Jiří Mahen, właśc. Antonín Vančura (ur. 12 grudnia1882 w Čáslaviu, zm. 22 maja1939 w Brnie) – czeski poeta, prozaik, dramaturg i publicysta, reżyser teatralny i wszechstronny działacz kulturalny, szczególnie zasłużony dla rozwoju czeskiego teatru.
Życiorys
Urodzony w starej szlacheckiej rodzinie. Kuzyn publicysty Vladislava Vančury. Współpracował z ruchem anarchistycznym. Studiował lingwistykę, bohemistykę i germanistykę na Uniwersytecie Karola w Pradze. Pozostawał pod wpływem Neumanna, należał do grupy literackiej zwanej „Anarchistyczni Burzyciele”[1]. W latach. 1910-19 pracował jako dziennikarz dla jednej z przodujących gazet czeskich „Lidové noviny” w Brnie, gdzie osiedlił się na stałe. W 1920 r. został dyrektorem Biblioteki Miejskiej w Brnie. 22 maja 1939 popełnił samobójstwo w Brnie w proteście przeciwko hitlerowskiej okupacji Czechosłowacji.
Twórczość
Popiersie Jiříego Mahena
Wkraczał w życie literackie razem z generacją poetów-anarchistów. Należał do kręgu skupionego wokół Willi na Olszanach S.K. Neumanna. Dzięki doświadczeniom z tego kresu powstała powieść Kamrádi svobody (Towarzysze wolności, 1909) o młodym pokoleniu z początku stulecia. Do juweniliów należą poezje z tomu Plamínky (Płomyki, 1907) oraz villonowskie Balady (Ballady, 1908), w których odnowił starofrancuską formę tego gatunku. Poezja Mahena zawiera w sobie przeciwieństwa: wiara, radość czy poczucie wartości przeciwstawione są sceptycyzmowi, melancholii i negacji. Stworzył impresjonistyczne opowiadania z tomu Dzieża (1911) i utwór liryczno-refleksyjny napisany pod urokiem ziemi Słowian bałkańskich Pożegnanie z Południem (1934). Ogromną popularnością, również dzisiaj, cieszy się jego Rybářská knířka (Książeczka rybacka, 1921) – opowiadania o przyrodzie i przygodach rybackich, nasycone liryzmem szkice, obrazki i uwagi o sztuce rybołówstwa.
Młodzieńcze problemy generacji pisarza stały się też inspiracją dla twórczości dramaturgicznej, za którą Mahen jest szczególnie ceniony.[potrzebny przypis] Debiutował sztuką Juanů konec (Koniec Don Juana, wyd. i wyst. 1905). Następnie napisał: Pierwsze deszcze (1910), Chrząszcz (1920). W sztuce Janošík (Janosik, wyd. i wyst. 1910) stworzył bohatera walczącego o sprawiedliwość społeczną. W dramacie historycznym Mrtvé moře (Martwe morze, wyd. i wyst. 1918), którego akcja rozgrywa się wśród Braci Czeskich w XVIII w., ukazał walkę o prawo do wolności wyznania. Najbardziej znaną sztuką jest Rodina (Rodzina, wyst. 1933, wyd. 1934), w której zawarte są wnikliwe i celne obserwacje współczesnego życia obyczajowego. Uprawiał nowoczesne gatunki twórczości dramatycznej, napisał zbiór sześciu scenariuszy filmowych pt. Gęś na postronku (1925) oraz komedię-pantomimę pt. Nasreddin (1928), w której wykorzystał znany wschodni wątek o błaźnie i mędrcu.
Po I wojnie światowej działał w Brnie, gdzie był wielkim autorytetem dla takich pisarzy jak m.in. František Halas, Vítězslav Nezval czy L. Václavek. Stał się czołową postacią ruchu kulturalnego na Morawach. W prozie powojennej, m.in. w opowiadaniach Księżyc (Měsíc, 1920) i powieści Nejlepší dobrodružství (Najlepsza przygoda, 1929), zastosował psychoanalizę, wyprzedzając czeski poetyzm i surrealizm. W okresie tym pisał jedynie okazjonalnie poezje inspirowane podróżami, jego twórczość liryczna zalicza się przede wszystkim do okresu przedwojennego – nacechowana jest emocjonalnie i jest wyrazem niepokoju i buntu autora. Utwór Požár Tater (Pożar Tatr, 1934) powstał pod wpływem niepokoju o przyszłość kraju i był zapowiedzią tragicznego końca życia pisarza.
