wieś Mokre, pojawiająca się w źródłach po raz pierwszy w 1295 roku. Wieś składała się z dwóch części: Małego Mokrego (wzdłuż ulicy Grudziądzkiej) i Dużego (Wielkiego) Mokrego (wzdłuż ulicy Kościuszki i Bażyńskich). Ten podział (utrzymujący się do końca XIX wieku) tworzył naturalny ciek wodny (zasypany w latach 70. XX wieku) tzw. Mała Struga (Postolec) płynęła tzn. Wielkim Rowem do bagien przy ul. Batorego, dalej przez teren stadionu na ul. Świętopełka, przecinała ul. Kościuszki, płynęła obok założenia parkowego kościoła Chrystusa Króla, teren krytego basenu, wzdłuż ul. Bażyńskich i dalej równolegle do ul. Grudziądzkiej).

Na Małym Mokrem znajdowały się liczne sady, winnice, ogrody mieszczan toruńskich i warzywniki, natomiast Duże Mokre miało charakter hodowlany i stanowiło obszerne grunty orne. Zakłady ogrodnicze usytuowane na terenach podmokłych, rozwijano w ciągu XIX wieku. Osiągnęły one wysoki poziom kultury hodowlanej, a ogrodnictwo stało się jedną z ważnych gałęzi produkcji miasta. Wieś, pierwotnie należąca do biskupstwa włocławskiego, od 1258 roku administracyjnie należała do miasta Torunia, leżąc w obrębie jego patrymonium. Wielkie Mokre założone na planie szerokiej ulicówki, rozciągało się na długości 1,5 km. Mniej więcej w połowie jej długości (ul. Kościuszki) pośrodku drogi, stał do XVIII wieku budynek ławy sądowej.

Na Mokrem były położone najżyźniejsze z okolicznych gruntów, nadające się szczególnie pod uprawę warzyw i łąki. O rozwiniętej gospodarce hodowlanej świadczą wzmianki źródłowe o specjalnym, obszernym placu dla skupu bydła (dzisiejsze rozwidlenie ulic: Kościuszki i Podgórna) oraz rzeźni. Od XV wieku wymieniane są również winnice. Wieś miała charakter szerokiej ulicówki. Podział na Wielkie i Małe Mokre znalazł również swe odbicie w średniowiecznym układzie przestrzennym wsi i zachował się do dziś w rozplanowaniu głównych ciągów komunikacyjnych (Kościuszki, Grudziądzka).

Podczas oblężenia krzyżackiego w czasie wojny trzynastoletniej, wieś Mokre została spalona. Również uległa częściowemu spaleniu w czasie wojen szwedzkich w 1629 i 1658 roku^{[potrzebny przypis]}. W XVIII wieku na Mokrym mieścił się cmentarz Boża Męka. Mieścił się on na obszarze dzisiejszych ulic Grudziądzkiej, Bażyńskich, Czarneckiego i ks. Gogi. Do czasów współczesnych po cmentarzu nie pozostał żaden ślad^[4].

Zagłada Mokrego nastąpiła w 1813 roku w czasie wojny napoleońsko-rosyjskiej, kiedy to przygotowania do obrony miasta spowodowały spalenie wszystkich przedmieść dla oczyszczenia przedpola twierdzy^[5]. Od początku XIX wieku (1815) w związku z wielkim napływem robotników sezonowych, zatrudnionych przy budowie fortyfikacji, Mokre przekształciło się w typową podmiejską osadę robotniczą (tzw. Nowe Mokre)^{[potrzebny przypis]}. W 1819 roku we wsi było 70 budynków mieszkalnych, w 1823 – 102, w 1831 – 108^[6].

W 1894 roku niemieckie władze Torunia zaplanowały przyłączenie Mokrego do Torunia. Mokre miało nazywać się Thorn Nord^[7].

Robotnicy pracowali w Fabryce Maszyn i Kotłów Born i Schutze, która zmieniła profil produkcji na typowo wojenny. Zamieszkiwali oni liczne domy z muru pruskiego, stojące wzdłuż dwóch głównych ulic dzielnicy. 1 kwietnia 1906 roku Mokre przyłączono do miasta Torunia. Liczyło ono wówczas ponad 12 000 mieszkańców, zajmując obszar 913 ha^{[potrzebny przypis]}. Na początku XX wieku i w okresie międzywojennym w Mokrym dominowało budownictwo jednorodzinne, w tym liczne gospodarstwa rolne. Rozwój ekonomiczny Mokrego ograniczał płytko zalegający poziom wód gruntowych^[8]. Obok murowanych domów, skupiających się tylko wzdłuż najważniejszych ulic, występowała niska zabudowa, która składała się z budynków z muru pruskiego (konstrukcja szachulcowa) i niskich chat z namiotowym dachem. Wrażenie chaosu w zabudowie powodowały liczne bocznice kolejowe i pomieszanie zabudowy mieszkalnej z terenami przemysłowymi, składowymi lub dużymi obszarami upraw ogrodniczych^{[potrzebny przypis]}.

W okresie międzywojennym Mokre nadal pozostało dzielnicą zaniedbaną. W Mokrym mieściły się osiedla Dębowa Góra (również: Pod Dębową Górą^[9]) i Kozackie Góry, które uchodziły wśród torunian za symbol biedy i bezrobocia^[10]. W 1934 roku na tychże osiedlach mieszkało ok. 5 tys. torunian^[11]. W 1926 roku na Dębowej Górze wybudowano domy osiedlowe dla ubogich^[9]. W 1934 roku na Kozackich Górach przeprowadzono doraźny spis, który wykazał, że w barakach, dawnych fortach oraz szałasach mieszkało 5088 osób^[12]. Pomimo wybudowania w okresie międzywojennym fabryk i zakładów przemysłowych Mokre zachowały wiejski charakter zabudowy^[13]. Według opracowanego przez w 1935 roku Ignacego Tłoczka planu zabudowy Mokre miało dzielić się na dwie części. Zachodnia wraz z Chełmińskim Przedmieściem miało mieć charakter mieszkalny, wschodnia przemysłowo-mieszkalny^[14]. Plan ten zaakceptowano po II wojnie światowej^[11].

W czasie II wojny światowej na terenie Fabryki Smalcu i Rafinerii Olejów Jadalnych na rogu skrzyżowań ulic Pod Dębową Górą i Grudziazkiej, wykorzystując istniejące już budynki Niemcy urządzili obóz przesiedleńczy dla Polaków z Pomorza, tzw. Szmalcówkę^[15]. Przeszło przez niego około 18 tysiąca więźniów^[16]. Wielu z nich zmarła z powodu głodu i chorób^[17]. Po wojnie w tym miejscu powstały zakłady Spomasz (dziś wydział Urzędu Miasta)^{[potrzebny przypis]}, a o obozie przypomina pomnik^[18]. Filią tegoż obozu był obóz przy ul. Bażyńskich, w nieistniejących już dziś zabudowaniach przedwojennej drukarni Stefanowicza (dzisiaj w tym miejscu mieści się szkoła podstawowa nr 10 i apteka)^{[potrzebny przypis]}. Pod koniec stycznia 1945 roku na Mokrem toczyły się walki pomiędzy wojskami niemieckimi a oddziałami 70 Armii 2 Frontu Białoruskiego^[19].

Po wojnie przedmieściu Mokre wyznaczono funkcję dzielnicy przemysłowo-handlowo-ogrodniczej. Dzisiejsze Mokre to dzielnica Torunia ograniczona ulicami: od zachodu: Legionów, od północy: Polną, od wschodu linią kolejową do Olsztyna i od południa stawem Kaszownik.

Po 1945 roku do 1991 roku na obrzeżach Mokrego, u wylotu ulicy Grudziądzkiej, na rozległych terenach leśno-łąkowych znajdowały się zabudowania i poligony dużej bazy wojsk radzieckich^[20].

Mimo średniowiecznej genezy, na Mokrem nie zachowały się zabytki sprzed końca XIX w. Najstarsza istniejąca zabudowa jest zrealizowana w technice szkieletowej, z wyjątkiem drewnianego kościoła luterańskiego z 1888 roku (obecnie cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja). Ważnym czynnikiem rozwoju Mokrego była industrializacja rozpoczęta w końcu XIX w. Z lat 1889–1901 pochodzą zabudowania dawnej fabryki maszyn Born i Schütze. Na początku XX w. we wschodniej części dzielnicy powstał budynek młyna parowego, tzw. młyn Richtera, rozbudowany w latach 20. XX wieku. Zachowały się liczne przykłady zabudowy mieszkalnej z końca XIX i pocz. XX w.; są to głównie domy z charakterystyczną dekoracją snycerską werand, wille przy ulicach Kościuszki, Grudziądzkiej i Batorego oraz kamienice o skromnych cechach secesyjnych lub eklektycznych. W latach 1904–1907 gmina ewangelicka św. Jerzego, pozbawiona po zburzeniu średniowiecznego kościoła św. Jerzego własnej świątyni, wybudowała przy ul. Podgórnej neogotycki kościół, ob. pw. Matki Boskiej Zwycięskiej. Ważną rolę w rozwoju Mokrego spełnił wybudowany na pocz. XX w. zespół stacji kolejowej Toruń Wschodni. W okresie międzywojennym, w latach 1929–30 powstał Kościół Chrystusa Króla, zaprojektowany przez Kazimierza Ulatowskiego w stylu zmodernizowanego klasycyzmu. W okresie tym zrealizowano tu kilka budynków mieszkalnych, głównie przy ul. Grudziądzkiej oraz kolonię domów robotniczych przy ul. Staszica, proj. Kazimierza Ulatowskiego. Po 1945 roku, szczególnie w latach 70. XX w., nastąpił znaczny rozwój demograficzny dzielnicy. Powstały wówczas osiedla w technice wielkiej płyty, m.in. Chrobrego i Kościuszki wraz z pawilonami handlowo-usługowymi. Zrealizowano duże inwestycje drogowe – ulice Kościuszki i Grudziądzką przebudowano na arterie dwujezdniowe (tę pierwszą z torowiskiem tramwajowym pośrodku), burząc wiele przykładów tradycyjnej zabudowy z końca XIX-XX w., a w ciągu ul. Kościuszki zbudowano wiadukt nad linią kolejową^{[potrzebny przypis]}. W latach 80. wybudowano przy ul. Bażyńskich basen należący do Zakładu Włókien Sztucznych „Elana”^[21]. Po roku 1990 rozwija się budownictwo mieszkaniowe, częściowo kosztem starej, zabytkowej zabudowy^{[potrzebny przypis]}.

• dawny drewniany kościół luterański z 1888 roku, obecnie parafialnia cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja
• dawny kościół ewangelicki gminy św. Jerzego, 1904–07, ob. kościół parafialny pw. Matki Boskiej Zwycięskiej
• kościół parafialny kościół Chrystusa Króla, zaprojektowany przez Kazimierza Ulatowskiego, z lat 1929–30
• zabudowania dawnej fabryki maszyn Born i Schütze, z lat 1989-1901
• dawne młyny Gersona i Richtera z końca XIX wieku^[22][23];
• domy szachulcowe z k. XIX i pocz. XX w., m.in. przy ulicach Podgórnej, Chodkiewicza, Grudziądzkiej, Kościuszki, Batorego, Lelewela
• wille z k. XIX i pocz. XX w., m.in. przy ul. Kościuszki 49, Batorego 5, 6, Grudziądzkiej 37, 56
• Budynek przy ul. Grudziądzkiej 53
• kamienice o cechach eklektycznych i secesyjnych z pocz. XX w., m.in. przy ul. Kościuszki 3, 5, 7, 9, 13, 22, 23, 42, 44, 58, 64, 68
• kolonia modernistycznych domów robotniczych z lat 1929-1930, proj. Kazimierza Ulatowskiego
• dawna fabryka spirytusu^[24][25]
• dawna ujeżdżalnia koni^[26].

Do Mokrego przynależy osiedle Przy Kaszowniku. Osiedle zaprojektowała Dyrekcja Zakładu Osiedli Robotniczych. Budowa osiedla była możliwa dzięki przeprowadzonej w 1949 roku akcji odzysku cegły, zebranej głównie na Podgórzu. Budowę osiedla zaplanowano na lata 1950–1955^[27].

Pomiędzy Trasą Średnicową a ogródkami działkowymi przy ul. Stefana Batorego, znajdują się dwa stawy o powierzchni 0,318 ha i 0,172 ha. Są okresowo przepływowe, zasilane wodami z odwodnienia sąsiednich terenów poprzez rów M-2, w tym wodami opadowymi i roztopowymi. Są one otoczone drzewami, krzewami, roślinami wodnymi i nabrzeżnymi. Powstały one w latach 70. W 2016 roku przeprowadzono prace porządkowe w okolicy stawów^[28].

• Podział administracyjny Torunia

• MarcinM. Ceglarski MarcinM., JakubJ. Polak JakubJ., Idea międzywojennych mieszkań pracowniczych na przykładzie Przedmieścia Mokrego, [w:] KatarzynaK. Kluczwajd, MichałM. Pszczółkowski (red.), Zabytki toruńskie młodszego pokolenia. Toruńskie miejsca do mieszkania i (za)pamiętania: domy, pomniki, cmentarze, Toruń: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2019, ISBN 978-83-953155-4-1 .
• Tomasz Sylwiusz Ceran: „Szmalcówka”. Historia niemieckiego obozu w Toruniu (1940–1943) na tle ideologii nazistowskiej. Bydgoszcz, Gdańsk: Instytut Pamięci Narodowej, 2011. ISBN 978-83-7629-294-6.
• Mirosław Giętkowski, Zbigniew Karpus, Waldemar Rezmer: Twierdza Toruń. Stan w latach dwudziestych XX wieku. Dokumenty. Toruń: Adam Marszałek, 2016. ISBN 978-83-8019-502-8.
• Katarzyna Kluczwajd: Toruń tylko zaplanowany. Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2022. ISBN 978-83-7729-703-2.
• Anna N. Kmieć: Rubinkowo i osiedle Na Skarpie. Toruńskie przedmieścia sprzed lat. Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2020. ISBN 978-83-7729-566-3.
• Jakub Kujawa. Gospodarka mieszkaniowa w Toruniu w latach 1945-1949. Wybrane problemy. „Studia z Zakresu Prawa, Administracji i Zarządzania”. 5, 2014. 
• MarcinM. Orłowski MarcinM., „Niech ci ziemia lekką będzie”, czyli rozważania toruńskie o zalewaniu przeszłości betonem zapomnienia, [w:] KatarzynaK. Kluczwajd, MichałM. Pszczółkowski (red.), Zabytki toruńskie młodszego pokolenia. Toruńskie miejsca do mieszkania i (za)pamiętania: domy, pomniki, cmentarze, Toruń: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2019, ISBN 978-83-953155-4-1 .
• Kazimierz Przybyszewski. Rozbudowa Miasta Torunia w latach 1920–1939. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia”. 11 (74), 1977. 
• Henryk Ratajczak: Pruski mur w Toruniu – nielubiane dziedzictwo? Uwarunkowania powstania, zasób i społeczna percepcja wartości budownictwa szkieletowego z przełomu XIX i XX wieku. W: Katarzyna Kluczwajd (red.): Zabytki toruńskie młodszego pokolenia: Budownictwo szkieletowe w Toruniu: pruski mur i nielubiane dziedzictwo. Toruń: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2015. ISBN 978-83-943684-0-1.
• Ryszard Sudziński: Społeczeństwo międzywojennego Torunia. W: Historia Torunia (1920-1945) Tom III część 2. W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945). Marian Biskup (red.). Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 2006. ISBN 83-87639-79-6.
• Antoni Ziółkiewicz: Toruńskie pomniki. Pomniki, tablice, kamienie. Toruń: Wydawnictwo Urbański, 2009. ISBN 978-83-88219-32-0.