Konferencje Gestapo-NKWD

Dokument tajnego protokołu dodatkowego z dnia 28 września 1939 roku dotyczącego koordynacji działań antypolskich z podpisami stron: Wiaczesław Mołotow i Joachim von Ribbentrop – tekst rosyjski
Willa „Pan Tadeusz” w Zakopanem, jedno z miejsc, gdzie odbywały się konferencje metodyczne Gestapo-NKWD w 1940 roku

Konferencje Gestapo-NKWD – seria konferencji pomiędzy Gestapo a NKWD odbytych w latach 1939–1941, których celem była wymiana informacji i doświadczeń w zwalczaniu polskiego ruchu oporu, eliminacji polskiej inteligencji i elity przywódczej na ziemiach wcielonych do III Rzeszy oraz ZSRR po kampanii wrześniowej.

Początki współpracy

Po podpisaniu paktu Ribbentrop-Mołotow w 1939 oraz wspólnej inwazji Niemiec oraz ZSRR na Polskę kraj został podzielony na dwie części. W Brześciu nad Bugiem 23 września 1939 odbyła się wspólna niemiecko-radziecka defilada z okazji zwycięstwa nad Polską. W dniu 28 września 1939 został podpisany w Moskwie traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza-ZSRR, w którym dokonano czwartego rozbioru ziem polskich. Granice ustalono na linii Sanu, Bugu, Narwi i Pisy. Tajne załączniki tego traktatu przewidywały współpracę Gestapo i NKWD w zwalczaniu polskich organizacji niepodległościowych głosząc: „Obie strony nie będą tolerować na swych terytoriach jakiejkolwiek polskiej propagandy, która dotyczy terytoriów drugiej strony. Będą one tłumić na swych terytoriach wszelkie zaczątki takiej propagandy i informować się wzajemnie w odniesieniu do odpowiednich środków w tym celu.” Stało się to podstawą do wzajemnej współpracy policji oraz sił bezpieczeństwa obu okupantów, przybierając formę czterech tematycznych konferencji, które odbyły się w latach 1939–1941 w Brześciu, Przemyślu, Zakopanem oraz Krakowie.

Historia współpracy

Informacja Tadeusza Komorowskiego – komendanta Krakowsko-Śląskiego Obszaru Związku Walki Zbrojnej[1]:

W marcu 1940 roku sztab mój otrzymał wiadomość, że do Krakowa przybyła specjalna komisja NKWD, aby uzgodnić z Gestapo wspólne działania przeciwko polskiemu ruchowi podziemnemu. (...) Narady trwały kilka tygodni.

Niemieccy narodowi socjaliści współpracowali z radzieckim NKWD w dziele eksterminacji narodu polskiego. Wyrazem daleko posuniętej kooperacji były wspólne konferencje Gestapo i NKWD.

Pierwsza z nich miała miejsce w Brześciu nad Bugiem 27 listopada 1939 roku. Jej tematem przewodnim były metody zwalczania w zarodku przez obu okupantów konspiracji niepodległościowej.

Druga konferencja NKWD i Gestapo odbyła się pod koniec listopada 1939 roku w Przemyślu. Jej tematyka została poszerzona o problem wymiany jeńców polskich oraz metodykę eksterminacji polskiej ludności. Podczas tej konferencji na mocy rozkazu Stalina przekazano Hitlerowi, m.in. 150 komunistów niemieckich[2].

Następna konferencja odbyła się w Zakopanem, które zostało zajęte 2 września 1939 przez wojska słowackie, a dopiero 27 listopada 1939, w dniu pierwszej konferencji Gestapo-NKWD w Brześciu, oficjalnie przekazane Niemcom. 20 lutego 1940 roku rozpoczęła się w Zakopanem w willach „Pan Tadeusz” oraz „Telimena” trzecia metodyczna konferencja NKWD i Gestapo[3][4]. Według niektórych źródeł na początku lutego 1940 roku doszło do tajnego spotkania Heinricha Himmlera i Ławrientija Berii w pałacyku myśliwskim Hermanna Göringa w Romintach w Puszczy Rominckiej, gdzie prowadzono rozmowy o eksterminacji społeczeństwa polskiego i zwalczaniu polskiego ruchu oporu[5]. Wspólne plany eksterminacyjne konstruowano do 4 kwietnia 1940. W marcu 1940 kolejna podkonferencja miała miejsce w Krakowie.

George Watson z University of Cambridge uważa, że los polskich oficerów w niewoli radzieckiej został przesądzony na wspólnych konferencjach NKWD i Gestapo[6]. Duże znaczenie wspólnym konferencjom NKWD i Gestapo przypisuje także Robert Conquest w pracy Stalin: Breaker of Nations[7].

Zakres współpracy

Współpraca obejmowała:

  • Wymianę informacji między ZSRR oraz III Rzeszą na temat polskiej konspiracji.
  • Eliminację polskiej elity przywódczej oraz polskiej inteligencji.
  • Działania zmierzające do wynarodowienia Polaków w celu pozbawienia ich tożsamości narodowej i włączenie populacji narodowości polskiej w narody obu krajów w ramach germanizacji bądź rusyfikacji.

Skutki współpracy sowiecko-niemieckiej dla Polaków

Niemcy ułożyli dla Polski tzw. Generalny Plan Wschodni – wielki plan germanizacji oraz eliminacji ludności polskiej. Bezpośrednim efektem współpracy między Gestapo a NKWD była wymiana informacji na temat personaliów i pobytu przedstawicieli polskiej inteligencji. Dane te posłużyły do planowo przeprowadzanych masakr intelektualistów w Akcji AB „Ausserordentliche Befriedungsaktion”, w której zgładzono ponad 8 tys. najwybitniejszych przedstawicieli polskiej inteligencji, oraz tzw. Intelligenzaktion w szeregu jej regionalnych etapów jak: Sonderaktion Krakau – akcja eliminacji krakowskiej inteligencji, Sonderaktion Lublin – eliminacja lubelskiej inteligencji, Intelligenzaktion Pommern – eliminacja polskiej inteligencji na Pomorzu, Intelligenzaktion Schlesien – eliminacja polskiej inteligencji na Górnym Śląsku itd.

Podobne cele na okupowanych przez siebie terenach realizowali Sowieci.

Film

Problem współpracy Gestapo z NKWD stał się kanwą cyklu dokumentalnego pt. „NKWD – GESTAPO: małżeństwo z rozsądku” z roku 2009 w reżyserii Haliny Samojłau według scenariusza Uadimira Samojłau[8][9].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Tadeusz Komorowski, Armia Podziemna, Londyn 1970, t. 1, s. 174.
  2. ↑ Laurence Rees, World War Two Behind Closed Doors, [London]: BBC Books, 2008, ISBN 978-0-56-349335-8, OCLC 271086205.
  3. ↑ Zmowa. IV rozbiór Polski, Andrzej Leszek Szcześniak, Warszawa: Wydawnictwo Alfa, 1990, s. 208, ISBN 83-7001-338-4, OCLC 834095573.
  4. ↑ Bartłomiej Kuraś, Paweł Smoleński, Krzyżyk niespodziany: czas Goralenvolk, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2017, s. 46-50, ISBN 978-83-8049-458-9 [dostęp 2024-03-27].
  5. ↑ U. Neumärker, V. Knopf, Görings Revier: Jagd und Politik in der Rominter Heide, Berlin 2007, s. 210; E. Petruškevičius, Mūsų paslaptingoji „taiga”, [w:] Šaltinis, Nr 1(8) z 2007 r. [1] (lit.) [E. Pietruszkiewicz, „Wędrując przez polską tajgę”, [w:] Šaltinis, Nr 1(8) z 2007 r., s. 26–27 [2] (pol.)] oraz Tajemnice Puszczy Rominckiej i Lasu goldap.pl [dostęp 2011-06-30]. Informacje o tym spotkaniu są oparte m.in. na złożonych po wojnie zeznaniach SS-Hauptsturmführera Waldemara Macholla, który w roku 1940 dowodził niemieckim posterunkiem granicznym w Suwałkach (por. Shared history, divided memory: Jews and others in Soviet-occupied Poland 1939–1941, Lipsk 2007, s. 327 [3]), a następnie pełnił funkcję pierwszego szefa Gestapo w okręgu białostockim (por. S. Bender, The Jews of Bialystok during World War II and the Holocaust, Lebanon (New Hampshire) 2008, s. 101 [4]).
  6. ↑ George Watson, Rehearsal for the Holocaust?, 1981.
  7. ↑ Robert Conquest, Stalin: Breaker of Nations, New York 1991.
  8. ↑ „NKWD – GESTAPO: małżeństwo z rozsądku” na stronach TVP.
  9. ↑ Film „NKWD-Gestapo – Braterstwo krwi” zwiastun na stronach VOD. vod.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-17)]..

Bibliografia