Las odroślowy (zwany też w leśnictwielasem niskopiennym)[1] – las powstały jako efekt cięć, które prowadzą do powstawania odrośli. Drzewostan w lesie odroślowym jest pochodzenia wegetatywnego. Regularne cięcia zapewniają kontynuację przyrostów drzew, a pozyskany materiał przeznaczany jest na różne cele użytkowe[2]. Lasy odroślowe tworzą bardzo zróżnicowane ekosystemy nawet na stosunkowo niewielkich terenach.
Powstawanie lasów odroślowych
Odrośla wyrastają z pąków śpiących lub przybyszowych. Do wzrostu pobudzić może je uszkodzenie pędu głównego (ścięcie lub pożar) albo zwiększony dostęp światła. Pąki przybyszowe powstające w efekcie zranienia, mogą prowadzić do powstania odrośli na pędach, ale i korzeniach[2]. Drzewa rosnące w lasach odroślowych, rozmnażające się wegetatywnie, cechują się niższym przyrostem na wysokość i gorszą jakością drewna niż osobniki drzew sadzonych z nasion (rozmnażanych generatywnie)[2]. Krótki cykl rozwojowy ma jednak wymiar ekonomiczny[3]. W początkowej fazie wzrostu lasów odroślowych drzewa rosną szybko, korzystają bowiem z dostępnego systemu korzeniowego, jednak po upływie 20-30 lat ich tempo wzrostu maleje, przez co też maleje ich wydajność[2][3]. Pielęgnacja lasu odroślowego związana jest z usuwaniem nadmiernej liczby powstałych na jednym pniu odrośli.
Lasy, w których część drzewostanu ma pochodzenie odroślowe, a część nasiennego nazywane są gospodarstwem leśnym połączonym[1].
Gatunki drzew wykorzystywane w lasach odroślowych
Gatunki drzew leśnych cechują się różną zdolnością do tworzenia odrośli. Najwyższa zdolność odroślowa, dla rodzajów naturalnie występujących w Polsce cechuje: dęby, lipy, wierzby, topole, wiązy, klony, olsze i graba. Ponadto w krajach europejskich hoduje się różne gatunki dębów, kasztana jadalnego, jarzęby oraz leszczynę pospolitą, a także gatunki drzew obcego pochodzenia np. eukaliptus[2], robinia akacjowa[4]. Zdolność regeneracji tych gatunków może trwać do 100 lat[2]. Zmienna zdolność do regeneracji przez odrośla cechuje buka zwyczajnego i brzozę. Buk zwyczajny można ścinać i wykorzystywać co 20–25 lat, gdy rośnie na żyznych stanowiskach. Natomiast u brzozy zdolność regeneracji słabnie z wiekiem, wykorzystywana jest jedynie w lasach o krótkim cyklu rotacji[2].
Odrośla pędowe
Gatunki drzew można podzielić także ze względu na wysokość, na której powstają odrośla. W wyższych partiach pnia łatwiej uzyskać odrośla dla gatunków takich jak np. wierzba, topola i grab. U lipy, leszczyny, brzozy odrośla łatwiej powstają w niższych partiach pnia.
Odrośla korzeniowe
Gatunkami podatnymi na powstawanie odrośli korzeniowych są: topola osika, olsza szara, wiązy, klon polny, dzikie drzewa owocowe, robinia akacjowa.
Przeznaczenie
Ten typ lasu jest źródłem drewna o niewielkich wymiarach[3], często przeznaczanego na opał[2]. Ponadto wykorzystywane było do produkcji tyczek, elementów ogrodzeń, na papierówkę. Dłuższe okresy rotacji 40 lat i więcej pozwalały na pozyskanie drewna o większej średnicy i wysokości[2].
Historia użytkowania
Lasy odroślowe były powszechnie wykorzystywaną formą pozyskiwania drewna liściastego w Europie, zanim na masową skalę rozwinięto szkółkarstwo. Częściej lasy te występowały w krajach o łagodnym klimacie[2]. Lasy odroślowe poddawane były rębni zupełnej w regularnych odstępach czasu[2].
Wykorzystania lasów odroślowych na szerszą skale zaprzestano po rewolucji przemysłowej, kiedy wzrosło zapotrzebowanie na wielkowymiarowy surowiec drzewny dobrej jakości. Zaspokojenie potrzeb było możliwe dzięki m.in. wykorzystaniu szybko rosnących lasów iglastych[2].
W Polsce lasy odroślowe występują na obszarze 21,5 tys. ha, z tego 89% znajduje się na terenie Lasów Państwowych[2].
Polityka Unii Europejskiej doprowadziła do wzrostu zainteresowania uprawą wierzb i topól[5] na cele energetyczne, w szybkich cyklach rotacyjnych.
Lasy odroślowe spotykane są na południu Europy nad Morzem Śródziemnym i Półwyspie Bałkańskim. We Francji stanowią 6,4 mln ha, Hiszpanii 4 mln ha, Włochy 3,6 mln ha, Bułgaria 2 mln ha, Serbia 1,5 mln ha[2].
↑ abcMała Encyklopedia Leśna. Warszawa: PWN, 1980. ISBN 83-0100202-6. Brak numerów stron w książce
↑Anna Gazda, Stanisław Miścicki. Przekształcanie drzewostanów robiniowych w rezerwacie przyrody – koncepcja i realizacja. „Studia i Materiały CEPL w Rogowie”. 33, 4, s. 74-80, 2012.
↑Marzena Niemczyk, Tomasz Wojda, Władysław Kantorowicz. Przydatność hodowlana wybranych odmian topoli w plantacjach energetycznych o krótkim cyklu produkcji. „Sylwan”. 160, 4, s. 292-298, 2016.