PROFILPELAJAR.COM

Marian Turwid
Data i miejsce urodzenia	28 września 1905 ; Września, Cesarstwo Niemieckie
Data i miejsce śmierci	7 grudnia 1987 ; Warszawa, Polska Rzeczpospolita Ludowa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Nowofarny w Bydgoszczy
Zawód, zajęcie	nauczyciel, malarz, pisarz
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Marian Turwid, właśc. Marian Turwid-Kaczmarek (ur. 28 września 1905 we Wrześni^[1], zm. 7 grudnia 1987 w Warszawie^[2]) – polski pisarz i artysta malarz, działacz kultury w Bydgoszczy, członek Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w 1958 roku^[3].

Życiorys

Był synem Kazimierza Kaczmarka, kupca, i Julii z Jakubowskich. Po ukończeniu szkoły powszechnej we Wrześni uczył się w gimnazjum, a następnie w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim w Gnieźnie, gdzie w 1926 zdał egzamin maturalny.

Okres międzywojenny

W 1926 r. krótko był nauczycielem w publicznej szkole powszechnej w Borzykowie w powiecie wrzesińskim. Następnie w latach 1926–1929 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie na Wydziale Malarstwa i Rzeźby. Uczył się m.in. w pracowniach profesorów: Władysława Jarockiego, Teodora Axentowicza, Fryderyka Pautscha, Xawerego Dunikowskiego. 3 grudnia 1929 roku zdał egzamin nauczycielski z rysunku, po czym kontynuował studia do absolutorium w październiku 1930.

Od 1931 r. aż do wybuchu II wojny światowej uczył rysunku w Miejskim Katolickim Gimnazjum Żeńskim w Bydgoszczy. W 1935 r. uzyskał kwalifikacje zawodowe do nauczania rysunku jako przedmiotu głównego w szkołach średnich ogólnokształcących i seminariach nauczycielskich państwowych i prywatnych, w języku wykładowym polskim.

Obok działalności pedagogicznej brał czynny udział w ruchu artystycznym Bydgoszczy i Wielkopolski. Był przewodniczącym Związku Plastyków Pomorskich i sekretarzem Rady Artystyczno-Kulturalnej w Bydgoszczy (1937–1939). Jako pisarz i artysta debiutował na łamach „Orędownika Wrzesińskiego”. W 1926 r. ukazał się tomik legend wrzesińskich, a rok później odbyła się pierwsza wystawa jego prac malarskich we Wrześni. Wtedy też zaczął używać pseudonimu Turwid. Później zmienił nazwisko na Turwid-Kaczmarek. W latach 1931–1937 był redaktorem miesięcznika artystyczno-literackiego „Wici Wielkopolskie”.

W 1931 r. wydał tomik rysunków „Szkice portretowe” oraz portret gen. Józefa Hallera, który był pracą dyplomową wieńczącą studia na ASP w Krakowie. W 1932 r. wyszedł drukiem kolejny tomik jego poezji „Dni Wielkiej Doliny”. Niektóre jego wiersze trafiły do antologii ogólnopolskich: „Morze w poezji polskiej” (1937), „Antologia 120-u” (1939, 1947). Pisywał również artykuły poświęcone kulturze i literaturze do „Kuriera Poznańskiego”, „Dziennika Bydgoskiego”, „Gazety Bydgoskiej”, „Przeglądu Bydgoskiego” oraz sporadycznie do poznańskiego miesięcznika kulturalnego „Tęcza” i kaszubskiego „Gryfa”. Kunszt malarski pogłębiał w Paryżu (1936). Odbył również podróże artystyczne do Wiednia, Berlina i Budapesztu. Od 1930 r. był członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków oraz Związku Literatów Polskich.

Tematem przewodnim jego artykułów, szkiców i esejów była problematyka tradycji i współczesności regionu wielkopolsko-pomorskiego. Niejeden wiersz poświęcił także Bydgoszczy. Łuczniczka, spichrze, zakole Brdy, fara, bydgoska Wenecja, wyzwoliły w nim potrzebę osobistego przymierza z architekturą miasta, jego przyrodą i mieszkańcami. Z jego osobą wiąże się obecny w latach 30. nurt organizowania w międzywojennej Bydgoszczy kultury środowiskowej, otwartej na ogólnokrajowe nurty literackie^[4].

Okres okupacji niemieckiej

W pierwszych dniach okupacji niemieckiej był poszukiwany przez gestapo, które skonfiskowało mu pracownię z całym dorobkiem artystycznym. Jesienią 1939 r. udał się do rodzinnej Wrześni, gdzie do 1942 r. pracował w przedsiębiorstwie rodziców, a następnie w firmie niemieckiej jako malarz pokojowy (1942–1945).

Okres powojenny

W marcu 1945 r. powrócił do Bydgoszczy, gdzie został kierownikiem Oddziału Plastyki w Wydziale Kultury i Sztuki Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego. Był redaktorem dodatku kulturalnego Ilustrowanego Kuriera Polskiego, do którego zamawiał materiały u literatów i naukowców z całej Polski. W 1946 r. zorganizował w Bydgoszczy Państwową Szkołę Sztuk Pięknych (od 1947 Państwowe Liceum Technik Plastycznych) i był jej długoletnim dyrektorem (do 1972 r., kiedy przeszedł na emeryturę). Równocześnie od 1947 był dyrektorem Państwowego Ogniska Kultury Plastycznej w Bydgoszczy Z jego inicjatywy powstał Pomorski Dom Sztuki, w którym urządzono stały salon wystawowy plastyki przy Okręgu Pomorskim ZPAP. Od 1950 r. kierował Centralnym Biurem Wystaw Artystycznych Oddział w Bydgoszczy z delegatura w Toruniu (do 1972).

Marian Turwid był aktywnym działaczem kultury i sztuki. W 1945 współorganizował w Bydgoszczy Klub Literacko-Artystyczny (wiceprezes), Okręg Pomorski ZPAP (prezes) oraz Oddział Pomorski Związku Literatów Polskich. Był współzałożycielem i naczelnym redaktorem czasopisma „Arkona” (jednego z pierwszych obok lubelskiej „Kameny” czasopisma kulturalnego). Przez długie lata działał w Kujawsko-Pomorskim Towarzystwie Kulturalnym (1961–1983).

W latach 1945–1975 wydał blisko 700 książek autorskich oraz publikacji ogłoszonych w pismach lokalnych i centralnych. Niektóre wiersze Turwida zostały zamieszczone w almanachu „Poeci pomorscy” (1962) i w tomie „Poeci i morze” (Gdańsk 1969). W swoich utworach często obracał się wokół ludzi i spraw regionu, w którym żył i działał. Jako bydgoszczanin, radny i działacz Stronnictwa Demokratycznego zajmował się problematyką bydgoską. Pisząc sprawozdania z uroczystości otwarcia Muzeum Miejskiego po wojnie przypomniał dzieje tej instytucji. Z okazji 600-lecia miasta w 1946 r. omawiał jego dzieje i kulturę. Bronił Wenecji bydgoskiej przed próbami jej modernizacji. Wypowiadał się na temat zagospodarowania spichrzy i stworzenia muzeum regionalnego. Jego artykuły, przedmowy do katalogów i materiały publikowane w zbiorowych lokalnych wydawnictwach to kompendium wiedzy o mieście, ze szczególną koncentracją na okresie po 1945 roku.

Oprócz twórczości literackiej Marian Turwid był aktywnym artystą plastykiem. Ze 189 dzieł artysty, 125 było eksponowanych na wystawach w kraju i za granicą. Spod jego pędzla wyszły m.in. obraz olejny „Bezrobotny”, tryptyk „Madonna Panieńska” (1932), „Św. Jerzy” (1938) umieszczony w kościele garnizonowym w Bydgoszczy, liczne portrety, w tym gen. Józefa Hallera, „Portret Narzeczonej” i portrety wielu działaczy kultury w Bydgoskiem. W latach 50. w. twórczości malarskiej Turwida zaczął dominować pejzaż bydgoski. Powstały wtedy m.in. „Motyw Bydgoski Al. 1 Maja” (1954), „Motyw Bydgoski Spichrze” (1956), „Spichrze nad Brdą” (1956), „Śródmieście Bydgoszczy” (1956), „Motyw Bydgoska Fara” (1957), „Zakole Brdy” (1962), „Barki na Brdzie”, „Zakole Brdy” (1969), „Puszcza Bydgoska” (1972), „Motyw z Bazyliką” (1978).

Apolityczny do wybuchu II wojny światowej, w 1945 r. wstąpił do Stronnictwa Pracy. Od 1950 r. działał w Stronnictwie Demokratycznym. W latach 1955–1956 r. był wiceprzewodniczącym Prezydium Wojewódzkiego Komitetu SD w Bydgoszczy, a w 1963 został członkiem SD i przewodniczącym Wojewódzkiej Grupy Doradczej do Spraw Kultury oraz członkiem analogicznej grupy przy Centralnym Komitecie SD. W latach 1965–1973 był radnym Wojewódzkiej Rady Narodowej (zastępca przewodniczącego Komisji Kultury), a w 1954–1961 Miejskiej Rady Narodowej w Bydgoszczy. W latach 1957–1959 był jednym z inicjatorów i organizatorów Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, a następnie jego członkiem. Był długoletnim działaczem Frontu Jedności Narodu, a potem członkiem Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. Działał w Towarzystwie Wiedzy Powszechnej i szeregu organizacji i stowarzyszeń kulturalnych i naukowych. Jego zaangażowanie w sprawy kultury biografowie ocenili w sposób następujący:

"Był chyba członkiem wszystkich komisji, zespołów, komitetów w Bydgoszczy, jeśli miały one jakikolwiek związek ze sprawami kultury. (...) Był niemalże instytucją kulturalną (...)"

Prace Mariana Turwida znajdują się w zbiorach muzealnych w Bydgoszczy, Grudziądzu, Toruniu, Muzeum Dzieci Wrzesińskich, Muzeum im. Lwa Tołstoja w Moskwie, Muzeum w Reggio Emilia, w Teatrze Polskim w Bydgoszczy oraz BTN w Bydgoszczy.

Marian Turwid był od 1936 r. żonaty z Zofią Nowicką, rodowitą bydgoszczanką, wnuczką dr Władysława Piórka (Honorowego Obywatela Bydgoszczy), dziennikarką, pasjonatką kultury i sztuki. Małżeństwo było bezdzietne.

Zmarł nagle na zawał serca 7 grudnia 1987 r. Został pochowany na bydgoskim cmentarzu Nowofarnym.

Twórczość literacka

Wiersze (1949) – tomik poetycki
Żelazny krzyż (1959) – tom opowiadań
Noc nad Doliną (1961) – powieść
Wyprawy po diamenty (1966) – eseje o plastyce, uzupełnione wydanie w 1986 Przygody ze sztuką
Dwie strony drogi (1969) – powieść, wznowiona w 1983
Ślady burzy (1971) – tom opowiadań
Słowa na palecie
Między wiosnami (1974) – zbeletryzowane wspomnienia z dzieciństwa i młodości
Pędzlem i piórem (1977) – tomiki wierszy
W zakolu Brdy (1979) – tomiki wierszy
Dni Wielkiej Doliny (1981) – tom opowiadań wydany z okazji 75-lecia pisarza, noszący ten sam tytuł, co pierwszy jego zbiorek poezji z 1932 r.
Znaki przydrożne
List z Bydgoszczy
Przymierze z Brdą
Niedziele bydgoskie

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy II klasy (1984)
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1976)
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1964)
Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 22 lipca 1952^[5], 1956)
Srebrny Krzyż Zasługi (15 listopada 1946)^[6]
Medal 30-lecia Polski Ludowej (1975)
Medal 40-lecia Polski Ludowej (1985)
Medal 10-lecia Polski Ludowej (28 lutego 1955)^[7]
Medal Komisji Edukacji Narodowej (1978)
Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1966)
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1964)
Medal „Bydgoszcz Zasłużonemu Obywatelowi” (1960)
Medal „Za szczególne zasługi dla rozwoju woj. bydgoskiego” (1965)
Złota Odznaka ZPAP

Nagrody

Nagroda artystyczna miasta Bydgoszczy za całokształt działalności kulturalnej, artystycznej i plastycznej (1956)
Wojewódzka nagroda artystyczna za całokształt twórczości literackiej i artystycznej (1959)
„Najpopularniejszy Bydgoszczanin 1975 roku”
Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za całokształt działalności społecznej i artystycznej (1981)

Upamiętnienie

Od listopada 1990 r. jego imię nosi bydgoska Szkoła Podstawowa nr 16 przy ul. Koronowskiej 74. W latach 90. XX w. imieniem Mariana Turwida nazwano też skwer na osiedlu Sielanka w Śródmieściu Bydgoszczy, gdzie mieszkał, a także ulicę we Wrześni.

Przypisy

↑ Turwid Marian, [w:] JulianJ. Krzyżanowski JulianJ. (red.), Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 825, ISBN 83-01-01520-9, OCLC 12811084 .
↑ RomanR. Nowaczyk RomanR., Turwid Marian, [w:] RomanR. Nowaczyk (red.), Wrzesiński słownik biograficzny, wyd. 2, Września: Wydawnictwo Kropka Jolanta i Waldemar Śliwczyńscy, 2011, s. 287-288, ISBN 978-83-89494-40-5 .
↑ Trybuna Robotnicza, nr 4 (4350) 7 stycznia 1958 roku, s. 2.
↑ Polska kultura i sztuka w Bydgoszczy w latach 1920–1939. [w.] Historia Bydgoszczy. Tom II. Część pierwsza 1920–1939: red. Marian Biskup: Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe 1999. ISBN 83-901329-0-7, s. 719–675.
↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1947 r. nr 81, poz. 539 „za zasługi położone w pracach kulturalno-oświatowych”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 – Uchwała Rady Państwa z dnia 28 lutego 1955 r. nr 0/350 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

Bibliografia

StanisławS. Błażejewski StanisławS., JanuszJ. Kutta JanuszJ., MarekM. Romaniuk MarekM. (red.), Bydgoski słownik biograficzny. Tom 2, Bydgoszcz 1995, s. 146–149, ISBN 83-85327-27-4, OCLC 833639603 .
Lesław M.L.M. Bartelski Lesław M.L.M., Polscy pisarze współcześni, 1939–1991. Leksykon, Warszawa: Wydawnictwo Nauk. PWN, 1995, ISBN 83-01-11593-9, OCLC 32988159 .
Turwid Marian, [w:] JulianJ. Krzyżanowski JulianJ. (red.), Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 825, ISBN 83-01-01520-9, OCLC 12811084 .
"Pięćdziesiątka ZPAP Bydgoszcz", katalog wystawowy, 2008, Bydgoszcz