Kurhan, in. tumulus^[1] (łac. tumulus) – rodzaj mogiły w formie kopca, o kształcie stożkowatym lub zbliżonym do półkulistego, z elementami drewnianymi, drewniano-kamiennymi lub kamiennymi, w którym znajduje się komora grobowa z pochówkiem szkieletowym lub ciałopalnym. Pomieszczenia grobowe, nieraz bardzo rozbudowane, mają zwykle konstrukcję kamienną bądź drewnianą, czasem są kute w litej skale^[2].

Kurhany występują na obszarach Europy, Azji i Ameryki w epoce neolitu i żelaza (kultura unietycka, trzciniecka, przedłużycka, także w niektórych lokalnych grupach kultury łużyckiej). Rzadziej spotykane były także w kulturach okresu rzymskiego i wczesnośredniowiecznego.

• Kopiec Krakusa w Krakowie
• Kurhan w Kiwitach
• Kopiec Wandy w Krakowie
• Kopiec Janotów-Bzowskich w Będkowicach k/Krakowa
• Kopiec kurhanowy w Leszczkowie, epoka Brązu
• Stróża-Kolonia (gmina Kraśnik), IX wiek
• Wielkopolskie piramidy w Łękach Małych koło Grodziska Wielkopolskiego – grupa 11 kurhanów z XVII wieku p.n.e.
• Poleski Park Narodowy – kurhany z epoki trzcinieckiej
• Łysa Góra w Sitańcu, okolice Zamościa
• Czarnocin koło Buska-Zdroju
• Miernów koło Buska-Zdroju
• Kopiec Tatarski w Przemyślu
• Czarne na Mazurach
• Szwedzka mogiła – wczesnośredniowieczny kurhan w Rejowcu Fabrycznym
• Grodzisko w Wysokiem Mazowieckiem
• Białogórze, między Zgorzelcem a Lubaniem – 200 mogił oraz grodzisko słowiańskie
• Rezerwat Przyrodniczo-Archeologiczny „Grodzisko Runowo”
• Widawa (powiat łaski) – kurhan z okresu II–IV w.
• Cmentarzysko Jaćwingów w okolicach Suwałk
• Lubiatowo – kurhany w pobliżu leśniczówki Szklana Huta.
• Wzgórze Wisielców w Wolinie
• Kurhan karniowicki w Karniowicach
• Kościeniewicze (powiat bialski), (województwo lubelskie)
• Kurhany w Bierówce koło Jasła
• Szczeglińskie kurhany (w okolicach Szczeglina w woj. zachodniopomorskim)
• Puszcza Białowieska – Rezerwat krajobrazowy im. prof. Władysława Szafera (kwadrat 387 C)
• Rostołty w woj. podlaskim, kurhan kultury wielbarskiej
• Kuraszewo w woj. podlaskim, kurhan kultury wielbarskiej
• Wola Grójecka w woj. świętokrzyskim, gmina Ćmielów – kurhan z okresu neolitu, ok. 2 m wysokości
• Cmentarzysko w Węsiorach w woj. pomorskim
• Kurhany na terenie Leśnictwa Przewóz i Uniradze (w pobliży Stężycy) – kurhany będące częścią dużego cmentarzyska (szacowane na ok. 3500 kurhanów). Znajdują się na obszarze ok. 6 km² położonym wzdłuż Jeziora Raduńskiego Górnego (na wschód). Kurhany są wstępnie datowane na okres od 1000 p.n.e. do 1100 n.e., czyli od epoki brązu do średniowiecza^[3].
• Lewino w powiecie wejherowskim
• Przywóz w powiecie wieluńskim – 2 kurhany kultury przeworskiej
• Niedary w powiecie trzebnickim
• Krężnica Jara w województwie lubelskim
• Kurhan w Mieroszynie
• 4 kurhany w Cieszacinie Wielkim w województwie podkarpackim^[4].

• Sutton Hoo – kurhan króla Anglii Wschodniej Raedwalda z VII w.

• Królewskie kurhany scytyjskie: Towsta Mohyła, Sołocha, Gajmanowa Mogiła, Czertomłyk, Melitopolski oraz Kelermeskie i Uljapskie na Kubaniu.
• Kurhany bosporańskie: Kul-Oba, Bolszaja Bliznica.
• Wielki Ipatowski koło Stawropola – ok. III tys. p.n.e.
• Numer 4, Kutuluk koło Samary w Rosji, XXIV wiek p.n.e.
• Ryżanówka, około 150 km na południe od Kijowa, III wiek p.n.e.

• Pazyryk – zespół 5 wielkich kurhanów z pochówkami wodzów plemion scyto-sackich, VI–V wiek p.n.e.
• Noin Uła – nekropola wielmożów Xiongnu, I wiek p.n.e./I wiek.
• Issyk w Kazachstanie w kompleksie sackiej nekropoli królewskiej z VI–III wieku p.n.e.
• Cmentarzysko kurhanowe Berel w dolinie rzeki Buktyrmy w Kazachstanie – III wiek p.n.e. z najsłynniejszym kurhanem nr 11

Tereny obecnej Bułgarii, Rumunii, Grecji, Serbii i europejskiej części Turcji (na obszarze dawnej Tracji, Dacji i Mezji)

• Kurhan Aleksandrowski, ok. IV wiek p.n.e. – w grobowcu zachowały się freski ze sceną polowania na dzika.
• grobowiec z Kazanłyku w środkowej Bułgarii.
• Wielki Kurhan z Werginy w Grecji
• Goljama Kosmatka
• Svetica
• Zlatinica
• Kırklareli = bułg. Łozengrad
• Naip i Harekattepe w Tekirdağ

• Håga koło Uppsali, X wiek p.n.e.

• Nemrut Dağı, w kommageńskim kompleksie świątynno-sepulkralnym w południowo-wschodniej Turcji, I wiek p.n.e.
• Karakuş - kurhan w pobliżu Nemrut Dağı

• Wielki Kurhan cesarza Nintoku na wyspie Honsiu

• budowle megalityczne
• teoria kurhanowa
• dolmen
• sopka

• (ros.) Акишев К.А. Курган Иссык, „Искусство”, Москва, 1978 (K.A. Akiszew „Kurhan Issyk”, wyd. Isskustwo, Moskwa, 1978); [1]
• (szw.) Almgren, O. „Kung Björns hög” och andra fornlämningar vid Håga, 1905 (za anglojęzyczną Wikipedią)
• (fr.) Domaradzki M.M. „Pitiros i Thasos. Structures economiques dans la peninsule balkanique aux VII-II siecles avant J.C.”, Opole 2000
• Faridis K., Vergina, Wydawnictwo Rekos Ltd., Thessaloniki-Oreokastro 2006, s. 36 (wydanie polskie w tłum. Barbary Marii Hantel-Galatou), ISBN 960-358-236-0.
• Encyklopedia sztuki starożytnej, praca zbiorowa, WAiF i Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 126, 171, 248, 325, 326, 347-349, 348-349, 386, 425, 431, 462, 534, 575-576, 590-591, ISBN 83-01-12466-0 (PWN), ISBN 83-221-0684-X (WAiF)

Zobacz hasło kurhan w Wikisłowniku

Zobacz hasło tumulus w Wikisłowniku

Zobacz multimedia związane z tematem: Kurhan

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Kurhan

• Przewodnik Śladami Pierwotnych Kultur: Grodziska – Święte miejsca – Kamienne kręgi – Kurhany. rkp.w.activ.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-06)]..