PROFILPELAJAR.COM

Lasy hyrkańskie^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
	; Las hyrkański w ostanie Gilan w Iranie (2008)
Państwo	Azerbejdżan; Iran
Typ	przyrodniczy
Spełniane kryterium	IX
Numer ref.	1584
Region	Europa i Ameryka Północna; Azja i Pacyfik
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2019; na 43. sesji
Dokonane zmiany	2023
	36°15′30,8″N 51°13′01,7″E/36,258556 51,217139
	Multimedia w Wikimedia Commons
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Lasy hyrkańskie^[1]^[2] (azer. Hirxan meşələri, pers. ‏جنگل‌های هیرکانی‎) – kompleksy wilgotnych lasów strefy umiarkowanej rozciągające się wzdłuż południowego wybrzeża Morza Kaspijskiego, tworzące masyw leśny ciągnący się łukiem o długości ok. 1000 km od Niziny Lenkorańskiej i Gór Tałyskich w południowo-wschodnim Azerbejdżanie, poprzez północne stoki gór Elburs, aż po prowincję Golestan w północnym Iranie.

W 2019 roku piętnaście obszarów w północnym Iranie porośniętych przez lasy hyrkańskie wpisano na podstawie kryterium przyrodniczego IX na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W 2023 roku dokonano rozszerzenia wpisu o dwa komponenty znajdujące się w Parku Narodowym Hirkan w Azerbejdżanie^[3].

Charakterystyka

Historia lasów hyrkańskich sięga okresu sprzed 25–50 mln lat, kiedy roślinność ta pokrywała większość strefy klimatu umiarkowanego na półkuli północnej^[1]^[3]. W okresach zlodowaceń wycofywała się jednak z zajmowanych terenów, by później ponownie rozrosnąć się w łagodniejszych warunkach klimatycznych^[3]. Do czasów współczesnych roślinność ta zachowała się w formie szczątkowej w ciągłym pasie o długości ok. 1000 km rozciągającym się od południowo-wschodniego Azerbejdżanu, przez północny Iran, po Park Narodowy Golestan^[4]^[3]^[5].

Obszar lasów hyrkańskich obejmuje teren o profilu wysokościowym od nieco poniżej poziomu morza aż do linii drzew na wysokości ok. 2500–2800 m n.p.m.^[4] Znaczna część lasów położona jest w niedostępnym terenie, na północnych stokach masywu Elburs i w Górach Tałyskich^[4].

Ze względu na izolację geograficzną występuje więc tu ogromna bioróżnorodność zarówno w zakresie flory, jak i fauny, obejmująca liczne gatunki reliktowe i endemiczne^[3]. Najstarsze odnalezione tu okazy drzew liczą ok. 300–400 lat, a niektóre nawet 500 lat^[2]^[3]. W lasach bardzo zróżnicowana i bogata jest warstwa podszytu^[4].

Zróżnicowany jest również klimat masywu lasów hyrkańskich. Wilgotność zmniejsza się stopniowo od północnego zachodu w kierunku południowo-wschodnim i wschodnim^[4]. Roczna suma opadów przekracza 2000 mm w północno-zachodnich kompleksach leśnych i spada do ok. 500 mm na wschodzie^[4].

Między ekosystemem leśnym a sąsiednimi ekosystemami występują dwa główne ekotony. W górach Elburs lasy liściaste graniczą z subalpejską i alpejską roślinnością poduszkową, nie występuje tu piętro lasów iglastych charakterystyczne dla innych lasów górskich na półkuli północnej^[4]. Natomiast w niektórych innych miejscach lasy liściaste stykają się z lasami jałowcowymi, półsuchymi łąkami, a nawet obszarami półpustyń^[4].

Lasy hyrkańskie stanowią ekoregion WWF nr 649 (dawniej PA0407^[6]) o nazwie Caspian Hyrcanian Mixed Forests^[5].

Flora

Na terenie lasów hyrkańskich wykazano występowanie ponad 3200 gatunków roślin naczyniowych. Ze względu na znaczną izolację geograficzną tego obszaru występuje tu wiele gatunków reliktowych, endemicznych oraz rzadkich, często zagrożonych^[3]. Endemitów i subendemitów typowo hyrkańskich jest ok. 300 gatunków, natomiast ok. 500 gatunków to endemity irańskie^[3]. Roślinami reliktowymi występującymi na tym obszarze są m.in. parocja perska (Parrotia persica), skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia) i brzostownica kaukaska (Zelkova carpinifolia)^[7], albicja biało-różowa (Albizia julibrissin) i hurma kaukaska (Diospyros lotus)^[4] oraz glediczja kaspijska(inne języki) i dąb kasztanolistny^[5].

Fauna

Obszar lasów hyrkańskich zamieszkują populacje wielu gatunków ptaków oraz ssaków o znaczeniu lokalnym, regionalnym i globalnym^[3]. Wykazano występowanie ok. 180 gatunków ptaków typowych dla wilgotnych lasów liściastych strefy umiarkowanej, m.in. sikory perskiej(inne języki), muchołówki półobrożnej, kraski, orła cesarskiego, orła stepowego i turkawki^[3], dla ochrony których wyznaczono na tym terenie kilka ostoi ptaków IBA^[7]^[4].

W regionie porośniętym przez te lasy odnotowano obecność ok. 58 gatunków ssaków, w tym populacji zagrożonego lamparta perskiego, rysia euroazjatyckiego i kota błotnego^[7]. Występuje tu również koza bezoarowa i owca dzika (argal), myszarka kaukaska^[5], 18 gatunków nietoperzy, a z dużych ssaków wilk i niedźwiedź brunatny^[3]^[7] oraz szakal złocisty^[5]. Herpetofauna obejmuje ponad 30 gatunków gadów oraz kilka endemicznych gatunków płazów, natomiast w górskich strumieniach regionu lasów hyrkańskich zamieszkuje ponad 50 gatunków rodzimych ryb słodkowodnych^[4].

Lasy hyrkańskie zamieszkiwał również tygrys kaspijski – podgatunek tygrysa azjatyckiego wymarły w II połowie XX wieku^[7].

Lokalizacja

Wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO zostały następujące kompleksy lasów hyrkańskich^[8]:


Nr identyfikacyjny	Nazwa	Państwo	Jednostka administracyjna^[4]^[7]	Współrzędne	Obszar (w ha)	Strefa buforowa (w ha)
1584bis-001	Golestan (północny)	Iran	Golestan, Chorasan Północny	37°25′17,3″N 55°43′27,4″E/37,421472 55,724278	17 873,18	64 300,77
1584bis-002	Golestan (południowy)		Golestan, Chorasan Północny, Semnan	37°20′26,4″N 55°43′32,3″E/37,340664 55,725639	10 658,08	64 300,77
1584bis-003	Abr (wschodni)		Golestan, Semnan	36°48′45,3″N 54°56′41,6″E/36,812581 54,944889	6 672,52	23 323,35
1584bis-004	Abr (zachodni)		Golestan, Semnan	36°48′57,0″N 55°06′03,4″E/36,815831 55,100942	10 991,08	23 323,35
1584bis-005	Dżahan Nama		Golestan	36°39′55,0″N 54°24′05,5″E/36,665278 54,401528	11 339,73	26 862,83
1584bis-006	Bula		Mazandaran	36°05′55,8″N 53°23′37,5″E/36,098828 53,393750	17 516,47	12 344,21
1584bis-007	Alimestan			36°10′24,9″N 52°24′14,2″E/36,173583 52,403942	394,3	845,98
1584bis-008	Waz (wschodni)			36°16′44,8″N 52°07′30,2″E/36,279108 52,125056	2 218,16	3 720,15
1584bis-008	Waz (zachodni)			36°18′26,9″N 52°03′39,8″E/36,307467 52,061056	4 692,37	3 720,15
1584bis-010	Kodżur			36°32′45,7″N 51°40′03,5″E/36,546025 51,667639	14 891,8	9 628,5
1584bis-011	Czahar-Bagh			36°15′30,8″N 51°13′01,7″E/36,258556 51,217139	6 886,44	2 663,8
1584bis-012	Choszke Daran			36°43′38,1″N 51°03′50,3″E/36,727247 51,063967	214,47	39,08
1584bis-013	Sijahrud-e Rudbar		Gilan	36°53′59,2″N 49°40′19,3″E/36,899772 49,672028	11 197,4	15 897,4
1584bis-014	Gast Rudchan			37°03′56,0″N 49°09′09,9″E/37,065556 49,152744	10 541,13	16 015,37
1584bis-015	Lisar			37°56′08,0″N 48°49′56,4″E/37,935550 48,832333	3 397,61	1 487,35
1584bis-016	Dangyaband	Azerbejdżan	Lenkoran	38°45′16,1″N 48°40′57,0″E/38,754475 48,682506	2 703	20 670
1584bis-017	Dolina İstisuçay	Azerbejdżan	Astara	38°27′17,9″N 48°40′45,5″E/38,454967 48,679303	12 817	21 632
Suma:					145 004,74	219 431,41

Kompleksy lasów hyrkańskich na mapie Iranu.
Cyfry na mapie odpowiadają kolejności w tabeli powyżej

Przypisy

↑ ^a ^b Polski Komitet ds. UNESCO, Azerbejdżan [online], www.unesco.pl [dostęp 2024-04-02] (pol.).
↑ ^a ^b Polski Komitet ds. UNESCO, Iran [online], www.unesco.pl [dostęp 2024-04-02] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k UNESCO World Heritage Centre, Hyrcanian Forests [online], whc.unesco.org [dostęp 2024-04-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Hyrcanian Forests – Nomination 1584 (inscribed) Executive Summary, UNESCO World Heritage Centre, Teheran 2018 [dostęp 2024-04-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Caspian Hyrcanian Mixed Forests [online], One Earth [dostęp 2024-04-05] (ang.).
↑ Temperate broadleaf and mixed forests – Central Asia: Northern Iran into southern Azerbaijan. [w:] WWF [on-line]. worldwildlife.org. [dostęp 2024-04-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Hyrcanian Forests – Nomination 1584bis (inscribed extension) Executive Summary, UNESCO World Heritage Centre, Teheran–Baku 2021 [dostęp 2024-04-05] (ang.).
↑ UNESCO World Heritage Centre, Hyrcanian Forests – Maps [online], whc.unesco.org [dostęp 2024-04-05] (ang.).