Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu

Kopalnia około 1908 roku, niemiecka pocztówka
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Siedziba	Inowrocław
Data założenia	1889
Data likwidacji	1986
Forma prawna	przedsiębiorstwo państwowe
Położenie na mapie Inowrocławia Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu
Położenie na mapie Polski Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu
Położenie na mapie powiatu inowrocławskiego Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu
52°47′02″N 18°15′34″E/52,783889 18,259444

Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu – kopalnia głębinowa soli kamiennej w Inowrocławiu, zlikwidowana w 1986 roku ze względu na zagrożenie wodne. W latach 70. XX w. należała do największych producentów soli w Europie. W jej skład wchodziły: kopalnia „Solno” w Inowrocławiu, warzelnia soli w Inowrocławiu oraz znajdująca się w miejscowości Góra koło Inowrocławia kopalnia otworowa „Góra”^[1]. Działalność produkcyjną i handlową przedsiębiorstwa kontynuują Inowrocławskie Kopalnie Soli „Solino” z kopalniami otworowymi w Górze i Przyjmie koło Mogilna.

Na Kujawach produkowano sól warzoną już w czasach prehistorycznych (okres halsztacki)^[2]. Materialny dowód potwierdzający pradziejową eksploatację salin w rejonie Inowrocławia pochodzi z okresu wpływów rzymskich (I –V w. n.e.)^[a][3] Kolejna wczesnośredniowieczna salina działała na przełomie XI–XII w. w pobliżu obecnego kościoła NMP. Na ślady eksploatacji soli natrafiono podczas badań archeologicznych^[4]. Miejscowa ludność od wielu lat donosiła o istnieniu słonych źródeł i skarżyła się na zasolenie wód gruntowych. Napotykano podczas prac ziemnych na gips z iłem na głębokości około 7–8 metrów – takie czynniki były już w XVIII wieku uznane przez Alexandra von Humboldta za związane z występowaniem soli^[5]. W 1822 roku specjalista od poszukiwań złóż soli, von Oeynhausen przeprowadził wiercenia w Inowrocławiu i stwierdził, że miasto jest położone na słupie soli, rozciągającym w kierunku północno-zachodnim w stronę Noteci^[6]. W latach 1835–1837 prowadzono wiercenia w rejonie rynku, w poszukiwaniu wody do picia, w wyniku których natrafiono na pokład gipsu, spod którego trysnęła solanka o stężeniu 4-5%^[3] z głębokości 111,5 m^[5]. Efektem dalszych badań było odkrycie wysadu solnego również w Górze (1911) koło Inowrocławia^[7].

Sole kujawskie powstały w górnym permie (od 240 do 225 mln lat temu) wskutek wysychania płytkiego morza epikontynentalnego. Obecnie cechsztyńska formacja solonośna w Polsce zalega na ogół na znacznych głębokościach 2,5-5 km. Powstaniu wysadów lub słupów solnych sprzyjały ruchy tektoniczne od jury (138 mln lat temu) po trzeciorzęd (65 mln lat), które spowodowały spękanie nadkładu i wyciskały słupy soli ku górze w wale kujawsko-pomorskim (od okolic Szczecina po Łódź)^[7]. Inowrocław położony jest w obrębie zachodniego skrzydła antyklinorium kujawsko-pomorskiego. Posadowiony jest na podziemnej górze solnej o wysokości 6 km, której szczyt zatrzymał się na wysokości 120 m pod powierzchnią ziemi. Wysad solny ma kształt pnia rozszerzającego się ku dołowi, a patrząc z góry ma kształt elipsy o powierzchni około 130 ha (2,5 x 1 km) i pokryty jest czapą gipsową o miąższości 100–180 m wraz z osadami czwartorzędowymi^[7]. Wysad oprócz chlorku sodu tworzą sole potasowo-magnezowe, anhydryt i inne skały towarzyszące^[7]. W budowie wewnętrznej wysadu stwierdzono przebijanie się masywniejszych, krystalicznych soli starszych poprzez młodsze zawierające przerosty iłu i anhydrytu^[2]. Eksploatowany wysad solny znajdujący się pod powierzchnią Inowrocławia ma powierzchnię około 2,5 km na 1 km^[8] .

W 1868 roku na zlecenie pruskiego Ministerstwa Przemysłu i Handlu specjaliści z Wyższego Urzędu Górniczego z Wrocławia rozpoczęli w Inowrocławiu poszukiwania złóż solnych^[9]. Przesłanką do tego było istnienie tzw. garbu inowrocławskiego, kryjącego pokłady gipsu i słone źródła, który jak przypuszczano pokrywał wysad solny. W 1871 w otworze „Ost” (przy obecnej ul. Najświętszej Marii Panny) na głębokości 129,6 m natrafiono na lustro solanki. Odkrycie złóż zbiegł się z budową w Inowrocławiu węzła kolejowego, który ułatwił dowóz materiałów do budowy kopalń oraz zbyt soli^[9]. Inwestowaniem w przemysł solny interesowali się właściciele kapitałów z kilku prowincji Cesarstwa Niemieckiego. W 1873 w północnej części miasta prawo eksploatacji złóż soli uzyskała pruska salina fiskalna, zaś w południowej przedsiębiorstwa prywatne^[3].

W 1873 Friedrich Grundmann z Katowic wraz ze wspólnikiem Karlem Klausem rozpoczęli budowę pierwszej w Inowrocławiu prywatnej kopalni szybowej pod nazwą „Steinsalzbergwerk Inowrazlaw”^[6]. Na głębokości 143 m natrafiono na strop wysadu solnego, którego eksploatacje rozpoczęto w 1878 roku^[6]. Oprócz wydobywania solanki przystąpiono też do budowy kopalni głębinowej, z której uzyskiwano gips i sól kamienną na poziomach 122 i 132 m^[6]. Pracom wielokrotnie przeszkadzały zalewy wodą, która często uniemożliwiała podjęcie na nowo prac wydobywczych^[6].

W 1873 rozpoczęła produkcję państwowa warzelnia soli „Saline” przy ul. Pakoskiej, do której przez 6 lat doprowadzano rurociągami solankę z otworów wiertniczych „Ost” i „Pielke” w rejonie ul. Solankowej, Narutowicza, Królowej Jadwigi i Staszica, a następnie z konieczności kupowano w prywatnej kopalni F.Grundmanna^[6]. W warzelni zatrudnionych było ponad 100 robotników, a produkcja roczna sięgała 15 tys. ton soli spożywczej^[6].

W 1884 roku Królewski Urząd Solny w Inowrocławiu dążąc do zwiększenia zysków z produkcji soli przystąpił do budowy własnej kopalni szybowej^[9]. Przy ul. Staropoznańskiej zbudowano szyb „Nr I” oraz podszybie na głębokości 169 m, z którego poprowadzono podziemny chodnik. W trakcie prac odkryto na głębokości 160 m strumień 15% solanki, którą tłoczono bezpośrednio do warzelni. Kolejnym etapem rozwoju przemysłu solnego była budowa w 1880 roku fabryki sody w Mątwach, do której solankę dostarczała kopalnia Grundmanna. W 1904 oba przedsiębiorstwa scalono w spółkę akcyjną „Steinsalz und Soda Werke” (Zakłady soli kamiennej i sody), którą w 1907 wykupił belgijski koncern Solvay SA, potentant europejskiego przemysłu sodowego^[9].

W 1900 roku rządowa kopalnia „Kronprinz” obejmowała trzy pola górnicze: „Ost” (poszukiwania za pomocą odwiertu Ost wykazały obecność solanki na głębokości 129,6 metra oraz warstw soli na głębokości 313,9 metra^[5]), „Pielke” i „Bast” oraz warzelnię „Salina”^[6]. Szybom nadano stosowne nazwy: Kronprinz I i II i połączono podziemnym chodnikiem. Robotami górniczymi posuwano się w kierunku północnym, pod centrum miasta^[9].

Wiosną 1907 roku wskutek rabunkowej eksploatacji złóż, nie liczącego się z warunkami geologicznymi, nastąpiło zachwianie warunków wodnych. Nagłe zwiększenie wydajności podziemnych strumieni wodnych spowodowało w czerwcu 1907 zalanie wszystkich poziomów eksploatacyjnych kopalni prywatnej, a we wrześniu także kopalni rządowej^[9] Sedan i Kronprinz^[10][8] . W tej sytuacji, aby nie dopuścić do wstrzymania produkcji w warzelni soli i fabryce sody, postanowiono podbierać solankę z zatopionych kopalń, wtłaczając w zamian wodę słodką, co doprowadziło z kolei do pojawienia się zjawisk krasowych i w konsekwencji zachwiania statyki warstw gipsu pokrywających wysad solny^[9]. Na terenie miasta pojawiły się liczne zapadliska gruntu. Początkowo koncentrowały się one w północnej części miasta, a po 1917 roku w południowej. Zapadliska miały rozmiary do kilkuset metrów, głębokość do kilkudziesięciu metrów, cylindryczne zarysy i pionowe ściany^[9]. 9 kwietnia 1909 zapadlisko objęło nowo zbudowany kościół Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, gdzie runęło północne ramię transeptu wraz z 20-metrowym murem^[9][b]. Największe zapadliska miały miejsce 7 listopada 1911 przy ul. Orłowskiej (0,14 ha), gdzie zniszczonych zostało kilka domów, 9 lutego 1917 przy ul. Zapadłe (0,20 ha)^[c], oraz w 1922 i 1932 roku, gdzie uszkodzona została linia kolejowa z Inowrocławia do Kruszwicy^[9]. Powstawanie zapadlisk wpłynęło na zahamowanie rozwoju gospodarczego i przestrzennego Inowrocławia^[6]. W śródmieściu wyznaczono obszar zagrożony o powierzchni 155 ha, nie nadający się pod zabudowę^[9]. Priorytety miasta przestawiono w pewnym stopniu na rozwój uzdrowiska, które otaczano niską, willową zabudową z zieleńcami i ogrodami. Produkcja soli w latach 1914–1918 zmniejszyła się 10-krotnie względem poprzedniego okresu^[6].

Po zakończeniu I wojny światowej polskie władze państwowe postanowiły kontynuować produkcję soli w Inowrocławiu i sody w Mątwach. W 1919 komisja ekspertów powołana przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu II RP zaproponowała ze względu na bezpieczeństwo miasta wstrzymanie poboru solanki z zatopionych szybów, a w zamian budowę nowej kopalni szybowej w Górze, a w późniejszym okresie także w Inowrocławiu z szybem prowadzonym poza złożem, w warstwach dolomitów na wschód od wysadu (wg pomysłu inż. Kikingera)^[9]. Dawną pruską warzelnię i kopalnię soli przemianowano na Państwową Żupę Solną. Zatrudnienie w 1921 roku sięgało 250, a w 1938 roku – 468 osób^[11].

W 1923 roku zakłady sodowe Solvay w Mątwach podjęły budowę nowej kopalni w Inowrocławiu, zlokalizowanej na polu „Solno” przy ul. Poznańskiej 92^[3]. Postanowiono głębić szyb w gipsach i soli, omijając zatopione kopalnie, zakładając nowe wyrobiska pod nimi^[2]. W latach 1923–1924 zgłębiono 8 otworów do ługowania złóż soli^[12]. Prace wykonywała niemieckie przedsiębiorstwo budownictwa górniczego Tiefbau und Kaltenanlage z Nordhausen^[9]. W 1929 ukończono drążenie szybu „Solno I” na głębokości 568 m^[9]. Eksploatację podjęto w 1932 roku^[13] poprzez pompowanie na powierzchnię nasyconej solanki^[9]. Pierwszy poziom kopalni założony został na głębokości 470 m, a pozostałe 5 poziomów głębiej przy zachowaniu wzajemnej odległości 18 metrów^[9], wydobycie prowadzono tzw. alpejskim systemem komorowym; pracowano równocześnie w obrębie pięciu poziomów wydobywczych udostępnionych szybem Solno I^[14]. Drążenie wyrobisk prowadzono planowo z zachowaniem bezpiecznych półek i filarów ochronnych, które gwarantowały stabilność geologiczną podłoża. Roboty górnicze prowadzono w kierunku północnym, rozcinając złoże na każdym poziomie chodnikami głównymi o wzajemnej odległości 120 m, połączonymi poprzecznie chodnikami pomocniczymi oraz w pionie szybikami z drabinami co 120–240 m^[9]. Prostopadle do chodników głównych co 40 m zakładano komory ługownicze o wysokości 9 m, szerokości końcowej 20 m i długości 100 m. Stopień wykorzystywania złoża wynosił 18%, co zezwalało z reguły na zaniechanie obudowy wyrobisk^[9].

Z uwagi na ługowniczą metodę urabiania złoża, wyrobiska kopalni wyposażone były w rurociągi przepływowe wody i solanki. Wodę doprowadzano z ujęć na Noteci i z jeziora w Ludzisku. Wydobycie solanki na powierzchnię odbywało się rurociągami przy zastosowaniu wysokociśnieniowych pomp odśrodkowych o napędzie elektrycznym^[9].

Wyrobiska podziemne z powierzchnią łączył tylko jednej szyb „Solno I” o średnicy 3 m, co stwarzało zagrożenia dotyczące bezpieczeństwa i wentylacji kopalni. Umożliwiał on transport 4 osób lub 1000 kg ładunku w klatkach szybowych zawieszonych na linach nośnych^[9].

W latach 1932–1945 kopalnia prowadziła eksploatację w południowej części złoża, przy ustabilizowanym wydobyciu wynoszącym 400–700 m³ solanki na dobę^[9]. W latach 1930–1939 kopalnia dostarczała przeciętnie 112 800 ton soli rocznie^[11].

W czasie II wojny światowej kopalnia posiadała zarząd niemiecki. Zatrudnienie w listopadzie 1939 sięgało 420 osób^[15]. W 1942 przebudowano wieżę szybu „Solno I” z drewnianej na stalową^[9].

Po II wojnie światowej nastąpił intensywny rozwój przemysłu solnego i sodowego, co zwiększyło zapotrzebowanie na solankę. W 1948 szyb „Solno I” pogłębiono do 611 m^[13] i założono dwa dodatkowe poziomy VII i VIII^[9]. Od 1945 do 1949 roku kopalnia należała do Solnego Zrzeszenia Przemysłu Nieorganicznego w Inowrocławiu^[13]. W latach 1954–1960 drążono nowy szyb „Solno II”^[14] w środkowo-wschodniej części złoża, stosując metodę zgłębiania przez zamrażanie górotworu i obudowę wodoszczelną tubingową^[d][9]. Prace prowadziło Przedsiębiorstwo Budowy Szybów z Bytomia. Szyb doprowadzono do głębokości 658 m i założono podszybia na dziesięciu poziomach. „Solno II” o średnicy 5 m umożliwiał transport 40 osób lub 3000 kg ładunku w dwupiętrowej klatce przemieszczanej przez czterolinową maszynę wyciągową^[9]. Stał się on głównym szybem zjazdowym i wydobywczym, który obudowano obiektami technicznymi, socjalnymi i administracyjnymi. Pierwszą partię solanki z szybu uzyskano 3 grudnia 1964 roku^[3].

Od 1957 roku nowym dużym odbiorcą solanki stały się Zakłady Sodowe w Janikowie. Dla jej potrzeb uruchomiono w latach 1957–1959 dodatkową pompownię solanki na poziomie VIII przy szybie „Solno I”^[9].

Od lat 50 XX w. oprócz solanki przemysłowej kopalnia produkowała solankę gorzką (z dużą zawartością siarczanu magnezu) dla potrzeb Uzdrowiska Inowrocław^[9] oraz sól warzoną spożywczą, która była ważnym produktem eksportowym^[16]. Technologia wytrącania soli z wydobytej solanki polegała na jej termicznym odparowaniu w panwiach ogniowych. Po 1962 roku zastąpiono je panwiami parowymi z urządzeniami do mechanicznego wygarniania otrzymanej soli. Dodatkowe dosuszanie prowadzono w dużych suszarniach tunelowych^[16]. Niepowodzeniem zakończyły się w prowadzone w latach 60 XX w. próby produkcji soli w warzelni próżniowej^[16].

W latach 50 XX w. kopalnia „Solno” była jednym z niewielu zakładów przemysłowych województwa bydgoskiego, która utrzymywała kontakty gospodarcze z krajami zachodnioeuropejskimi. Eksport soli kamiennej w latach 1951–1955 wynosił około 30 tys. ton do krajów demokracji ludowej oraz Szwecji i Finlandii)^[17]. W latach 60 XX w. 50% produkcji soli warzonej przeznaczano na eksport, w tym 109 tys. ton do krajów skandynawskich. Sól eksportowa cechowała się wyższą jakością i lepszymi parametrami, niż produkt dostarczany na rynek krajowy^[17].

W latach 60 XX w. po zakończeniu budowy szybu „Solno II” eksploatację solanki przesunięto w północną część złoża^[9]. Założono kolejne 2 poziomy: IX i X (638 m), na którym oddano do użytku w połowie lat 70 XX w. pompownię główną solanki o docelowej wydajności 12 tysięcy m³ na dobę. Robotami górniczymi objęto cały obszar złoża, z wyłączeniem otuliny bezpieczeństwa. Eksploatację prowadzono metodą ługowania, systemem kombinowanym. Chodniki tworzono przez natryskiwanie wodą bieżącą, a właściwe wyrobiska eksploatacyjne przez ługowanie średnio stężoną solanką^[7]. W latach 1972–1977 wybudowano nowy szyb „Solno III”^[14], który przejął rolę wentylacyjną^[14] i zastąpił szyb „Solno I” – wyłączony z ruchu i odizolowany od wyrobisk kopalnianych^[9]. Przez cały okres działalności, kopalni towarzyszyło zagrożenie zalaniem przez wody podziemne, zagrożenie gazowe oraz wyrzutami skał i gazów^[9].

W latach 70 XX w. w skład Inowrocławskich Kopalni Soli im. Bolesława Krupińskiego wchodziły: kopalnia „Solno” w Inowrocławiu, Zakład Przeróbczy Soli oraz znajdująca się w miejscowości Góra koło Inowrocławia Kopalnia Otworowa „Góra”^[1]. Skutkiem powstałej sytuacji było rozbicie kosztów wydobycia soli kamiennej na trzy, pracujące w ograniczonym zakresie swoich możliwości, szyby kopalniane, gdyż ich urobek przekraczał możliwości wchłonięcia tego surowca przez przemysł^[16]. W 1970 roku moce produkcyjne dwóch szybów „Solno I” i „Solno II” w Inowrocławiu wynosiły około 1,09 mln ton soli, a szybu w Górze około 1,00 mln ton soli rocznie^[16]. Łączne zatrudnienie sięgało 1000 pracowników, a produkcja soli wynosiła 1,1 mln ton w 1961 roku i 2 mln ton w latach 70 XX w.^[1] Stawiało to zakład wśród największych tego typu w Europie. Głównymi odbiorcami soli przemysłowej były: Inowrocławskie Zakłady Chemiczne, Janikowskie Zakłady Sodowe oraz Zakłady Chemiczne Zachem w Bydgoszczy. Sól warzoną wysyłano na rynek krajowy oraz na eksport^[1]. W 1976 r. zlikwidowano działającą od 1879 roku warzelnię soli w Inowrocławiu, a w zamian uruchomiono nową warzelnię przy Zakładach Sodowych w Janikowie^[2].

W przedsiębiorstwie od 1968 roku funkcjonowała 40-osobowa dęta orkiestra górnicza, która uświetniała ważne uroczystości w zakładzie, mieście i regionie. Muzycy występowali w strojach galowych tj. w górniczych mundurach z czerwonymi pióropuszami^[18].

Mimo że podczas całej swej działalności wydobywczej kopalnia "Solno" osiągała korzystne wskaźniki ekonomiczne, na początku lat 80 XX w. zaczęto rozważać decyzję o likwidacji kopalni. W ciągu 50 lat prawie całkowicie wyeksploatowano zasoby przemysłowe złoża. Dalsza eksploatacja w ciągu 30-40 lat była możliwa jedynie poprzez wybieranie zalegających głębiej zasobów, z najniższego poziomu X^[9]. Jednak pozostawienie systemu chodników groziło w dłuższej perspektywie wdarciem się do wyrobisk wód spoza wysadu solnego, które mogły spowodować w mieście zapadliska^[9]. Obawiano się powtórzenia się katastrofy kopalni soli w Wapnie, która miała miejsce w sierpniu 1977, kiedy to wskutek przerwania przez wodę warstwy ochronnej doszło do całkowitego zalania kopalni i dużych zapadlisk, które objęły miejscowość wraz z linią kolejową^[19]. Ewakuowano 1,4 tys. osób, z których część utraciła domy i została przesiedlona.

W 1982 roku kopalnię postawiono w stan likwidacji, co wywołało duże kontrowersje w społeczeństwie Inowrocławia i województwa, gdyż pozbawiała miasto jednego z walorów ekonomicznych i turystycznych^[9]. 1 kwietnia 1986 roku na mocy Decyzji Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego przystąpiono do planowej likwidacji kopalni „Solno”. 26 czerwca 1986 roku rozpoczęto wtłaczanie do wyrobisk kopalni ługów sodowych prowadzonych rurociągami z Inowrocławskich Zakładów Chemicznych „Soda-Mątwy” i Janikowskich Zakładów Sodowych. Podczas zalewania kopalni stwierdzono ucieczkę wody przez podziemne szczeliny. W związku z tym zamiast 13,5 wlano 30 mln m³ posodowych ścieków z dodatkiem tłucznia wapiennego. Dodatkowo w 1992 roku do podziemi wtłaczano niebezpieczne odpady pogazownicze. Istnieją podejrzenia, że kopalnia nie została w pełni zalana solanką^[20], a na najwyższych poziomach kopalni zamiast solanki są puste komory wypełnione metanem^[21].

W całym okresie działalności kopalni wydobyto 100 mln m³ solanki z 1400 komór - każda o wymiarach 100 m długości, 20 m szerokości i 9 m wysokości. Objętość wszystkich wyrobisk wynosiła około 15,4 mln m³, a łączna długość chodników pod miastem wyniosła 290 km^[3].

Dalszą działalność produkcyjną skoncentrowano w kopalni w Górze oraz nowo otwartej w Przyjmie koło Mogilna^[9] oraz w Kopalni Soli Góra w Radojewicach^[8]  przez firmę IKS Solino, największego polskiego producenta solanki, która należy do grupy Orlen^[22] . W 1997 r. zniknęła z krajobrazu miasta wieża wyciągowa szybu „Solno I”^[3]. Wieże szybowe w Inowrocławiu rozebrano w latach 1994–1997^[4].

Zagrożenie zalania kopalni wynikało ze skomplikowanej budowy złoża i warunków hydrogeologicznych. Eksploatowany wysad solny otaczały zawodnione utwory jurajskie^[9]. Dodatkowo w sąsiedztwie istniały wyrobiska dwóch zatopionych starych kopalń oddzielone półką solną o grubości 290–330 m oraz komory po eksploatacji otworowej oddzielone od wyrobisk kopalni filarem, a lokalnie półką o grubości zaledwie 70 m^[9]. W trakcie prowadzenia robót górniczych kawerny i szczeliny były otwierane, a wypływające z nich ługi mogły doprowadzić do zatopienia kopalni.

Mimo wielu zabiegów szyby „Solno I” i „Solno II” zostały na pewnym etapie ich budowy zatopione w sposób katastrofalny. Utrzymanie ich w stanie zapewniającym bezpieczeństwo wymagało ciągłej obserwacji oraz prowadzenia systematycznych prac konserwacyjnych i doszczelniających. W okresie działalności kopalni natrafiono na ok. 200 wycieków, z czego 159 podlegało ścisłej obserwacji^[9].

Występowanie gazów było związane z budową geologiczną złoża. W szczelinach, kawernach, kryształach solnych i przestrzeni międzykrystalicznej występowały: metan, etan, siarkowodór, wodór, dwutlenek węgla i azot, przy czym ich koncentracja była zróżnicowana^[9]. Uwalnianie się gazów następowało w sposób ciągły, a procesowi ługowania towarzyszyły trzaski. Wydzielające się gazy stanowiły dla załogi kopalni zagrożenie wybuchem (metan, etan, wodór) lub zatruciem (siarkowodór)^[9].

Zagrożenie wyrzutami gazów i skał wynikało z faktu, że w południowo-wschodniej części kopalni na wszystkich poziomach zalegały sole mające skłonność do nagłego rozprężania się, w wyniku czego następował wyrzut rozdrobnionej skały solnej wraz z gazem^[9].

• W 1956 podczas eksploatacji złoża w południowo-wschodniej części kopalni nastąpił największy w polskim górnictwie solnym wyrzut gazów i skał. Masa wyrzuconej skały solnej wynosiła 800 ton i zniszczyła uzbrojenie chodnika na długości 150 m, a kawerna powyrzutowa połączyła wyrobiska chodnikowe poziomu VII i VIII^[9].
• W 1957 roku w trakcie zgłębiania szybu „Solno II” nastąpiło gwałtowne wdarcie się solanki i wody do szybu z głębokości 140 m (czapa anhydrytowo-gipsowa)^[9]. Gdyby wdarcie się wody nastąpiło około 2 miesiące później, to po zbiciu chodnika z szybem nie byłoby żadnej możliwości technicznej uratowania szybu i kopalni. Zalanie kopalni pociągnęłoby za sobą katastrofalne skutki dla powierzchni i zabudowy Inowrocławia^[9]. Tylko szczęśliwemu zbiegowi okoliczności można zawdzięczać uniknięcie wielkiej tragedii.
• W 1971 roku podczas wykonywania otworów badawczych przewiercono mocno zawodnione piaski jurajskie. Ciśnienie w otworze sąsiadującym o 38 m od chodnika wynosiło 47 atmosfer i groziło zniszczeniem warstwy ochronnej i zalaniem kopalni^[9]. Wdarciu się wody uniknięto dzięki pośpiesznej likwidacji otworu i działaniu urządzeń zabezpieczających.
• W okresie powojennym w wyrobiskach kopalni „Solno” prowadzono badania w zakresie ługownictwa otworowego, możliwości przechowywania olejów i paliw płynnych w wyrobiskach solnych oraz statyki górotworu. Uczestniczyły w nich m.in.: Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, Główny Instytut Górnictwa, Polska Akademia Nauk, Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie oraz Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Górnictwa Surowców Chemicznych^[9].
• Kopalnia w Inowrocławiu stanowiła unikat w skali światowej w zakresie odsłonięcia wyrobiskami pokładów solnych okresu cechsztyńskiego. O jej wyjątkowości stanowiła cała paleta barw soli, którą nadawały jej zanieczyszczenia tlenkami metali. W wyniku prowadzenia robót metodą ługowniczą, ociosy wyrobisk górniczych miały nienaruszoną strukturę, przez co ukazywały naturalne barwy różnokolorowych soli. Ściany naturalnych grot inkrustowane były kryształami minerałów o różnorodnych formach i wielkości. Dominowały kolory: różowy i czerwony (halit i sylwin), niebieski (halit), miodowy (karnalit)^[9]. Do najciekawszych miejsc w kopalni należała komora „Echo”, gdzie cała podłoga i ściany były kryształowe złożone z przezroczystych halitów^[23]. Spotykano także groty pełne stalaktytów, stalagmitów i stalagnatów, a na poziomie IX (619 m) – naturalną grotę kryształową^[23]
• Kopalnia nie była udostępniona dla regularnego ruchu turystycznego z powodu najwyższego stopnia zagrożenia metanowego^[23]. Dopiero w latach 70. wyznaczono trasę do tzw. Grot Kryształowych, która stała się turystyczną atrakcją Inowrocławia^[24].
• W 1973 z okazji 100-lecia solarstwa w Inowrocławiu w podziemnej komorze „Teatralnej” o ścianach z różowych kryształów soli, słynącej z akustyki, ustawiono scenę i widownię na 400 osób oraz organizowano imprezy, akademie, górnicze Barbórki oraz koncerty muzyczne^[21].
• W kopalni w komorze „Zwarycza” na głębokości 542 m znajdował się wykuty w soli podświetlany „Obelisk Krzyż” ku pamięci zmarłych w kopalni górników^[23], natomiast w podziemnej hali pomp podszybia „Solno I” w 1947 namalowano obraz patronki górników św. Barbary^[23]
• W marcu 1985 roku na zlecenie dyrekcji Wytwórnia Filmów Oświatowych w Łodzi nakręciła 19-minutowy film „Kopalnia Solno” obrazujący technologię kopalni, stanowiska pracy oraz eksploatacji produktu. Rok później filmowcy (reż. Wiesław Drymer i operator Stefan Czyżewski) nakręcili drugi 15-minutowy, kolorowy film w konwencji impresji, której tematem było zatapianie kopalni, pod tytułem „Pół kilometra pod Inowrocławiem”. Muzykę do filmu nagrano w podziemiach kopalni^[25].
• W 1987 udostępniono w Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu stałą wystawę „Kopalnia soli Solno I”, której scenariusz opracowali: dr Czesław Sikorski, mgr inż. Michał Hus oraz mgr inż. Zbigniew Jasiński. Obok różnych eksponatów ilustrujących warzelnicze i górnicze tradycje Inowrocławia eksponowane są tu okazy barwnych minerałów pochodzących z wyrobisk kopalni. W 2007 zbiory muzealne przeniesiono do Pałacu Mieszczańskiego przy ul. Solankowej 33^[3].
• 21 stycznia 2011 w piwnicach Teatru Miejskiego otwarto stałą wystawę inowrocławskiego solnictwa. W kilku salach znajdują się m.in.: replika saliny średniowiecznej, kapliczka górnicza z krzyżem wyrzeźbionym w soli, chodnik kopalniany z wagonikami, drabina pokryta zaciekami solnymi, replikę warzelni soli, natrysk chodnikowy, solne żyrandole, kopia obrazu św. Barbary, sprzęt i górniczy ubiór oraz część poświęcona orkiestrze górniczej^[26][27].
• W styczniu 2013 wokół sanatorium „Przy Tężni” zawiązała się grupa inicjatywna, która zamierza doprowadzić do rewitalizacji zalanej kopalni soli w Inowrocławiu. Odtworzone solne komnaty planuje się przeznaczyć na potrzeby sanatoriów, imprez, bankietów oraz zwiedzania. Rewitalizację kopalni pod kątem nadania jej nowej funkcji turystyczno-uzdrowiskowej zgłoszono do strategii rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2012–2020^[28]. Realność tego przedsięwzięcia nie jest jednak pewna i wymaga wielu analiz^[29]

• Stanisław Hwałek: Kopalnictwo soli i pozostałych surowców (bez siarki). W: Historia polskiego przemysłu kopalnictwa surowców chemicznych. Warszawa: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego, 2000, seria: Karty z historii polskiego przemysłu chemicznego. T. 13. ISBN 83-908323-9-9.
• Piotr Strzelecki: Budowa geologiczna. Dawny-Inowroclaw.info, 2016-09-18. [dostęp 2016-12-18].

• Wspomnienia ze zjazdu do kopalni w 1986 roku. inowroclawfakty.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-03)].
• Film o kopalni „Solno”