Kościół Narodzenia NMP i św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym

Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Miejscowość	Potok Złoty, rejon buczacki
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Wezwanie	Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Szczepana
Historia Fundator Stefan Potocki, Maria Mohylanka
Dane świątyni Styl cechy gotyku Świątynia • materiał bud. • kamień
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Kościół Narodzenia NMP i św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym
Położenie na mapie Ukrainy Kościół Narodzenia NMP i św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym
48,9075°N 25,3383°E/48,907500 25,338333
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny i św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym – zabytkowy rzymskokatolicki kościół filialny^[1] znajdujący się w Potoku Złotym, obecnie osiedlu typu miejskiego na Ukrainie, w rejonie buczackim na południu obwodu tarnopolskiego.

Świątynia wybudowana na rzucie krzyża^[2] jest przykładem obiektu powstałego wprawdzie w pierwszej połowie XVII w., ale posiadającego cechy gotyku^[3].

Kościół został ufundowany przez właściciela Potoku Złotego Stefana Potockiego i jego żonę Marię Mohylankę^{[potrzebny przypis]}.

Zdaniem Bohdana Janusza, świątynia została wzniesiona w roku 1634^[4], natomiast według ukraińskiego badacza Serhija Jurczenki, powstała w latach 1611–1634^[2][a], zaś według innych danych wybudowano ją w latach 1634–1665^{[potrzebny przypis]}.

Na sklepieniach krzyżowo–żebrowych oraz na ścianach zachowały się freski z XVIII w. z legendą o herbie książąt^{[potrzebny przypis]} Potockich^[5]. Autorstwo tych malowideł Jan Bołoz Antoniewicz przypisał Stanisławowi Stroińskiemu. Zbigniew Hornung uważał, iż był to malarz o znacznie mniejszej rozpiętości talentu^[6].

Właściciel Potoku Złotego Mikołaj Bazyli Potocki ufundował ołtarz główny^[7]. W kaplicach bocznych (transeptowych) znajdowały się ołtarze, które należały do kręgu lwowskiej rzeźby rokokowej. Zbigniew Hornung przypisał je warsztatowi Jana Jerzego Pinsla, datował na lata 60. XVIII w. oraz zwrócił uwagę, że były one współczesnymi^[6] do ambony i ołtarza św. Judy Tadeusza w kościele w Buczaczu, ufundowanych przez Mikołaja Bazyliego Potockiego. Tomasz Zaucha uważa, że to jest to hipoteza prawdopodobna, jednak należało by rozważyć, czy nie były te zabytki dziełem Sebastiana Fesingera. Także ten badacz twierdzi, iż atrybucja rzeźb w kościele musi się stać przedmiotem ściślejszych badań^[8].

Latarnia, w której umieszczono herby fundatorów, wieńcząca kaplicę w tym kościele, ma odpowiedniki w kaplicy zamkowej w Brzeżanach wraz z jej dekoracją architektoniczną; w mauzoleach Wojciecha Humieckiego przy kościele dominikanów w Kamieńcu Podolskim oraz Zofii Zamiechowskiej, w kościele Trójcy Świętej w Podhajcach^[9].

W 1886 roku architekt Giovanni Battista Ferrari z Monasterzysk wykonał projekt nadbudowy wieży nad wejściem do kościoła. W 1889 mistrz Wolf Hayber ze Lwowa zakończył nakrycie wieży oraz kościoła blachą^{[potrzebny przypis]}.

Częściowo zrujnowany w okresie Ukraińskiej SRR po wysiedleniu z tych ziem Polaków, m.in. w 1954 roku kościół przebudowano na kino, burząc wieżę. Do 1945 kapłanem w Złotym Potoku był ks. Roman Pietruski^[10].

Został zwrócony katolikom obrządku rzymskiego^{[potrzebny przypis]}. Wyremontowany po upadku ZSRR z inicjatywy polskiego duchownego i działacza kresowego ks. Ludwika Rutyny i ks. Marcina Strachanowskiego; obecnie kościół filialny, proboszczem parafii jest ks. Dariusz Piechnik^[11].

Najbliższe analogie kościoła Trójcy Świętej w Podhajcach to świątynie w Janowie Trembowelskim oraz w Potoku Złotym (1631)^[12].

Fundator Stefan Potocki został pochowany w krypcie w kościele. Można wnosić, że świątynia była mauzoleum krewnych fundatora^[13].

• Sadok Barącz: Rys dziejów zakonu kaznodziejskiego w Polsce. T. I. Lwów, 1861, s. 493–497.
• Aleksander Czołowski i Bohdan Janusz: Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego. Tarnopol : Powiatowa Organizacja Narodowa, 1926, 199 s., 160 il. na 78 tabl., s. 142–143. [dostęp 2017-06-29]
• Lu. Dz.–B. R. Potok 16.) P.-Złoty, mko, pow. buczacki [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII (Perepiatycha – Pożajście), 1887, s. 871. [dostęp 2017-06-29]
• Tomasz Zaucha: Kościół parafialny p.w. Narodzenia Najśw. Panny Marii i Św. Szczepana pierwszego męczennika w Potoku Złotym. W: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Cz. I: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego. T. 18. Kraków: Wydawnictwo Antykwa 2010, 386 s., 509 il., s. 185–224. ISBN 978-83-89273-79-6.

• Powiat: Buczacz [w:] Opis ogólny województwa tarnopolskiego. [dostęp 2017-06-29]