Kosaciec

Ten artykuł dotyczy roślin. Zobacz też: Kosaciec – wzniesienie w woj. zachodniopomorskim.
Kosaciec
Ilustracja
Morfologia (Iris sibirica, I. graminea)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

kosaćcowate

Rodzaj

kosaciec

Nazwa systematyczna
Iris L.
Sp. Pl. 38. 1753
Typ nomenklatoryczny

Iris germanica L.[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Kosaciec żółty
Kosaciec trawolistny
Kosaciec bezlistny
Kosaciec syberyjski

Kosaciec, irys (Iris L.) – rodzaj roślin należący do rodziny kosaćcowatych. Obejmuje co najmniej 311 gatunków[4]. Zasięg rodzaju obejmuje wszystkie kontynenty na półkuli północnej, najbardziej zróżnicowany jest tu w strefie umiarkowanej. Najdalej na południe sięga północnego Meksyku, Jemenu i Filipin. W Ameryce Północnej obecne są 34 gatunki[5], w Europie 31[6], w Chinach co najmniej 58[7]. Do flory Polski należą cztery gatunki: kosaciec bezlistny I. aphylla, trawolistny I. graminea, żółty I. pseudacorus i syberyjski I. sibirica[8].

Bardzo liczne gatunki, mieszańce i odmiany uprawiane są jako rośliny ozdobne[6]. Cenione są z powodu efektownych i bardzo zróżnicowanych pod względem formy i barwy kwiatów oraz łatwości uprawy i mnożenia[5].

Morfologia

Kosaciec żyłkowany
Odmiana 'Different World'
Odmiana 'Arctic Fancy'
Liście
Szablaste, równowąskie.
Kwiaty
Duże (wysokość 5–15 cm, średnica 5–18 cm), pojedyncze lub w kwiatostanach. Zewnętrzne działki kielicha są ustawione poziomo lub też odgięte w górę. U odmian bródkowych na zewnętrznych działkach wzdłuż głównego nerwu znajdują się szczotkowate włoski zwane bródką. U odmian bezbródkowych w tym miejscu występuje barwny pas, zazwyczaj żółty lub brązowy. Wewnętrzne działki są wzniesione i tworzą tzw. kopułę.

Zbiór cech morfologicznych kosaćców składający się ze 150 próbek formatu: długość i szerokość obu okółków okwiatu gatunków kosaciec szczecinkowy I. setosa, kosaciec różnobarwny I. versicolor oraz kosaciec wirginijski I. virginica, jest uznawany za klasyczny przykład zbioru danych w dziedzinie uczenia maszynowego[9][10][11].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z rodzajów podrodziny Iridoideae Eaton w rodzinie kosaćcowatych (Iridaceae) należącej do rzędu szparagowców (Asparagales) w obrębie jednoliściennych[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd kosaćcowce (Iridales Raf.), podrząd Iridineae Engl., rodzina kosaćcowate (Iridaceae Juss.), podrodzina Iridoideae Eaton, plemię Irideae Kitt., podplemię Iridinae Pax in Engl. & Prantl, rodzaj kosaciec (Iris L.)[12].

W obrębie rodzaju wyróżnianych jest 9–10 podrodzajów, czasem podnoszonych do rangi samodzielnych rodzajów[6].

Wykaz gatunków[4][13][14]

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-09] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
  4. ↑ a b Iris Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-14].
  5. ↑ a b Norlan C. Henderson: Iris Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-11-14].
  6. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 468-469, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ Iris Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-11-14].
  8. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 102, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ Sebastian Raschka, Python. Uczenie maszynowe, 24 listopada 2017.
  10. ↑ UCI Machine Learning Repository: Iris Data Set [online], archive.ics.uci.edu [dostęp 2019-03-29].
  11. ↑ sklearn.datasets.load_iris — scikit-learn 0.20.3 documentation [online], scikit-learn.org [dostęp 2019-03-29].
  12. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Iris. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-05]. (ang.).
  13. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 105-107. ISBN 978-83-925110-5-2.
  14. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.