Kolcoroślowate

Kolcoroślowate
Ilustracja
Smilax aspera
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

liliowce

Rodzina

kolcoroślowate

Nazwa systematyczna
Smilacaceae Vent.
Tabl. Règne Vég. 2: 146. 1799
Typ nomenklatoryczny

Smilax L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Kolcoroślowate (Smilacaceae Vent.) – rodzina roślin jednoliściennych. Obejmuje w zależności od ujęcia od ok. 255[2] do 320[4] lub 375 gatunków[5], grupowanych w jeden[2], dwa[4][3] lub cztery rodzaje[5]. Występują w strefie międzyzwrotnikowej i w strefie klimatu umiarkowanego na obu półkulach. Największe zróżnicowanie jest w Ameryce Południowej, Afryce i południowo-wschodniej Azji. Występują zarówno w lasach deszczowych jak i w siedliskach suchych[4]. Kwiaty zapylane są przez owady, a nasiona rozsiewane są przez ptaki zjadające owoce[6]. Niektóre gatunki z rodzaju kolcorośl Smilax są jadalne i używane jako lecznicze. Z korzeni niektórych gatunków wytwarza się lek o nazwie sarsaparilla stosowany dawniej w leczeniu kiły[4]. W tym samym celu oraz przy artretyzmie stosuje się tubera chinae z gatunku Smilax china[7].

Morfologia

Kwiatostan Smilax zeylanica
Pokrój
Najczęściej są to pnącza o długich, kolczastych pędach, rzadziej krzewy, półkrzewy, bardzo rzadko rośliny roczne[4][5]. Pędy są okrągłe na przekroju, pełne. Kłącza z przejrzystym sokiem mlecznym[8].
Liście
Pojedyncze, ogonkowe, skrętoległe (dwurzędowe) lub naprzeciwległe. Z pochwą liściową, często zmodyfikowaną w wąsy czepne[4]. Blaszka z 3–7 wyraźnymi, równoległymi wiązkami przewodzącymi połączonymi nerwacją siateczkowatą. Blaszka na brzegu i na głównych nerwach często kolczasta[4], zwykle sztywna, skórzasta[6].
Kwiaty
Zwykle jednopłciowe, rzadziej obupłciowe, zebrane w grona lub baldachy wyrastające w kątach liści[5]. Okwiat składa się z dwóch okółków liczących po trzy listki. Listki zielonkawe, białawe lub kremowe z miodnikami u nasady[4]. W kwiatach męskich znajduje się od 3 do 6 (rzadko więcej) pręcików, wolnych lub połączonych. W kwiatach żeńskich zalążnia górna, z trzech lub jednego owocolistka, w komorach pojedyncze, anatropowe zalążki[4].
Owoce
Czerwone lub czarne jagody[4] zawierające 1–3 nasiona o drobnych zarodkach[6].

Systematyka i pochodzenie

Pozycja systematyczna i relacje filogenetyczne w obrębie liliowców według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Klad siostrzany dla grupy obejmującej rodziny Philesiaceae i Ripogonaceae. Wchodzi w skład linii rozwojowej obejmującej także liliowate Liliaceae w obrębie rzędu liliowców należącego do jednoliściennych[2]. Skamieniałości roślin z tej rodziny znane są z różnych miejsc świata z kredy górnej i paleogenu[7].

liliowce


korsjowate Corsiaceae



Campynemataceae






Petermanniaceae




zimowitowate Colchicaceae



krasnolicowate Alstroemeriaceae






melantkowate Melanthiaceae




liliowate Liliaceae




kolcoroślowate Smilacaceae




Philesiaceae



Ripogonaceae








Pozycja w innych systemach

W systemie Hookera i Benthama (Genera Plantrum, 1862–1883) oraz Englera i Prantla (Die natürlichen Pflanzenfamilien 1887–1915) rośliny tu zaliczane włączane były do szeroko ujmowanej rodziny liliowatych Liliaceae. W systemie Dahlgrena z 1985 uznane zostały ze względu na podobieństwa morfologiczne za spokrewnione z pochrzynowatymi Dioscoreaceae i włączone do rzędu pochrzynowców Dioscoreales. W systemie Cronquista z 1988 rodzina była już umieszczona w rzędzie liliowców Liliales, przy czym była szeroko ujęta wraz z takimi rodzajami jak Luzuriaga, Petermannia i Philesia. Takie ujęcie rodziny czyniło z niej takson parafiletyczny. W nieco węższym ujęciu zaliczano tu także (np. w systemie Thorne'a z 2003) rodzaj Rhipogonum, ale dla zachowania charakteru monofiletycznego został od wyodrębniony w osobną rodzinę już w systemie APG II z 2003[6]. W systemach APG rodzina zaliczana jest do rzędu liliowców. W systemie Takhtajana (2009) rodzina umieszczona jest w rzędzie Smilacales[9].

Wykaz rodzajów[4][9]

W ujęciu Angiosperm Phylogeny Website (2020)[2] i Plants of the World nazwa Heterosmilax jest synonimem Smilax i rodzina jest w efekcie w ich ujęciu monotypowa[10].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
  2. ↑ a b c d e Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).
  3. ↑ a b Family: Smilacaceae Vent.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. [dostęp 2017-10-21].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 401. ISBN 1-55407-206-9.
  5. ↑ a b c d Shahina Ghazanfar: Smilacaceae. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2017-10-21].
  6. ↑ a b c d Gurcharan Singh: Plant Systematics. Science Publishers, Inc., 2004, s. 349-351. ISBN 1-57808-351-6.
  7. ↑ a b Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 358. ISBN 83-7079-779-2.
  8. ↑ Smilacaceae Ventenat. [w:] Monocot Families [on-line]. USDA. [dostęp 2017-10-21].
  9. ↑ a b Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 642. ISBN 978-1-4020-9608-2.
  10. ↑ Smilacaceae Vent.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-09-04].