Krystyna Żywulska

Data i miejsce urodzenia	1 września 1914 Łódź
Data i miejsce śmierci	1 sierpnia 1992 Düsseldorf
Narodowość	żydowska
Język	polski
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Dziedzina sztuki	literatura
Cytaty w Wikicytatach

Krystyna Żywulska, właściwie Zofia (Sonia) Landau (ur. 1 września 1914 w Łodzi, zm. 1 sierpnia 1992 w Düsseldorfie) – polska pisarka, felietonistka, autorka tekstów piosenek i graficzka żydowskiego pochodzenia.

Studiowała prawo na Uniwersytecie Warszawskim, naukę przerwał wybuch II wojny światowej. W 1941 wraz z rodziną przesiedlona została do warszawskiego getta. Po dwóch latach udało jej się wraz z matką uciec (w dramatycznych okolicznościach musiała pozostawić w getcie ojca). Następnie zaangażowała się w działalność polskiego ruchu oporu pod przybranym nazwiskiem Zofia Wiśniewska, pracując w grupie produkującej fałszywe dokumenty. W 1943 została aresztowana przez Gestapo. Przesłuchiwana w alei Szucha podała nazwisko Krystyna Żywulska^[1]. Osadzono ją na Pawiaku, a następnie, jako więźniarkę polityczną, zesłano do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz, skąd trafiła do podobozu Birkenau. Była jedną z siedmiu osób, które ocalały z liczącego 800 ludzi transportu z Pawiaka do obozu^[2]. Pracowała w kobiecym oddziale rejestrującym nowych więźniów (tzw. Kanada), w bezpośrednim sąsiedztwie komór gazowych^[3]. W obozie Krystyna Żywulska układała wiersze (nie można było ich zapisywać), które z czasem stały się bardzo ważne dla jej współwięźniarek. Uczyły się ich na pamięć i przekazywały dalej. Najbardziej znany stał się Wymarsz przez bramę, który miał być odśpiewany w dniu wyzwolenia obozu. Inne tytuły to Apel, Tańcz, dziewczyno^[4], Niewysłany list, Parada, Wcześniej rosły tu brzozy, które również zostały potajemnie przekazane innym więźniarkom i zapamiętane^[5]. Większość z tych wierszy została zagubiona, przetrwało osiem, z których cztery Żywulska włączyła do swojej książki Przeżyłam Oświęcim. 18 stycznia 1945, w czasie marszu śmierci, ewakuacji obozu koncentracyjnego z Oświęcimia do Wodzisławia Śląskiego, Żywulskiej udało się uciec na granicy Brzeszcz i Jawiszowic, po czym ukrywała się u tamtejszych mieszkańców^[6].

Po powrocie do Warszawy wyszła za mąż za przyjaciela z dzieciństwa Leona Andrzejewskiego (1910-1978), funkcjonariusza aparatu bezpieczeństwa PRL, i miała z nim dwoje dzieci. Wstąpiła do PZPR i była członkinią egzekutywy POP PZPR przy Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich w 1950 roku^[7].

Pod koniec lat 50. poznała w Warszawie Thomasa Harlana, którego ojciec, Veit Harlan, w czasach narodowego socjalizmu reżyserował filmy propagandowe. Thomas Harlan zajmował się tropieniem nazistowskich zbrodni osób, które obecnie były ważnymi postaciami w Republice Federalnej Niemiec. Pomogła mu w badaniach, których publikacja była niepożądana w Republice Federalnej Niemiec, ale które ostatecznie przyczyniły się do uruchomienia niemieckich procesów kilku byłych nazistów w latach 60. Gdy Harlan i Żywulska zaczęli odkrywać analogiczne kariery byłych nazistów w Niemieckiej Republice Demokratycznej, zleceniodawcy książki, w której ich badania miały zostać opublikowane, zastopowali projekt^[8].

W 1963 Żywulska napisała swoją kolejną książkę Pusta woda o doświadczeniach getta warszawskiego. Gdy po Marcu 1968 rozwinęła się w Polsce antysemicka kampania, Żywulska, która dopiero w Pustej wodzie ujawniła swoje żydowskie pochodzenie, została poddana ostracyzmowi, a jej synowie byli zmuszeni do opuszczenia kraju. W ślad za nimi udała się najpierw do Monachium, a następnie do Düsseldorfu, gdzie osiedliła się na stałe. Tam przetłumaczyła na język niemiecki obie swoje książki autobiograficzne. Pod koniec życia zajęła się malowaniem obrazów. Umarła na białaczkę. Pochowana jest w Düsseldorfie.

Debiutowała w 1946 pamiętnikiem Przeżyłam Oświęcim. Książka stanowi zapis wstrząsających wspomnień z życia w obozie zagłady. Wydana również w języku angielskim: I survived Auschwitz, francuskim J’ai survecu Auschwitz, niemieckim Ich überlebte Auschwitz, rosyjskim Я пережила Освенцим oraz czeskim Přežila jsem Osvětim. Okresu wojny dotyczą również wspomniane wyżej wiersze oświęcimskie i powieść Pusta woda (1963), opublikowana również w języku angielskim Empty Water, francuskim L’eau vide, niemieckim Leeres Wasser, japońskim 空の水. Pisząc o Polakach, Żydach i Niemcach unikała uproszczeń, każdy przypadek rozpatrywała indywidualnie^[9].

Pisała satyry, felietony, fraszki, epigramy i limeryki (ogłoszone w 1956 w książce Tak zwane życie). Jej monologi kabaretowe i piosenki były wykonywane w radiu i filmach, a także drukowane w prasie (np. przez czasopismo Szpilki). W 1968 roku Sława Przybylska wykonała jej piosenkę Żyje się raz^[10]. Autorka tekstów dla kabaretów Wagabunda i U Lopka oraz piosenek, z których najpopularniejsze to: Dopóki życie trwa, Taka jestem zakochana, Żyje się raz, Tańcz ze mną, tańcz do filmu Kochajmy syrenki 1966, Ty i ja, i noc do filmu Kulig 1968.

W 1991 roku Maria Nurowska, na podstawie przeprowadzonych wcześniej rozmów z Krystyną Żywulską, podjęła jeden z wątków jej biografii z czasów pobytu w obozie koncentracyjnym, w książce Listy miłości^[11].

W 1998 roku Liane Dirks(inne języki) w swojej książce „Krystyna” wykorzystała wpisy z pamiętnika Żywulskiej i notatki z przeprowadzonych z nią rozmów. Według Andrzeja Szczypiorskiego ten w połowie dokument, a w połowie literacka stylizacja, tylko częściowo pozwala zbliżyć się do prawdy o Żywulskiej^[12].

W 2012 roku Jake Heggie(inne języki) skomponował krótką operę Inny wschód słońca, której bohaterka (Żywulska) próbuje każdej nocy znaleźć język odpowiedni dla wyrażenia swoich wspomnień, aby móc nagrać je na taśmie^[13].

Od 2012 roku rozwija się projekt filmu fabularnego na podstawie książki Pusta woda^[14].

W 2017 roku rozpoczęły się przygotowania do produkcji filmu „Trzy kobiety” w reżyserii Magdaleny Łazarkiewicz. Film ma opowiadać o przecięciu się losów Krystyny Żywulskiej, Stanisławy Rachwał, więźniarki niemieckiego obozu, po wojnie prześladowanej przez UB oraz jej prześladowczyni z nazistowskiego obozu, Marii Mandel. Jak mówi producent filmu, Andrzej Stachecki, „Z tych historii można stworzyć pewną syntezę traktującą o tym, jak człowiek stający naprzeciw różnych totalitaryzmów umie znaleźć godność w skrajnych sytuacjach i, co najważniejsze, przebaczyć”^[15].

• Holocaust.Report – wielojęzyczna strona poświęcona życiu i twórczości Krystyny Żywulskiej
• Pamiątki obozowe Krystyny Żywulskiej
• Powiedz mi, jak się nazywam – esej Julii Pańków o Krystynie Żywulskiej
• Prawdziwe życie Sonji Landau – Portret Krystyny Żywulskiej na łamach „Frankfurter Allgemeine Zeitung”