Kiełpiny – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie wolsztyńskim, w gminie Siedlec[4]. Od wschodu i północy Kiełpiny opływa Rów Grabarski[5]. Na wschód od wsi przebiega linia kolejowa Zbąszyń-Leszno[5].
Nazwa
Wieś ma metrykę średniowieczną i pierwotnie związana była z Wielkopolską. Istnieje co najmniej od połowy XIII wieku. Wymieniona została w 1259 w łacińskim dokumencie jako Kelpino, 1380 Kelpina, 1401 Culpino, 1419 Kelpini, 1420 Kyelpino, 1434 Kelpyno, 1482 Kyelpyny, 1496 Calpyno, 1530 Kyelpini, 1537 Kapyni, 1571 Kielpiny[6].
Nazwa powstała ze słowa kiełp, oznaczającego łabędzia[7]. Pod koniec XIX wieku używano nazwy Kiełpin[8].
Historia
Według niektórych źródeł Kiełpiny były wzmiankowane już w 1249 roku[7] jednak data ta uznawana jest przez historyków za błędną i występuje na kopii dokumentu, która powstała w XVII wieku. W 1259 miejscowość należała do kasztelanii zbąszyńskiej. Początkowo była własnością rycerską, a później stała się własnością kościelną należącą do zakonu cystersów; początkowo opactwa cystersów w Paradyżu, a później opactwa cystersów w Obrze[6].
W 1257 książę wielkopolski Przemysł I zezwolił cystersom paradyskim z Paradyża na lokowanie na prawie niemieckim szeregu wsi w tym m.in. wsi Kiełpiny. W 1259 książę wielkopolski Bolesław Pobożny rozstrzygnął spór Ikona palatyna legnickiego oraz Michała z synami Iwona, Chrostlą i Janem o dziedzictwo wsi Kiełpin, leżącej w kasztelanii zbąszyńskiej. Przysądził je ostatecznie Ikonowi oraz Michałowi. W 1287 kolejny książę wielkopolski Przemysł II zatwierdził nadanie wsi Kiełpiny cystersom oberskim, dokonane przez Michała kasztelana wrocławskiego oraz jego brata Mironka, palatyna legnickiego uwalniając ją jednocześnie od wszystkich innych powinności[6][9].
Od 1380 Kiełpiny podlegały pod parafię w Siedlcu. W 1431 miejscowość leżała w powiecie kościańskim Korony Królestwa Polskiego[6][9].
W 1412 odnotowano drogę publiczną wiodąca z Grodziska do Kiełpina. W 1431 król polski Władysław Jagiełło zatwierdził klasztorowi w Obrze szereg historycznych dokumentów, a w tym m.in. nadanie wsi Kiełpiny z 1287 księcia wielkopolskiego Przemysła II. W 1496 król polski Jan Olbracht na skargę opata oberskiego, że poborcy pobierają tytułem poradlnego jeden wiardunek od łanu rocznie z dóbr klasztornych, w tym także m.in. z Kiełpin, ustanowił w tych dobrach poradlne wysokości dwa grosze z łanu[6]
Miejscowość odnotowały historyczne rejestry podatkowe. W 1510 wieś należąca do opactwa oberskiego miała 12 kmieci oraz pół łana osiadłego, a sołectwo liczyło dwa łany. W 1530 odnotowano pobór podatków z 7 łanów, a z karczmy 3 grosze. W 1580 pobór odbył się z 10 łanów, dwóch łanów opuszczonych, dwóch łanów sołectwa, 6 zagrodników, trzech komorników oraz jednego najemnego robotnika od pługa zwanego ratajem[6].
W 1531 opisano okolicę przy okazji rozgraniczenia wsi Kiełpiny, Kijakowa i Powodowa przez Jakuba opata oberskiego oraz Wawrzyńca Powodowskiego. Kopiec narożny dzielący Kiełpiny, Powodowo oraz Niałek znajdował się koło dąbrowy zwanej Zapust Niałecki, stąd granica biegła drogą do Wolsztyna i dalej obok łąki za Karczmarskim Kątem, przez rolę U Gugowego Kąta do pola Michaleczki, które należało do Powodowa i oznaczało granicę tej wsi z Kiełpinem. Dalej granica biegła przez drogę z Powodowa do Kiełpina, przez las zwany Gęsta Miedza, przez łąkę zwaną Krzewis, przez Marków Kąt do kopca na łące sołtysa z Kijakowa, leżącej za lasem zwanym Ognikowo. Łąka ta leżała przy łące pana Powodowskiego gdzie kończyły się granice Kiełpin. W 1558 w opisie granic Powodowa wymieniono nowy kopiec ścienny dzielący tę wieś od Kiełpiny[6].
Pod koniec XVI wieku miejscowość była wsią duchowną, własnością opata cystersów w Obrze i leżała w powiecie kościańskim województwa poznańskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów[10].
W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793, miejscowość przeszła w posiadanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Kiełpiny należała do wsi większych w ówczesnym powiecie babimojskim[11]. Kiełpiny należały do wolsztyńskiego okręgu policyjnego tego powiatu i stanowiły część majątku Obra, który należał do Dziembowskiego[11]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Kiełpiny liczyły 360 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 40 dymów (domostw)[11].
W XIX wieku miejscowość liczyła 365 mieszkańców w 51 domach, z czego 85 było wyznania ewangelickiego, a 280 katolickiego[8]. W okolicach Kiełpina odkryto dawne miejsca pochówku (cmentarzyska pogańskie z urnami w 3 różnych miejscach)[8].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zielonogórskiego[5].
Zabytki
W Kiełpinach znajduje się zabytkowy zespół dworski i folwarczny, na który składają się[12]:
- dwór z 1861 roku, kryty dachem naczółkowym[7],
- park o pow. 0,80 ha i brama wjazdowa z II poł. XIX wieku[7],
- zabudowania folwarczne: spichlerz i obora z końca XIX wieku oraz hydrofornia z 1930 roku.
Zobacz też
Inne miejscowości o podobnej nazwie:
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 52991
- ↑ Ludność Gminy Siedlec [online], 2 stycznia 2020 [dostęp 2020-05-13] .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 477 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
- ↑
Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 838, 13 lutego 2013. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-01-24]. brak numeru strony
- ↑ a b c Alicja Dziewulska, Jan Maj: Kościan: mapa topograficzna Polski. Wydanie turystyczne. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-149-6. Brak numerów stron w książce
- ↑ a b c d e f g Chmielewski 1988 ↓, s. 185–186.
- ↑ a b c d Paweł Anders: Jeziora Wolsztyńsko-Zbąszyńskie. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1989, s. 51. ISBN 83-7005-113-8. (pol.).
- ↑ a b c Kiełpin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 40 .
- ↑ a b Kiełpin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 73 .
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 247.
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 186.
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa wielkopolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 250. [dostęp 2015-01-24].
Bibliografia
Linki zewnętrzne
