Komosa (roślina)

Ten artykuł dotyczy rośliny. Zobacz też: inne znaczenia.
Komosa
Ilustracja
Komosa biała
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

szarłatowate

Rodzaj

komosa

Nazwa systematyczna
Chenopodium L.
Sp. Pl. 218, 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Chenopodium album L.[3]

Synonimy
  • Ambrina Spach
  • Blitum L.
  • Botrys Nieuwland
  • Meiomeria Standl.
  • Morocarpus Boehm[3][4].
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Komosa ryżowa
Komosa biała

Komosa (Chenopodium L.) – rodzaj roślin, należący w różnych systemach klasyfikacyjnych do rodziny komosowatych lub szarłatowatych (m.in. system APG IV z 2016). Obejmuje 130 gatunków[5], przy czym na początku XXI wieku znacznym zmianom uległo ujęcie taksonomiczne rodzaju (wyłączono liczne gatunki do osobnych rodzajów: Chenopodiastrum, Dysphania, Lipandra, Oxybasis i Teloxys), tu zaś włączono gatunki z rodzaju Einadia. Rośliny z tego rodzaju spotykane są na całym niemal świecie. W Polsce występuje 11 gatunków rodzimych lub introdukowanych (liczne gatunki z flory polskiej trafiły w XXI wieku do ww. rodzajów). Rośliny te zasiedlają zwykle siedliska towarzyszące człowiekowi (ruderalne), wiele gatunków to chwasty w uprawach[6].

Niektóre gatunki są jadalne. Ważną rośliną pokarmową, zwłaszcza w Ameryce Południowej, jest komosa ryżowa Ch. quinoa o jadalnych owocach. W przypadku innych gatunków jadalne są jako warzywa lub rośliny pastewne (np. komosa biała Ch. album, komosa Berlandiera Ch. berlandieri, komosa olbrzymia Ch. giganteum, Chenopodium pallidicaule)[7]. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, np. komosa olbrzymia[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Komosa Berlandiera
Komosa jesienna
Komosa kalinolistna

Zasięg rodzaju obejmuje niemal cały świat, ale największe zróżnicowanie występuje w strefie klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego[8]. Brak przedstawicieli na niektórych obszarach w strefie równikowej i na obszarach okołobiegunowych[5]. W Polsce występuje w stanie dzikim 11 gatunków, w tym zarówno gatunki rodzime, jak i gatunki zawleczone i zadomowione oraz przejściowo dziczejące (efemerofity)[9].

Gatunki flory Polski[9]
Gatunki z flory Polski tradycyjnie zaliczane do rodzaju komosa Chenopodium, a które w XXI wieku zostały przeniesione do innych rodzajów (Chenopodiastrum, Dysphania, Lipandra, Oxybasis i Teloxys)

Na początku nazwa zwyczajowa i naukowa według listy roślin naczyniowych Polski[9], na drugim miejscu aktualna nazwa naukowa[5]:

  • komosa australijska Chenopodium pumilio R.Br. ≡ Dysphania pumilio (R.Br.) Mosyakin & Clemants (antropofit lokalnie zadomowiony)[10]
  • komosa czerwonawa Chenopodium rubrum L. ≡ Oxybasis rubra (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch
  • komosa główkowata Chenopodium capitatum (L.) Asch. ≡ Blitum capitatum L. (gatunek uprawiany)
  • komosa murowa Chenopodium murale (L.) Asch. ≡ Chenopodiastrum murale (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch (antropofit zadomowiony)
  • komosa oścista Chenopodium aristatum L. ≡ Teloxys aristata (L.) Moq. (antropofit zadomowiony)
  • komosa piżmowa Chenopodium ambrosioides L. ≡ Dysphania ambrosioides (L.) Mosyakin & Clemants (efemerofit)
  • komosa rózgowa Chenopodium foliosum Asch. ≡ Blitum virgatum L.
  • komosa sina Chenopodium glaucum L. ≡ Oxybasis glauca (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch
  • komosa solniskowa Chenopodium botryoides Sm. ≡ Oxybasis chenopodioides (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch
  • komosa strzałkowata Chenopodium bonus-henricus L. ≡ Blitum bonus-henricus (L.) Rchb. (antropofit zadomowiony)
  • komosa śmierdząca Chenopodium schraderianum Schult. ≡ Dysphania schraderiana (Schult.) Mosyakin & Clemants (antropofit zadomowiony)
  • komosa trójkątna Chenopodium urbicum L. ≡ Oxybasis urbica (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch (antropofit zadomowiony)
  • komosa wielkolistna Chenopodium hybridum L. ≡ Chenopodiastrum hybridum (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch (antropofit zadomowiony)
  • komosa wielonasienna Chenopodium polyspermum L. ≡ Lipandra polysperma (L.) S.Fuentes, Uotila & Borsch
  • komosa wonna Chenopodium botrys L. ≡ Dysphania botrys (L.) Mosyakin & Clemants (antropofit zadomowiony)

Poza tym podano z Polski komosę szypułową Ch. pedunculare Bertol[9] i wzniesioną Ch.strictum Roth. o niejasnym statusie taksonomicznym (ich nazwy uznawane są za synonim Ch. album)[5].

Morfologia

Komosa olbrzymia
Komosa mierzliwa
Pokrój
Rośliny jednoroczne i byliny osiągające do 2 m wysokości, z pędami wzniesionymi, czasem płożącymi się i podnoszącymi się, rozgałęzionymi lub nierozgałęzionymi, często mączyście oprószonymi[6][11], rzadko, ale występują tu także rośliny o pędach drewniejących o pokroju krzewów i drzew[7][11].
Liście
Skrętoległe i naprzeciwległe[11], ogonkowe, całobrzegie lub rozmaicie piłkowane lub wcinane[8]. Blaszka cienka do nieco mięsistej, w ogólnym zarysie od lancetowatej, poprzez rombowatą do trójkątnej i oszczepowatej[11].
Kwiaty
Obupłciowe i jednopłciowe, rośliny jednopienne, rzadziej dwupienne[11]. Kwiaty są drobne, zielone, zebrane w luźne lub gęste kłębiki tworzące kłosowate lub wiechowate kwiatostany złożone, zwykle wzniesione i rozgałęzione, pozbawione podsadek lub z podobnymi do nich liśćmi wyrastającymi w obrębie kwiatostanu[11]. Listki okwiatu w liczbie 5 (rzadko 4), zrośnięte tylko u nasady lub do połowy długości, zwykle nieco błoniaste na brzegu. W czasie owocowania okwiat stula się nad owocem lub rozpościera[11]. Pręcików jest zwykle 5. Zalążnia jest jednokomorowa, górna i zwieńczona dwiema szyjkami[6][11].
Owoce
Jednonasienne[8], z cienką lub rzadziej nieco mięśniejącą owocnią, ściśle lub luźno przylegającą do nasiona. Nasiono kulistawo-spłaszczone lub soczewkowate, o brzegu zaokrąglonym lub zaostrzonym, z łupiną czarną, gładką lub rozmaicie urzeźbioną[11].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny szarłatowatych Amaranthaceae w jej szerokim ujęciu (obejmującym komosowate Chenopodiaceae). W obrębie rodziny rodzaj należy do podrodziny komosowych Chenopodioideae i plemienia Chenopodieae[12] lub w innym ujęciu Atripliceae[11].

Na początku XXI wieku zastosowanie metod molekularnych wykazało, że tradycyjne, szerokie ujęcie rodzaju Chenopodium powodowało, że nie był to takson monofiletyczny (różne grupy gatunków okazały się bliżej spokrewnione z rodzajami łoboda Atriplex, szpinak Spinacia czy świniochwast Axyris, niż z sobą nawzajem). W wąskim ujęciu rodzaj Chenopodium okazał się siostrzany wąsko ujmowanemu plemieniu Atripliceae s.s., obejmującego m.in. rodzaj łoboda Atriplex i obione Halimione. Wcześniej na drzewie filogenetycznym prowadzącym do tej grupy oddzielił się rodzaj Lipandra, a jeszcze wcześniej – klad obejmujący Chenopodiastrum i siostrzany względem niego rodzaj Oxybasis (wszystkie z gatunkami zaliczanymi do Chenopodium sensu lato). W politomii z tą całą grupą znalazły się dwa inne klady. Jeden obejmuje rodzaj szpinak Spinacia i gatunki dawniej zaliczane do Chenopodium, a wyodrębnione w rodzaj Blitum. Drugi klad składa się z siostrzanych plemion Dysphanieae i Axyrideae, przy czym do pierwszego także należy część gatunków z dawnego szerokiego ujęcia rodzaju Chenopodium tworzące rodzaje Dysphania i Teloxys[11].

Relacje filogenetyczne między taksonami zaliczanymi dawniej do rodzaju komosa

Klady obejmujące gatunki zaliczane do tradycyjnego, szerokiego ujęcia rodzaju Chenopodium oznaczone są gwiazdką

←



*

Chenopodium s.s. – komosa



Atriplex – łoboda (i in. Atripliceae s.s.)



*

Lipandra




*

Chenopodiastrum


*

Oxybasis





*

Blitum



Spinacia – szpinak






Axyris – świniochwast (i in. Axyrideae)




*

Dysphania (i in. Dysphanieae)


*

Teloxys





Wykaz gatunków[5]

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. ↑ a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2013-11-23].
  4. ↑ Genus: Chenopodium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-11-23]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e Chenopodium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-06-04].
  6. ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 85. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 191, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b c Chenopodium. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-11-23].
  9. ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 58-59, ISBN 978-83-62975-45-7.
  10. ↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k Susy Fuentes-Bazan, Pertti Uotila, Thomas Borsch. A novel phylogeny-based generic classification for Chenopodium sensu lato, and a tribal rearrangement of Chenopodioideae (Chenopodiaceae). „Willdenowia”. 42, s. 5-24, 2012. 
  12. ↑ Genus Chenopodium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-06-04].

Read other articles:

Weimar

This article is about the German city. For the parliamentary republic, see Weimar Republic. For France, Germany, Poland grouping, see Weimar Triangle. For the UNESCO World Heritage Site, see Classical Weimar (World Heritage Site). For other uses, see Weimar (disambiguation). Town in Thuringia, GermanyWeimar TownView of Weimar FlagCoat of armsLocation of Weimar within Thuringia Weimar Show map of GermanyWeimar Show map of ThuringiaCoordinates: 50°58′52″N 11°19′46″E / ...

 

HBO Asia

Southeast Asian pay television network Television channel HBOCountrySingaporeBroadcast area Southeast Asia Bangladesh China Fiji Hong Kong Macau Nepal[1] Palau Papua New Guinea South Korea Sri Lanka[2] Taiwan Tuvalu NetworkHBOHeadquarters151 Lorong Chuan, New Technology Park 04-05, Serangoon Gardens, SingaporeProgrammingLanguage(s)English ChineseJapaneseMalayFilipinoIndonesianThaiVietnamesePicture format1080i HDTVOwnershipOwnerWarner Bros. Discovery Asia-PacificParentHome Box ...

 

The Warrior's Apprentice

1986 novel by Lois McMaster Bujold The Warrior's Apprentice Cover of the first edition (art by Alan Gutierrez)[1]AuthorLois McMaster BujoldAudio read byGrover GardnerCountryUnited StatesLanguageEnglishSeriesVorkosigan SagaGenreScience fictionPublisherBaen BooksPublication date1986ISBN0-671-65587-6Preceded byShards of Honor Followed byEthan of Athos  The Warrior's Apprentice is an English language science fiction novel by Lois McMaster Bujold, part of the ...

Dumfries, Virginia

Town in VirginiaDumfries, VirginiaTownTown of DumfriesHenderson House SealLocation in Prince William County and the state of VirginiaCoordinates: 38°34′4″N 77°19′29″W / 38.56778°N 77.32472°W / 38.56778; -77.32472Country United StatesState VirginiaCountyPrince WilliamFounded1749Government • MayorDerrick R. WoodArea[1] • Total1.55 sq mi (4.02 km2) • Land1.53 sq mi (3.98 km2)&...

 

Alumni Stadium

American college football stadium in Massachusetts For other uses, see Alumni Stadium (disambiguation). Alumni StadiumAlumniThe stadium from above in 2023Alumni StadiumLocation in MassachusettsShow map of MassachusettsAlumni StadiumLocation in the United StatesShow map of the United StatesLocation140 Commonwealth Avenue, Chestnut Hill, MA 02467Coordinates42°20′6″N 71°09′59″W / 42.33500°N 71.16639°W / 42.33500; -71.16639OwnerBoston CollegeOperatorBoston Coll...

 

Sinomenine

Chemical compound SinomenineClinical dataOther namesCocculineATC codenoneIdentifiers IUPAC name (9α,13α,14α)-4-Hydroxy-3,7-dimethoxy-17-methyl-7,8-didehydromorphinan-6-one CAS Number115-53-7 YPubChem CID5459308ChemSpider10179905 NUNII63LT81K70NChEMBLChEMBL248095 NECHA InfoCard100.003.722 Chemical and physical dataFormulaC19H23NO4Molar mass329.396 g·mol−13D model (JSmol)Interactive image SMILES CN1CC[C@@]23CC(=O)C(=C[C@@H]2[C@@H]1CC4=C3C(=C(C=C4)OC)O)OC InChI InChI=1S...

List of Mexican films of 2004

Cinema of Mexico List of Mexican films Mexican Animation Horror films 1890s 1900s 1910s 1920s 1930s 1940s 1940 1941 1942 1943 19441945 1946 1947 1948 1949 1950s 1950 1951 1952 1953 19541955 1956 1957 1958 1959 1960s 1960 1961 1962 1963 19641965 1966 1967 1968 1969 1970s 1970 1971 1972 1973 19741975 1976 1977 1978 1979 1980s 1980 1981 1982 1983 19841985 1986 1987 1988 1989 1990s 1990 1991 1992 1993 19941995 1996 1997 1998 1999 2000s 2000 2001 2002 2003 20042005 2006 2007 2008 2009 2010s 2010 ...

 

Butler Madonna

1460 painting by Andrea Mantegna The Butler MadonnaArtistAndrea MantegnaYear1460Mediumtempera on panelDimensions44,1 cm × 28,6 cm (174 in × 113 in)LocationMetropolitan Museum of Art, New York The Butler Madonna or Madonna and Child with Cherubim and Seraphim is a tempera on panel painting measuring 44.1 by 28.6 cm. It is attributed to Andrea Mantegna, dated to around 1460. Its poor conservation, including over-harsh restoration to Mary's face, ...

 

Arciducato d'Austria

Questa voce o sezione sull'argomento stati scomparsi non cita le fonti necessarie o quelle presenti sono insufficienti. Puoi migliorare questa voce aggiungendo citazioni da fonti attendibili secondo le linee guida sull'uso delle fonti. Segui i suggerimenti del progetto di riferimento. Arciducato d'Austria (dettagli) (dettagli) Motto: AEIOU Arciducato d'Austria - LocalizzazioneIn arancione, l'Arciducato d'Austria e le altre terre ereditarie degli Asburgo attorno al 1477 Dati amministrati...

2016年美國總統選舉

2016年美國總統選舉 ← 2012 2016年11月8日 2020 → 538個選舉人團席位獲勝需270票民意調查投票率55.7%[1][2] ▲ 0.8 %   获提名人 唐納·川普 希拉莉·克林頓 政党 共和黨 民主党 家鄉州 紐約州 紐約州 竞选搭档 迈克·彭斯 蒂姆·凱恩 选举人票 304[3][4][註 1] 227[5] 胜出州/省 30 + 緬-2 20 + DC 民選得票 62,984,828[6] 65,853,514[6]...

 

Paradise (lagu Coldplay)

ParadiseSingel oleh Coldplaydari album Mylo XylotoDirilis12 September 2011FormatUnduhan musikGenrePop rock, R&B[1]Durasi4:38LabelParlophonePenciptaGuy Berryman, Jonny Buckland, Will Champion, Chris MartinProduserMarkus Dravs, Dan Green, Rik SimpsonVideo musikParadise di YouTube Paradise adalah sebuah lagu oleh band rock alternatif Britania Raya Coldplay. Lagu ini dirilis pada 12 September 2011 sebagai singel kedua dari album ke-5 mereka, Mylo Xyloto.[2] Lagu ini melakukan ...

 

Janet Protasiewicz

American judge (born 1962) Janet ProtasiewiczProtasiewicz in 2023Justice of the Wisconsin Supreme CourtIncumbentAssumed office August 1, 2023Preceded byPatience D. RoggensackWisconsin Circuit Court Judge for the Milwaukee Circuit, Branch 24In officeAugust 1, 2014 – August 1, 2023Preceded byCharles F. Kahn, Jr.Succeeded byRaphael F. Ramos[1] Personal detailsBornJanet Claire Protasiewicz (1962-12-03) December 3, 1962 (age 61)Milwaukee, Wisconsin, U.S.Spouses Pat...

المدة النيابية الثانية لمجلس نواب الشعب التونسي

المدة النيابية الثانية لمجلس نواب الشعب التونسي افتتحت في 13 نوفمبر 2019 لولاية مدتها خمسة سنوات كان من المقرر أن تنتهي في 2024. هي ثاني مدة نيابية بعد الثورة التونسية في 2011 وبعد إقرار الدستور الجديد في 2014. أصدر الرئيس قيس سعيد أمرا رئاسيا يقضي بتعليق إختصاصات المجلس النيابي ورف...

 

Ayrton Statie

Questa voce sull'argomento calciatori olandesi è solo un abbozzo. Contribuisci a migliorarla secondo le convenzioni di Wikipedia. Segui i suggerimenti del progetto di riferimento. Ayrton Statie Nazionalità  Curaçao Altezza 176 cm Calcio Ruolo Difensore Squadra  CHC Den Bosch CarrieraGiovanili vv Heeswijk2004-2013 Den BoschSquadre di club1 2013-2016 Den Bosch54 (1)2016 Eindhoven1 (0)2016-2017 Oss19 (0)2017-2018 Səbail19 (1)2018-2019 Lienden10 (...

 

Archibald Hill

Archibald HillLahir(1886-09-26)26 September 1886Bristol, EnglandMeninggal3 Juni 1977(1977-06-03) (umur 90)Cambridge, EnglandKebangsaanBritania RayaAlmamaterCambridge UniversityDikenal atasUsaha mekanik akan otot Menemukan biofisikaHill equationPenghargaanPemenang Nobel bidang Fisiologi atau Kedokteran (1922)Karier ilmiahBidangPhysiology dan biofisikaInstitusiUniversitas Cambridge Universitas Manchester Universitas College, LondonPembimbing doktoralWalter Morley FletcherMahasiswa doktora...

Prison religion

Prison religion includes the religious beliefs and practices of prison inmates, usually stemming from or including concepts surrounding their imprisonment and accompanying lifestyle.[1] Prison Ministry is a larger concept, including the support of the spiritual and religious needs of prison guards and staff, whose work in an often demanding and brutal environment often creates a special need for pastoral care, similar to the care that is extended to the military, police officers and f...

 

Singular they

Gender-neutral English pronoun They/them redirects here. For the film, see They/Them (film). Boston Pride Parade Singular they, along with its inflected or derivative forms, them, their, theirs, and themselves (also themself and theirself), is a gender-neutral third-person pronoun. It typically occurs with an indeterminate antecedent, in sentences such as: Somebody left their umbrella in the office. Could you please let them know where they can get it?[1] My personal rule is to never ...

 

Henri Pirenne

Belgian historian (1862–1935) For the Belgian scientist in the physiology of vision, see Maurice Henri Léonard Pirenne. Henri PirennePortrait of Pirenne, c. 1910Born(1862-12-23)23 December 1862Verviers, BelgiumDied25 October 1935(1935-10-25) (aged 72)Uccle, BelgiumOccupation(s)Historian and political activistSpouseJenny VanderhaeghenChildrenHenri Pirenne (1888–1935), Jacques Pirenne (1891–1972), Pierre Pirenne (1895–1914), Robert Pirenne (1900–1931), Jacqueline Pirenne (Grandd...

مراد باشا القويوجي

مراد باشا القويوجي (بالتركية العثمانية: قويوجى مراد پاشا)‏  معلومات شخصية الميلاد سنة 1530   إيالة البوسنة  الوفاة 5 أغسطس 1611 (80–81 سنة)  ديار بكر  مكان الدفن إسطنبول  مواطنة الدولة العثمانية  الزوجة فاطمة سلطان  مناصب الصدر الأعظم   في المنصب11 ديسمبر 16...

 

Princess Anna of Prussia

Landgravine of Hesse Anna of PrussiaLandgravine of HessePortrait of Anna of Prussia by Franz Xaver Winterhalter in 1858Born(1836-05-17)17 May 1836BerlinDied12 June 1918(1918-06-12) (aged 82)FrankfurtSpouse Frederick William II, Landgrave of Hesse ​ ​(m. 1853; died 1884)​IssueFrederick William III, Landgrave of HesseElisabeth, Hereditary Princess of AnhaltAlexander Frederick, Landgrave of HesseFrederick Charles, Landgrave of HessePrincess Ma...