Armata morska 47 mm Hotchkiss M1885 (modèle 1885, wz. 1885) – francuska szybkostrzelna armata morska opracowana w zakładach Hotchkiss, produkowana także w innych krajach i szeroko używana na świecie na przełomie XIX i XX wieku. Charakteryzowała się lufą o długości względnej 40 kalibrów (L/40). Znana też jako armata 3-funtowa (3pdr) Hotchkissa.
Historia
Projekt, rozwój i użycie we Francji
Szybkostrzelna armata morska kalibru 47 mm modèle 1885 została opracowana we francuskich zakładach zbrojeniowych Hotchkiss. We Francji została nazwana: canon à tir rapide à grande puissance système Hotchkiss (armata szybkostrzelna dużej mocy systemu Hotchkiss), natomiast w nomenklaturze anglojęzycznej znana była jako armata szybkostrzelna (QF – quick firing) 3-funtowa (3pdr) Hotchkiss[2][3]. We francuskiej systematyce określana długością lufy 40 kalibrów (L/40)[2]. Poprzednio marynarka francuska stosowała armatę wielolufową Hotchkiss M1879 tego samego kalibru, lecz dostrzeżono potrzebę skonstruowania działa o mniejszej masie, a przy tym wystrzeliwującego celniej cięższe pociski o większej sile penetracji[4]. Zakładano szybkostrzelność 12 strz./min, a bez celowania, 25 strz./min[4]. Lawetę do niej zaakceptowano 19 sierpnia 1887 roku, a tarczę pancerną 31 października 1889 roku[2]. Później opracowano lawetę z 22 września 1902 roku[3]. Istniała też wersja półautomatyczna oznaczona dodatkowym skrótem TSA[3]
Armata systemu Hotchkissa była standardowym działem francuskim służącym do obrony przeciwko torpedowcom z małych odległości końca XIX wieku[3]. We Francji wyprodukowano około tysiąca sztuk, używanych na okrętach, a także stanowiskach brzegowych[5]. Oprócz Francji była produkowana na licencji w Rosji i Wielkiej Brytanii[5]. Była przez to jednym z najbardziej rozpowszechnionych dział morskich małego kalibru na świecie. Poszczególne wersje mogły się różnić od francuskiej. We Francji zastąpiono ją następnie przez armatę Hotchkissa 47 mm M1902 o długości lufy L/50, strzelającą 2-kilogramowymi pociskami[6].
Rozwój i użycie w innych krajach
Wielka Brytania
Wersja brytyjska, określona jako 3pdr Hotchkiss Mk I, produkowana była od 1889 roku przez królewskie zakłady w Woolwich w liczbie 3133 sztuk[7]. Produkowane były także przez prywatne zakłady Armstronga, między innymi na eksport[7]. Istniała także wersja Mk II na lądowej lawecie kołowej[7]. Brytyjskie działa oznaczone Mk III były zbudowane dla Japonii w zakładach Armstronga w Elswick i następnie reeksportowane z powrotem podczas I wojny światowej, a Mk IV były zdobycznymi rosyjskimi działami importowanymi z Japonii (łącznie 205 obu modeli)[7]. Jako uzbrojenie brytyjskich okrętów zostały one zastąpione przez działa 3-funtowe Vickersa L/50 tego kalibru[7].
USA
W służbie amerykańskiej działa systemu Hotchkissa oznaczano jako 3pdr Mk I Mod 1 (francuskie) i Mk VIII (brytyjskie Armstronga)[8]. W marynarce Austro-Węgier działa te oznaczone były 47 mm SFK L/44 H, biorąc pod uwagę długość działa[9]. Od 1897 roku analogiczne działa oznaczone L/44 S, o tej samej długości (2048 mm), dostarczała dla marynarki austro-węgierskiej czeska Škoda[9].
Rosja
Armaty 47 mm Hotchkissa były licznie używane w Rosji – w 1901 roku posiadano ich 963[10]. Były one też produkowane na licencji w Zakładach Obuchowskich[11]. Początkowo używane były na sztywnych podstawach Hotchkissa, następnie od 1888 roku także na podstawach z oporopowrotnikiem hydrauliczno-sprężynowym, o masie 524 kg (produkcji Hotchkissa) lub 532 kg (produkcji rosyjskiej), z kątem podniesienia do 25°[10]. Od 1898 roku produkowano własne podstawy konstrukcji A. Mellera z hydrauliczno-pneumatycznym oporopowrotnikiem, o masie 213 kg[10]. Podczas I wojny światowej armaty te modyfikowano do celów ognia przeciwlotniczego, z kątem podniesienia do 85°, a także używano na improwizowanych lawetach do walk lądowych[10]
Polska
Armaty te, oznaczone jako wz. 1885, używane były także w polskiej Marynarce Wojennej w okresie międzywojennym. W 1923 roku posiadano ich 38 sztuk, prawdopodobnie zdobycznych pochodzenia rosyjskiego[12]. Stanowiły początkowe uzbrojenie torpedowców, trałowców typu FM oraz kanonierek „Generał Haller” i „Komendant Piłsudski”, a także m.in. transportowca „Warta”[12]. Później zostały zdemontowane z okrętów i przekazane do magazynów w Modlinie[13]. Sześć armat było używanych na hulku szkolnym ORP „Bałtyk” jako salutacyjne[14]. Podczas kampanii wrześniowej 1939 roku przynajmniej 19 armat zostało użytych w improwizowanych stanowiskach na lądzie w ramach Lądowej Obrony Wybrzeża, także do obrony przeciwpancernej[15]. Dwie armaty ustawiono w artylerii nadbrzeżnej w baterii XI „Canet”, a trzy na molo portu w Gdyni do obrony przeciwdesantowej[15].
Opis techniczny (wersja francuska)
Rysunki wersji brytyjskiej
Armata posiadała lufę z wkładką rdzeniową[13]. Długość lufy wynosiła 1878,25 mm (L/40 – 40 kalibrów), długość działa 2048 mm (L/43,6), a długość drogi pocisku 1538 mm[3]. Zamek klinowy o ruchu pionowym – otwierany samoczynnie po strzale[13]. Po obu bokach lufy umieszczone były cylindry oporopowrotników hydrauliczno-sprężynowych[13]. Istniała też wersja bez oporopowrotników (fr.sans recul)[5]. Mechanizm spustowy był typu pistoletowego – język spustowy na rękojeści[13]. Naprowadzanie w kierunku i podniesieniu odbywało się ręcznie, za pomocą metalowej kolby wyposażonej w drewnianą oporę[13]. Armata (lufa z zamkiem) ważyła 237 kg, a sam zamek 18 kg[3][1]. Łoże z oporopowrotnikami ważyło 103 kg[1].
Typowa francuska podstawa składała się z ośmiu nóg z płaskowników, ułożonych w kształt stożka, połączonych u góry głowicą, a u dołu pierścieniem[1]. Masa podstawy wynosiła 300 kg, a kompletnego działa 775 kg[1].
