José de Acosta

José de Acosta
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1539
Medina del Campo, Hiszpania

Data i miejsce śmierci

15 lutego 1600
Salamanka, Hiszpania

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

jezuici

Śluby zakonne

José de Acosta (ur. 1539 w Medinie del Campo, zm. 15 lutego 1600 w Salamance) – hiszpański przyrodoznawca, misjonarz i jezuita. Był jednym z pierwszych Europejczyków, który zajmował się badaniem geografii, przyrody i demografii Ameryki Łacińskiej. Napisał na ten temat obszerną pracę, która przez wieki pozostawała głównym źródłem informacji dla innych uczonych zajmujących się tym tematem[1]. Jest ona ceniona[przez kogo?] przede wszystkim za nowatorskie podejście do tematu, Acosta nie ograniczał się do biernego opisu zjawisk i rzeczy, poszukiwał przyczyn i logicznego dla nich wytłumaczenia. Acosta odrzucał wiele poglądów charakterystycznych dla przyrodników żyjących w jego czasach. Uważał, że Biblii nie można odczytywać literalnie[2]. Był jednym z pionierów geofizyki, interesowały go bowiem takie zjawiska jak trzęsieniami ziemi, aktywność wulkaniczna, prądy, pływy i zjawiska meteorologiczne. Zasłynął jako twórca pierwszej teorii starającej się w naukowy sposób opisać przyczyny powstawania tropikalnych pasatów.

Życiorys

Niewiele wiadomo na temat jego pochodzenia i wczesnego okresu życia. Do zakonu jezuitów wstąpił w swoim rodzimym mieście, w wieku piętnastu lat. Z przystąpieniem do zakonu związane było również rozpoczęcie edukacji. Po jej zakończeniu Acosta został wykładowcą teologii w Ocaña. Nie wiadomo jak i dlaczego zainteresował się Nowym Światem, ale zaczął starać się o pozwolenie na udział w misji. Przełożeni zaoferowali mu wówczas posadę wykładowcy teologii w jednej z rzymskich szkół, ale Acosta ofertę odrzucił. Otrzymał w końcu pozwolenie na wyjazd i w 1570 roku opuścił Hiszpanię. Trasa jego podróży wiodła przez Atlantyk do Kartageny, potem do Nombre de Dios w Panamie, skąd trafił do Peru. W czasie żeglugi po oceanie w pobliżu równika, Acosta, jako osoba wykształcona na klasycznych, antycznych dziełach, obawiał się niszczącego działania promieni słonecznych. Okazało się jednak że pogoda nie była wcale przesadnie gorąca a słońce nie spaliło statku. Acosta miał się wówczas zacząć śmiać ze swoich obaw, które wynikały z lektury dzieł Arystotelesa[3].

Zaraz po przybyciu do Limy, otrzymał rozkaz przekroczenia Andów, najprawdopodobniej w celu spotkania wicekróla, który przebywał w głębi lądu. W drodze przez górzystą prowincję Huarochirí towarzyszyło mu czternastu lub piętnastu towarzyszy. W czasie przeprawy przez masyw górski Paryaqaqa podróżnicy doświadczyli niekorzystnego wpływu rozrzedzonej atmosfery. Acosta opisał to zjawisko i problemy z ciałem które powoduje. Był jednym z pierwszych Europejczyków, którzy zauważyli i opisali chorobę wysokościową[4]. Opisany przez niego wariant tej choroby określa się mianym „Przypadłości Acosty”[5]. Opisał również działanie ślepoty śnieżnej, której doświadczył, oraz sposób w jaki wyleczyła go stara Indianka. Acosta przybył do Peru dwa lata po tym jak Francisco de Toledo został wicekrólem w 1578 roku. Toledo wsławił się pokonaniem ostatniego inkaskiego władcy Tupaca Amaru i ukróceniem samowoli konkwistadorów. Acosta, po odnalezieniu Toledo, pomagał wicekrólowi głównie w sprawach administracyjnych dotyczących osadnictwa w Peru. Towarzyszył mu również w czasie jego wyprawy przeciwko Indianom Chirihuana, których najazdy były bardzo dotkliwe dla Hiszpanów.

W ciągu całego pobytu w Peru, Acosta spędzał większość czasu w miasteczku Juli, leżącym nieopodal zachodnich wybrzeży jeziora Titicaca. Powstało tu jezuickie kolegium w którym studiowano miejscowe języki, utworzono także drukarnię. Acosta poświęcał większość czasu na naukę tutejszych języków i tłumaczenie na nie tekstów religijnych. Kontynuował także badanie miejscowej przyrody i geografii, choć nie tylko. Zajmowały go także sprawy związane z miejscową ludnością. Opisał historię Inków, ich kulturę, wierzenia oraz pismo Kipu. Nie bazował tylko na samodzielnie uzyskanych informacjach, często konsultował się z innymi duchownymi, którzy działali w różnych regionach Ameryki Południowej. To właśnie w Juli powstały manuskrypty, na podstawie których Acosta napisał później dwie pierwsze księgi Historia natural y moral de las Indias. Obserwował również słynną kometę z 1577 roku[5]. Acosta przeniósł się później do Limy, najprawdopodobniej został tam wezwany przez wicekróla, który cenił go jako swojego współpracownika. W Limie rozpoczął pracę jako wykładowca teologii na uniwersytecie Świętego Marka. W 1571 roku Acosta pełnił rolę wizytatora w nowo otwartym kolegium jezuickim w Cuzco. Do Limy powrócił dopiero po trzech latach i ponownie objął posadę wykładowcy teologii. W 1576 roku został wybrany prowincjałem zakonu. Często konsultował swoje badania i zbierał informacje na temat Ameryki Łacińskiej od podróżników, marynarzy, kupców i innych odkrywców. Poza tym wspierał rozwój szkolnictwa w Nowym Świecie, z jego inicjatywy powstało kilka jezuickich kolegiów, między innymi w Arequipa, Potosí, Sucre, Panamie czy w La Paz. Spotykał się jednak często z oporem ze strony władz świeckich. Dzięki funkcji prowincjonała podróżował po bardzo rozległych terenach, co umożliwiało mu zbieranie szczegółowych informacji na temat geografii, biologii czy demografii hiszpańskich kolonii. Szczególnie interesowały go zwyczaje i kultura rdzennych mieszkańców Ameryki. W 1582 roku Acosta wziął udział w trzecim synodzie w Limie. Odgrywał tam znaczącą rolę, a jego zapiski dotyczące przebiegu obrad stanowią jedno z najważniejszych źródeł historycznych dotyczących synodu[6].

Zaraz po zakończeniu obrad synodu, w 1583 roku, Acosta opuścił Amerykę Południową i wraz ze wszystkimi swoimi manuskryptami i księgami przeniósł się do Meksyku. Podczas podróży zajmował się obserwowaniem i badaniem miejscowej natury i ludności. W czasie trwającego trzy lata pobytu w Meksyku Acosta kontynuował swoje badania. Najbardziej zajmowały go sprawy związane z Aztekami. Spisał podania dotyczące ich historii i kultury, opisał stosowane przez nich rozwiązania architektoniczne, opisał ich wierzenia i pismo które stosowali. Jego głównym informatorem był miejscowy duchowny, Juan de Tobar[3]. W 1585 roku Acosta otrzymał rozkaz od króla Filipa II, który nakazywał mu powrót do ojczyzny. Do Europy wrócił jednak dopiero dwa lata później, razem z flotą wiozącą bogactwa z w Nowego Świata. W Hiszpanii Acosta pełnił kilka ważnych stanowisk w zakonie, był na przykład rektorem kolegium w Valladolid i w Salamance, gdzie zmarł w 1600 roku.

Twórczość

Strona tytułowa Historia natural y moral

José de Acosta publikował wiele dokumentów związanych z Radą prowincji w latach 1567–1583 oraz kilka prac teologicznych. Do najbardziej znanych jego dzieł należą jednak De Natura Novi Orbis, De promulgatione Evangelii apud Barbaros, sive De Procuranda Indorum salute oraz Historia natural y moral de las Indias. Dwa pierwsze dzieła ukazały się w Salamance w 1588 roku, ostatnia w Sewilli w 1590 roku. Korzystając z doświadczenia jego poprzedników Francisco Lopez de Gómara i Oviedo, opisał w Historia natural... historię Nowego Świata, jako pierwszy wspomniał o Cieśninie Beringa oraz sformułował hipotezę pochodzenia rdzennych Amerykanów tłumacząc ich istnienie migracją z kontynentu azjatyckiego. Prócz tego opisał historię Inków i Azteków oraz wiele informacji o zwyczajach rolniczych tubylców.

W swoich pracach zawierał również informacje dotyczące geofizyki, przy czym często krytykował stare poglądy, mające swoje oparcie jeszcze w pracach Arystotelesa. Interesował się zwłaszcza deklinacją magnetyczną, ruchami wód oceanicznych, trzęsieniami ziemi, aktywnością wulkaniczną, klimatem i różnymi zjawiskami meteorologicznymi, przede wszystkim wiatrami. Kwestie związana z deklinacja opisał przy okazji rozważań dotyczących pochodzenia rdzennych Amerykanów. Opisał wówczas użycie kompasu, kąt deklinacji, zmiany deklinacji oraz różnice między północną magnetyczną a geograficzną. Zawarł także opis Azorów jako punktu zerowego w którym deklinacja zmienia znak ze wschodniego na zachodni.

Temat pływów poruszał przy okazji opisu rozmieszczenia lądów i oceanów. Jego zdaniem podstawowym problemem była odpowiedź na pytanie czy pływy są tylko zjawiskiem lokalnym czy też dotyczą wszystkich wód na świecie. Na podstawie danych uzyskanych z obserwacji Cieśniny Magellana Acosta wnioskował, że zmiany pływowe dotyczą wszystkich wód. Nie znalazł jednak odpowiedzi na pytanie co powoduje występowanie zjawiska pływów, udało się tego dokonać dopiero Newtonowi. Acosta zauważył jednak pewien związek między wysokością pływu a fazami Księżyca.

Badania dotyczące wulkanów i trzęsień ziemi które prowadził, sprawiły, że Acosta zanegował rozpowszechniony w jego czasach pogląd iż obydwa zjawiska są ze sobą nierozerwalnie związane i jedno nie występuje bez drugiego. Zauważył bowiem że w Ameryce Łacińskiej silne trzęsienia ziemi mają miejsce także w obszarach znajdujących się bardzo daleko od aktywnych wulkanów. Nie negował jednak poglądu że przyczyna obydwu zjawisk może być taka sama. Podtrzymywał pogląd którego korzenie sięgały starożytności a który mówił, że zjawiska te mają związek z obecnością gorących gazów we wnętrzu ziemi. Opisywał przebieg i skutki trzęsień ziemi w 1575 roku w Chile, w 1586 roku w Limie i w 1587 roku w Quito. Na podstawie tych obserwacji wysnuł wniosek iż trzęsienia ziemi w jednym obszarze mogą powodować słabsze drgania na nawet znacznie oddalonych terenach.

Najbardziej zajmowały go jednak obserwacje meteorologiczne, przede wszystkim klimat. Według poglądów Arystotelesa, przyjmowanych przez większość europejskich uczonych, Ameryka Południowa powinna cechować się bardzo wysokimi temperaturami i bardzo małą wilgotnością powietrza. Tymczasem Acosta na własne oczy przekonał się, że istnieją tam całe obszary o bardzo dużej wilgotności. Opisał regionalne różnice klimatyczne i tłumaczył je za pomocą położenia danego obszaru. Uważał iż klimat determinują takie czynniki jak wysokość terenu, stopień oddalenia od morza i położenie geograficzne. Interesowały go również wiatry i ich właściwości. Acosta odrzucał większość pomysłów Arystotelesa i głosił, że duży wpływ na wiatry ma aktywność Słońca. Jako pierwszy szczegółowo opisał pasaty tropikalne, choć jako zwolennik teorii geocentrycznej błędnie zidentyfikował, że powstają one na skutek obrotów ciał niebieskich wokół Ziemi.

Najważniejsze prace

Przypisy

  1. "Acosta, José De." Complete Dictionary of Scientific Biography. 2008. Encyclopedia.com
  2. www.faculty.fairfield.edu
  3. a b [Joseph de Acosta, The Natural and Moral Historie of the Indies, przeł. Grimston Edward, Markham Clements Robert, Hakluyt Society, 1880
  4. Dille J. Robert, Mohler Stanley R., The Beginnings: Past and Present, w: Davis Jeffrey R., Johnson Robert, Stepanek Jan, Fundamentals of Aerospace Medicine, Lippincott Williams & Wilkins, 2008
  5. a b Corsini Raymond J., The dictionary of psychology, Psychology Press, 2002
  6. "Acosta, José De." Complete Dictionary of Scientific Biography. 2008

Bibliografia

  • Acosta, José de (2002). The Natural and Moral History of the Indies. redakcja Jane Mangan; w tłumaczeniu Frances Lopez-Morillas. Durham, NC: Duke University Press. ISBN 978-0-8223-2845-2.
  • Adovasio, J. M. and David Pedler. "The Peopling of North America." North American Archaeology. Blackwell Publishing, 2005. p. 32.
  • Burgaleta, Claudio M. (1999). José de Acosta (1540–1600): His Life and Thought. Chicago: Loyola University Press. ISBN 978-0-8294-1063-1.
  • Inca Garcilaso de la Vega O Inkach uwagi prawdziwe wyd. TRIO Warszawa 2000 ISBN 83-85660-91-7.
  • Kish George, Acosta, José de, Dictionary of Scientific Biography wyd. Charles Scribner's Sons, Nowy Jork, 1970 ISBN 0-684-10114-9.
  • Sabine MacCormack, Religion in the Andes: Vision and Imagination in Early Colonial Peru, Princeton, NJ: Princeton University Press, 1991, ISBN 978-0-691-09468-7, OCLC 23655254.
  • Pagden, Anthony (1982). The Fall of Natural Man: The American Indian and the Origins of Comparative Ethnology. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-33704-5.
  • Pagden, Anthony (1993). European Encounters with the New World: From Renaissance to Romanticism. New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 978-0-300-05285-5.

Read other articles:

Andarias Kayukatui adalah seorang politikus Indonesia. Ia menjabat sebagai Kepala Pelaksana BPBD Kabupaten Teluk Wondama dari 2014 sampai 2015. Pada Pemilihan umum Bupati Teluk Wondama 2020, ia terpilih menjadi Wakil Bupati Teluk Wondama mendampingi Hendrik Syake Mambor selaku Bupati Teluk Wondama.[1] Referensi ^ Gubernur Mandacan Lantik Bupati dan Wakil Bupati Teluk Wondama. papuabarat.antaranews.com. 5 Mei 2021. Diakses tanggal 7 Februari 2022.  Artikel bertopik biografi Indone...

 

Milton Friedman, penggagas mazhab ekonomi chicago Gedung Universitas Chicago (University Chicago School of Business) yang merupakan awal dari mazhab ekonomi Chicago Mazhab ekonomi Chicago (En: Chicago School of Economics) merupakan salah satu mazhab ekonomi terkenal yang berasal dari pemikiran-pemikiran ekonom-ekonom yang menempuh pendidikan di University of Chicago, Chicago, Illinois, Amerika Serikat dan mulai berkembang sejak 1940-an hingga saat ini. Mazhab ini memiliki karakteristik yang m...

 

Katedral Três LagoasKatedral Santo AntoniusKatedral Três LagoasLokasiTrês LagoasNegara BrasilDenominasiGereja Katolik RomaArsitekturStatusKatedralStatus fungsionalAktifAdministrasiKeuskupanKeuskupan Três Lagoas Katedral Três Lagoas yang bernama resmi Katedral Santo Antonius adalah sebuah gereja katedral Katolik yang terletak di Três Lagoas, Brasil. Katedral ini merupakan pusat kedudukan dan takhta bagi Keuskupan Três Lagoas.[1] Lihat juga Keuskupan Três Lagoas Gereja Kato...

Strie glaciali che traggono origine dalla glaciazione Wisconsin a Kelleys Island (Ohio). Le strie glaciali o striature glaciali sono scalfitture o scanalature longitudinali visibili nel substrato roccioso e causate dal processo di abrasione glaciale. Furono identificate per la prima volta verso la fine del 1700 come associate al movimento dei ghiacciai da alpinisti svizzeri che conclusero anche che, il fatto che esse siano visibili al giorno d'oggi, implica che i ghiacciai sono in fase di rec...

 

Pour les articles homonymes, voir Challenger. Dodge Challenger Dodge Challenger de 2008. Marque Dodge (Chrysler) Années de production 1970 - 19741978 - 19832008 - 2023 Classe Pony car, Muscle car Usine(s) d’assemblage Hamtramck, Michigan Los Angeles, Californie Okazaki, Aichi Brampton, Ontario Moteur et transmission Énergie Essence Moteur(s) 4-cylindres en ligne6-cylindres en ligne6-cylindres en V8-cylindres en V Position du moteur Longitudinale avant Transmission Propulsion ou intégral...

 

MammoottyMammootty pada 2009LahirMuhammad Kutty Ismail Paniparambil7 September 1951 (umur 72)[1]Chempu, Distrik Kottayam, IndiaKebangsaanIndiaNama lainMuhammad Kutty Ismail PaniparambilAlmamaterKampus Maharajas, ErnakulamKampus Hukum Pemerintahan, Ernakulam (L.L.B.)PekerjaanAktor film, produserTahun aktif1979–sekarangGelarPadma Shri (1998)Honorary Doctorate from University of Kerala(2010)Honorary Doctorate from University of Calicut(2010)Suami/istriSulfath (1979–se...

Indian politician Kapila VatsyayanVatsyayan in 2006Born(1928-12-25)25 December 1928DelhiDied16 September 2020(2020-09-16) (aged 91)Alma materDelhi University University of Michigan Banaras Hindu UniversityOccupation(s)scholar, art historianSpouseSachchidananda Vatsyayan 'Agyeya' Kapila Vatsyayan (25 December 1928 – 16 September 2020) was a leading scholar of Indian classical dance, art, architecture, and art history. She served as a member of parliament and bureaucrat in India, an...

 

Protokol Kendali Transmisi atau Transmission Control Protocol (TCP) adalah suatu protokol yang berada di lapisan transport (baik itu dalam tujuh lapis model referensi OSI atau model DARPA) yang berorientasi sambungan (connection-oriented) dan dapat diandalkan (reliable). TCP dispesifikasikan dalam RFC 793. Sejarah Saat Vint Cerf dan Bob Kahn pertama menulis spesifikasi atas protokol ini tahun 1973, internet masih merupakan media yang dilarang untuk keperluan komersial.[1] Di bulan May...

 

Questa voce o sezione sull'argomento centri abitati dell'Emilia-Romagna non cita le fonti necessarie o quelle presenti sono insufficienti. Puoi migliorare questa voce aggiungendo citazioni da fonti attendibili secondo le linee guida sull'uso delle fonti. Questa voce sull'argomento centri abitati dell'Emilia-Romagna è solo un abbozzo. Contribuisci a migliorarla secondo le convenzioni di Wikipedia. CoviolofrazioneCoviolo – VedutaChiesa dei Santi Gervasio e Protasio LocalizzazioneS...

В Википедии есть статьи о других людях с такой фамилией, см. Венгеров. Семён Афанасьевич Венгеров Семён Афанасьевич Венгеров Псевдонимы Фауст Щигровского уезда[3] Дата рождения 5 (17) апреля 1855[1][2][…] Место рождения Лубны, Полтавская губерния Дата смерти 14 сентя...

 

Национальное аэрокосмическое агентство Азербайджана Штаб-квартира Баку, ул. С. Ахундова, AZ 1115 Локация  Азербайджан Тип организации Космическое агентство Руководители Директор: Натиг Джавадов Первый заместитель генерального директора Тофик Сулейманов Основание Осн�...

 

South African disaster response, non-governmental organisation Gift of the GiversGift of the Givers building in Pietermaritzburg, South AfricaFormation1992; 32 years ago (1992)FounderImtiaz SoolimanHeadquarters290 Prince Alfred Street, Pietermaritzburg, South AfricaWebsitehttps://giftofthegivers.org/ Gift of the Givers (founded as Waqful Waqifin)[1][2] is a South African non-governmental organisation[3] and disaster relief group,[4] and Africa...

Association football stadium in Liverpool Goodison ParkThe Grand Old LadyFormer namesMere Green FieldLocationGoodison RoadWalton, Liverpool, EnglandPublic transit KirkdaleOwnerEvertonOperatorEvertonCapacity39,572 [1]Record attendance78,299 (Everton vs Liverpool, 18 September 1948)Field size100.49 by 68 metres (109.9 yd × 74.4 yd)[1]SurfaceGrassMasterConstructionOpened24 August 1892; 131 years ago (1892-08-24)Closed2025Construction cost£3,000&...

 

Sikat gigi Sikat gigi adalah alat untuk membersihkan gigi yang berbentuk sikat kecil dengan pegangan. Pasta gigi biasanya ditambahkan ke sikat gigi sebelum menggosok gigi. Sikat gigi banyak jenisnya, dari yang bulunya halus sampai kasar, bentuknya kecil sampai besar, dan berbagai desain pegangan. Kebanyakan dokter gigi menganjurkan penggunaan sikat yang lembut meskipun sikat gigi berbulu lembut kurang efektif membersihkan sela-sela gigi karena sikat gigi berbulu keras dapat merusak lapisan en...

 

Revolutionary group in British Hong Kong (1892-95) This article does not cite any sources. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Furen Literary Society – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (November 2021) (Learn how and when to remove this message) Furen Literary SocietyPak Tsz Lane, the original site of the Furen Literary Society, is now the 8th...

1967 film by Bud Yorkin Divorce American StyleTheatrical release posterDirected byBud YorkinScreenplay byNorman LearStory byRobert KaufmanProduced byNorman LearStarringDick Van DykeDebbie ReynoldsJason RobardsJean SimmonsVan JohnsonCinematographyConrad L. HallEdited byFerris WebsterMusic byDave GrusinProductioncompaniesNational General Production Inc.Tandem ProductionsDistributed byColumbia PicturesRelease date June 21, 1967 (1967-06-21) (Los Angeles) Running time109 minute...

 

Ethnic group Bulgarian Jewsיהודות בולגריהБългарски ЕвреиThe location of Bulgaria (dark green) in the European Union (green).Regions with significant populations Bulgaria1,363 (2001 census)[1] – 6,000 Bulgarian citizens of full or partial Jewish descent (according to OJB estimates) Israel75,000[2]LanguagesHebrew, Bulgarian, LadinoReligionJudaismRelated ethnic groupsSephardic Jews, Ashkenazi Jews, Russian Jews, Polish Jews Part of a series...

 

1831–1861 republic in South America Argentine ConfederationConfederación Argentina (Spanish)1831–1861 Federal Pact flag Coat of arms Motto: En unión y libertad(In Unity and Freedom)Anthem: Argentine National Anthem (1813) National Argentine AnthemConstitutional Argentine Confederation and independent State of Buenos Aires, 1858.Capital Buenos Aires (1831–1853) Paraná (1853–1861) Common languagesSpanishGovernment Confederation Governor/President • 183...

Reactالشعارمعلومات عامةنوع إطار عمل للويب مكتبة برمجية مكتبة جافا سكريبت نظام التشغيل متعدد المنصات النموذج المصدري حقوق التأليف والنشر محفوظة المطور الأصلي ميتا بلاتفورمز المطورون  القائمة ... ميتا بلاتفورمزHarshil Patel (en) Sebastian Markbåge (en) Dan Abramov (en) Rachel Nabors (en) Andrew Clark (en) المدونة ...

 

エルヴィン・シュレーディンガーErwin Schrödinger 生誕 エルヴィン・ルードルフ・ヨーゼフ・アレクサンダー・シュレーディンガーErwin Rudolf Josef Alexander Schrödinger (1887-08-12) 1887年8月12日 オーストリア=ハンガリー帝国・ウィーン死没 (1961-01-04) 1961年1月4日(73歳没) オーストリア・ウィーン オーストリア・アルプバッハ(英語版)居住  オーストリア アイルラン...