Kanonierki torpedowe typu Kazarskij

„Gajdamak” około 1894 roku
Kraj budowy	Cesarstwo Niemieckie  Imperium Rosyjskie
Użytkownicy	Rosyjska Carska MW  Flota Czerwona  Dai-Nippon Teikoku Kaigun  Finlandia
Stocznia	Schichau, Elbląg Crichton(inne języki), Turku Stocznia Admiralicji, Nikołajew
Wejście do służby	1890–1895
Wycofanie	1913–1937
Zbudowane okręty	6
Dane taktyczno-techniczne[1] [2]
Wyporność	normalna: 400 ton pełna: 432 t
Długość	60,2 metra
Szerokość	7,42 m
Zanurzenie	3,25–3,5 m
Napęd	1 maszyna parowa potrójnego rozprężania 2 kotły lokomotywowe moc 3500 KM, 1 śruba
Prędkość	21-22,5 węzła
Zasięg	1640 Mm przy prędkości 15 węzłów
Załoga	65
Uzbrojenie	6 dział kal. 47 mm (6 x I) 3 działka kal. 37 mm (3 x I) 2 wt kal. 381 mm (2 x I)
Multimedia w Wikimedia Commons

Kanonierki torpedowe typu Kazarskij – rosyjskie kanonierki torpedowe z końca XIX wieku. W latach 1888–1895 w stoczniach Schichau w Elblągu, Crichton(inne języki) w Turku i Stoczni Admiralicji w Nikołajewie zbudowano sześć okrętów tego typu. Jednostki weszły w skład Floty Bałtyckiej, Floty Czarnomorskiej i Eskadry Oceanu Spokojnego w latach 1890–1895 i wzięły udział w wojnie rosyjsko-japońskiej oraz I wojnie światowej. Dwie jednostki były po wojnie z lat 1904-1905 użytkowane przez Marynarkę Wojenną Japonii, a dwie trafiły po I wojnie światowej do Fińskiej Marynarki Wojennej.

Kanonierki torpedowe typu Kazarskij były początkowo klasyfikowane w Rosji jako krążowniki torpedowe^[1] . Pierwsze trzy jednostki zamówiono i zbudowano w Niemczech, trzy kolejne powstały w stoczniach krajowych^[1] .

Okręty zbudowane zostały w stoczni Schichau w Elblągu (trzy), Crichton(inne języki) w Turku (dwa) i Stoczni Admiralicji w Nikołajewie (jeden)^[2][2]. Stępki okrętów położono w latach 1888–1891, a zwodowane zostały w latach 1889–1893^[1] [2].

Okręty były niewielkimi, jednokominowymi kanonierkami torpedowymi o dwóch masztach^[2]. Długość całkowita wykonanych ze stali kadłubów wynosiła 60,2 metra, szerokość 7,42 metra i zanurzenie 3,25–3,5 metra^[1] [2]. Wyporność normalna wynosiła 400 ton, a pełna 432 tony^[1] [3][a]. Okręty napędzane były przez pionową maszynę parową potrójnego rozprężania o mocy 3500 KM, do której parę dostarczały dwa kotły lokomotywowe^[1] [2][b]. Jednośrubowy układ napędowy pozwalał osiągnąć prędkość 21-22,5 węzła^[1] [2]. Okręty mogły zabrać zapas węgla o maksymalnej masie 90 ton, co zapewniało zasięg wynoszący 1640 Mm przy prędkości 15 węzłów^[1] [2].

Kanonierki wyposażone były w dwie pojedyncze wyrzutnie torped kalibru 381 mm (jedna stała na dziobie, druga obracalna na pokładzie)^[1] [2][c]. Uzbrojenie artyleryjskie stanowiło sześć pojedynczych dział kalibru 47 mm Hotchkiss M1885 L/40 i trzy pojedyncze działka kalibru 37 mm L/20, także Hotchkiss^[1] [2][d].

Załoga pojedynczego okrętu liczyła 65 oficerów, podoficerów i marynarzy^[1] .

Kanonierki typu Kazarskij zostały wcielone do służby w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego w latach 1890–1895^[1] [2]. „Wojewoda” i „Posadnik” weszły w skład Floty Bałtyckiej, „Kazarskij” i „Gridień” Czarnomorskiej, a „Wsadnik” i „Gajdamak” trafiły do Eskadry Oceanu Spokojnego^[2][4][5]. Dwie ostatnie jednostki wzięły udział w wojnie rosyjsko-japońskiej, walcząc w obronie Port Artur^[6][7]. 15 grudnia 1904 roku „Wsadnik” otrzymał trafienie pociskiem kalibru 280 mm i zatonął^[8][9], a w nocy z 1 na 2 stycznia 1905 roku „Gajdamak” został samozatopiony w basenie portowym przez własną załogę^[1] [10]. Oba okręty zostały podniesione przez Japończyków w październiku 1905 roku i w roku następnym wcielone w skład Cesarskiej Marynarki Wojennej pod nazwami „Makigumo” (巻雲) i „Shikinami” (敷波)^[11][12] . Jednostki zostały wycofane ze służby w 1913 roku i następnie złomowane^[2][12] .

Służące na Morzu Czarnym „Kazarskij” i „Gridień” od 1907 roku pełniły funkcje okrętów łącznikowych^[1] [4]. „Gridień” został skreślony z listy floty w 1913 roku^[1] [e], a „Kazarskij” służył podczas I wojny światowej i w maju 1918 roku został zdobyty przez Niemców^[1] . W 1919 roku przejęli go Biali, a w grudniu 1920 roku został wcielony do Floty Czerwonej jako stawiacz min, służąc do listopada 1925 roku^[1] [4].

Wchodzące w skład Floty Bałtyckiej „Wojewoda” i „Posadnik” w 1907 roku przebudowano na okręty łącznikowe^[1] [4]. W kwietniu 1918 roku porzucone w Pori jednostki zostały zdobyte przez Finów^[1] [13] . Wcielono je do służby w Marynarce Wojennej Finlandii pod nazwami „Matti Kurki” i „Klas Horn”^[2][13] . Okręty skreślono z listy floty w 1937 roku i złomowano w roku następnym^[4][13] .

• T.A.T.A. Brassey T.A.T.A. (red.), ''The Naval Annual, 1894'', Portsmouth: J. Griffin and Co., 1894  (ang.).
• Roger Chesneau, Eugene Kolesnik: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. London: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 978-0-85177-133-5. (ang.).
• Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996. ISBN 83-11-08517X.
• Robert Gardiner, Randal Gray: Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
• Ivan Gogin: KAZARSKIY torpedo cruisers (1890-1895). Navypedia. [dostęp 2021-05-20]. (ang.).
• Ivan Gogin: KLAS HORN small sloops (1892/1918). Navypedia. [dostęp 2021-05-20]. (ang.).
• Ivan Gogin: MAKIKUMO torpedo gunboats (1893 / 1906). Navypedia. [dostęp 2021-05-20]. (ang.).
• Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 2: Bitwa pod Cuszimą. Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-56-6.
• Piotr Olender: Rosyjsko-japońska wojna morska 1904-1905. T. 1: Port Artur. Sandomierz: Stratus, 2011. ISBN 978-83-61421-55-9.
• ''The Naval Annual, 1900'', J.J. Leyland (red.), Portsmouth: J. Griffin and Co., 1900  (ang.).
• ''The Naval Annual, 1906'', J.J. Leyland, T.A.T.A. Brassey (red.), Portsmouth: J. Griffin and Co., 1906  (ang.).