Małkowo

wieś
Dwór w Małkowie
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	kartuski
Gmina	Żukowo
Liczba ludności (2021)	802[2]
Strefa numeracyjna	58
Kod pocztowy	83-330
Tablice rejestracyjne	GKA
SIMC	0177276
Położenie na mapie gminy Żukowo Małkowo
Położenie na mapie Polski Małkowo
Położenie na mapie województwa pomorskiego Małkowo
Położenie na mapie powiatu kartuskiego Małkowo
54°22′15″N 18°20′01″E/54,370833 18,333611[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Małkowo (kaszub. Môłkòwò, niem. Malkau) – wieś kaszubska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie kartuskim, w gminie Żukowo.

Nazwa wsi naprawdopodobniej pochodzi od imienia lub nazwiska Małk/Małek (osoba niewielkiego wzrostu), wskazuje na to końcówka -owo^[3].

W dokumentach wieś Małkowo występowała pod różnymi nazwami. Jednymi z pierwszych źródeł pisanych wspominających wieś są zapisy wykonane podczas wizytacji Hieronima Rozrażewskiego w roku 1583, wieś została wtedy wymieniona jako Malkowo^[4]. W XVII wieku wieś występowała pod nazwami Małkowo (1608), Mołkowo (1617), Molkowo (1619) oraz Malcowo (1645)^[5]. W 1749 roku Georgius Schwengel opisał wieś pod nazwą Malkowo^[4]. W słowniku geograficznym Królestwa Polskiego (1885) wieś opisywana jest pod nazwami Malkowy, Małkowo, Malkowo, niem. Mahlkau^[6].

Historia miejscowości sięga XIV wieku, kiedy to w 1339 roku Dietrich von Altenburg przekazał ziemie wsi Janowi w zamian za zasługi dla zakonu krzyżackiego^[6]. W 1380 roku w wyniku powstania nowej wsi Słupno (obecnie Młynek), wieś utraciła 21 włók (około 377 ha)^[6][7]. W ciągu następnych lat wieś miała wielu właścicieli oraz stopniowo coraz większą jej część posiadał we własności zakon kartuzów^[6]. Zakon posiadał całą wieś w roku 1437^[6]. Przywilej sołecki został nadany wsi w 1547 roku^[6]. Wizytacja Hieronima Rozrażewskiego w 1583 roku stwierdziła iż wieś zamieszkiwało w tamtym czasie 30 gburów^[6].

Wojny XVII i XVIII wieku spowodowały zahamowanie rozwoju wsi oraz jej ubożenie. W 1693 roku zakwaterowano we wsi 18 żołnierzy konnych z rozkazu Daniela Meiera^[3]. Kolejnym dużym obciążeniem dla miejscowości była konieczność utrzymywania stacjonującej w miejscowości grupy polskiego wojska w 1701 roku^[3]. Ze względu na pogorszającą się sytuację majątkową wsi, klasztor kartuzów do których należała miejscowość zmuszeni oni byli zastawić miejscowość w roku 1701 Kazimierzowi Czapskiemu, lecz udało się zakonnikom wykupić wieś 11 lat później^[3]. Przed III wojną północną w Małkowie żyło 2 gburów i 5 chałupników, natomiast już w 1710 roku pozostał jedynie 1 gbur i 4 chałupników^[3]. Wojna o sukcesje polską powodowała dalsze straty i ubożenie miejscowości^[3].

Po rozbiorze Polski od 1778 roku do 1795 dzierżawcą Małkowa był Kazimierz Erdman von Brauneck^[3]. Od tego momentu rozpoczął się proces odbudowy sytuacji ekonomicznej wsi oraz jej coraz większe zaludnianie. W 1789 roku we wsi znajdowało się 14 domostw, już w 1820 roku miejscowość zamieszkiwana była przez 120 osób^[3]. W 1910 roku Małkowo zamieszkiwane było przez 169 mieszkańców, którzy w przeważającej większości byli Kaszubami^[3].

W spisie sporządzonym w latach 1903-1909, właścicielem wsi jest Max Bölcke^[3]. W zapisach wspomniano również o istniejącej na terenie wsi gorzelni parowej. W drugiej połowie XIX wieku powstał dwór^[8].

Ostatnim właścicielem Małkowa przed rozpoczęciem II Wojny Światowej był Rudolf Boelcke^[3]. Jego prochy zostały pochowane w miejscowości, a w miejscu pochówku postawiono głaz z wyrytym imieniem i datami urodzin oraz śmierci^[3].

Miejscowość pod koniec wojny znajdowała się na trasie Marszu Śmierci z obozu w Stutthofie^[3]. W czasie walk w trakcie operacji pomorskiej w okolicach miejscowości zginęło wielu żołnierzy niemieckich oraz radzieckich których chowano w zbiorowych mogiłach, ciała te po ustaniu działań wojennych ekshumowano i pochowano na cmentarzu wojennym w Żukowie^[3]. W jednym z już nieistniejących domów Rosjanie stworzyli mały szpital dla rannych żołnierzy^[3].

Po wojnie w miejscowości znajdowała się szkoła podstawowa ulokowana w dworze^[3].

Małkowo jest sołectwem gminy Żukowo, położonym w centralnej części gminy, na północny zachód od Żukowa. Miejscowość jest oddalona od Gdańska o około 20km na zachód, a od Kartuz o 10 km w północno-wschodnim kierunku. Graniczy z sołectwami Żukowo-wieś, Pępowo, Miszewo oraz z gminą Przodkowo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gdańskiego.

Według zaktualizowanego w 2018 podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego, Małkowo znajduje się w mezoregionie Pojezierza Kaszubskiego (314.51)^[9].

Wieś leży na terenach polodowcowych, przez co na większości obszaru wsi występują gliny zwałowe oraz piaski i żwiry sandrowe powstałe w wyniku działalności zlodowacenia północnopolskiego^[10].

Według podziału Polski na regiony klimatyczne według W. Wiszniewskiego i W. Chełchowskiego miejscowość leży w regionie Pojezierza Pomorskiego^[11]. Średnia roczna temperatura wynosi 7,9 °C^[12]. Średnia suma opadów wynosi 747 mm^[12]. Okres wegetacyjny wynosi 220 dni^[13].

W Małkowie występują lasy mieszane o strukturze zbliżonej dla lasów w powiecie kartuskim^[10]. W drzewostanie dominują sosny pospolite wraz z dużym udziałem buku^[14][15]. We wsi znajduje się jeden pomnik przyrody - 250-letni dąb szypułkowy^[16][17].

Sposród ptaków spotykane są żurawie, czaple siwe oraz bociany białe, natomiast występujące ssaki to sarny, dziki oraz lisy^[15].

Miejscowość znajduje się w zlewni Raduni. Przez wieś przepływa rzeka Mała Słupina - dopływ rzeki Radunia, która jest lewym dopływem Motławy, która wpływa do Martwej Wisły^[10].

We wsi nie występują jeziora.

Struktura demograficzna mieszkańców Małkowa według Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 roku^[2].

W marcu 2024 roku we wsi zarejestrowanych było 155 podmiotów gospodarczych^[18], najczęściej pojawiającym profilem działalności są przedsiębiorstwa rolnicze. W miejscowości funkcjonuje główny zakład produkcyjny firmy Rockfin^[19][20]. Znajdują się tu również dwa sklepy spożywcze^[21].

Wieś zorganizowana jest wzdłuż głównej drogi (ulicy Pałacowej) od której odchodzą poboczne ulice z zabudowaniami. Układ Małkowa obecnie scharakteryzować można jako wielodrożnica.

We wsi nie znajduje się żaden obiekt wpisany do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków^[22]. Natomiast w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków Archeologicznych widnieją 3 obiekty – Dwór w Małkowie pochodzący z 2 połowy XIX wieku, zespół dworsko-parkowy oraz park w tym zespole – oba powstały w tym samym okresie co dwór^[8].

We wsi znajduje się 7 przystanków autobusowych^[23][24]:

• Małkowo Gdyńska;
• Małkowo Brzozowa;
• Małkowo Lipowa;
• Małkowo Świetlica;
• Małkowo Pałac;
• Małkowo Zielona;
• Małkowo Parkowa.

Przewoźnikami obsługującymi regularne trasy autobusowe jest ZKM Gdynia (linia Z), ZTM Gdańsk (linia 126), Przewozy Albatros (linia Z27)^[23][24][25]

Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 20^[26]. Na wschodniej granicy wsi przebiegać będzie Obwodnica Metropolitalna Trójmiasta^[27].

Miejscowość nie posiada tak wielu zabytków w porównaniu do okolicznych miejscowości, przez co nie jest chętnie wybieraną destynacją przez podróżujących. Przez wieś przebiega jeden szlak nordic walking^[28]

• „Nordic Walking trasa nr.1”: Żukowo - Małkowo

• Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W.. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. „Geographia Polonica”. nr 91/2, s. 143–170, 2018. Warszawa: Instytut Geografii Polska Akademia Nauk. DOI: 10.7163/GPol.0115. (ang.). 

• Malkowy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 20 .