Jaworze – gmina wiejska w południowej części województwa śląskiego, w południowo-zachodniej części powiatu bielskiego, na granicy z powiatem cieszyńskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie bielskim.
Gmina położona jest w krainie historycznej Śląska Cieszyńskiego i przynależy do euroregionu Śląsk Cieszyński.
Jaworze znajduje się w strefie obejmującej zurbanizowany obszar Aglomeracja bielska i graniczy z jej śródmiejską częścią tj. miastem Bielsko-Biała.
Siedzibą i jedyną wsią gminy jest licząca sobie ponad 700 lat podgórska osada rolniczo–turystyczna Jaworze, które obejmuje swym zasięgiem cztery przysiółki:
- Jaworze Średnie,
- Jaworze Górne,
- Jaworze Nałęże,
- Jaworze Dolne.
Według rejestru TERYT do gminy należy także osada Błatnia.
Według danych z 2018 roku[2] gminę zamieszkiwały 7299 osoby.
Geografia
Gmina Jaworze położona jest w obrębie Pogórza Cieszyńskiego u północnego progu Beskidu Śląskiego w rozgałęzieniu ułożonych południkowo ramion górskich łączących się w masywie Błotnego (917 m n.p.m.) znanego jako Błatnia. Głęboko wcięte doliny oraz stromo opadające zalesione stoki Bucznika (679 m), Ostrego (659 m), Borowiny (718 m) i Wysokiego (756 m) tworzą urocze tło dla położonej na pagórkach gminy. Przez miejscowość Jaworze przepływają potoki Szeroki i Wysoki natomiast przez Jaworze Nałęże przepływa potok Jasienica zwana również potocznie Jesionka.
Gmina znana jest z walorów uzdrowiskowych, na tym terenie w XIX wieku odkryto źródła wody bogate w sole jodo-bromowe. Corocznie przybywa tutaj wiele osób ze schorzeniami dróg oddechowych. Na terenie Jaworza funkcjonują obiekty wczasowo-rekreacyjne, liczne ścieżki rowerowe i narciarskie.
Według podziału na jednostki fizycznogeograficzne (Jerzy Kondracki, 1978) klasyfikacja obszaru gminy przedstawia się następująco:
Pod względem podziału geobotanicznego (Szafer, Zarzycki, 1977) gmina Jaworze należy do:
- prowincja: Górska Środkowoeuropejska
- podprowincja: Karpacka
- dział: Karpaty Zachodnie
- okręg: Beskidy
- podokręg: Śląsko-Babiogórski
- podokręg: Pogórze Wapienne
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002[3] gmina Jaworze ma obszar 21,32 km², w tym:
- użytki rolne: 39%
- użytki leśne: 51%
Gmina stanowi 4,66% powierzchni powiatu.
Demografia
Dane z 31 grudnia 2012[2]:
| Opis |
Ogółem |
Kobiety |
Mężczyźni
|
| jednostka |
osób |
% |
osób |
% |
osób |
%
|
| populacja |
6883 |
100 |
3502 |
50,9 |
3381 |
49,1
|
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²) |
325,7 |
165,7 |
160,0
|
- Piramida wieku mieszkańców gminy Jaworze w 2014 roku[4].
![]()
Sąsiednie gminy
Gmina graniczy od południa z gminą Brenna w powiecie cieszyńskim i od północy z gminą Jasienica w powiecie bielskim, a od wschodu z miastem Bielsko-Biała.
Przebieg granic gminy Jaworze jest następujący: od północy granica gminy w zasadzie pokrywa się z linią kolejową Bielsko-Biała – Cieszyn. Po przekroczeniu potoku Rudawka granica zbiega w kierunku południowo-wschodnim przecinając ul. Bielską. Następnie wzdłuż ul. Średniej dochodzi do skrzyżowania z ul. Kolonia Dolna, od którego odbija w kierunku kompleksu leśnego otaczającego stadion w Wapienicy. Skrajem kompleksu leśnego przebiega na południe wzdłuż ul. Światopełka, a następnie Storczyków i Rumiankową, dochodząc w pobliże ul. Zapora, od której odbija w kierunku grzbietu górskiego Wysokiego i Przykrej, omijając szczyt Palenicy. Grzbietem Wysokiego i Przykrej granica dochodzi do przełęczy pod Przykrą, od której odbija przecinając źródliska potoku Błatnia od polany pod Stołowem. Polana ta biegnie ku szczytowi Błatni omijając go od strony północno-wschodniej i zbiega w dół w kierunku źródła Bartek, w którym bierze początek jeden z potoków będących dopływem Jasionki. Potokiem tym granica dochodzi do Jasionki, którą biegnie otaczając na niewielkim odcinku rozległą polanę na stokach Czupla, aż do ul. Jeżynowej. Następnie wzdłuż ulic: Jeżynowa, Myśliwska i Cisowa biegnie w kierunku północno-wschodnim do potoku Szerokiego, od którego odbija przecinając ul. Zaciszną w kierunku linii kolejowej Bielsko-Biała–Cieszyn.
Wójtowie Gminny
W przeszłości funkcja wójta przyjmowała różne nazwy. Pierwsze byli wójtowie, następnie przełożeni gminy, a potem kolejno naczelnicy gmin, przewodniczący prezydium gminnej rady narodowej, przewodniczący prezydium gromadzkiej rady narodowej, naczelnicy gminy oraz aktualnie wójtowie[5].
Lista Wójtów Gminy Jaworze
| imię i nazwisko
|
lata pracy
|
| Jan Wieja
|
1783–1784
|
| Adam Chrumozik
|
1789–1791
|
| Teschler Paweł
|
1791–1793
|
| Jerzy Wiencek
|
1794–1801
|
| Jan Fabich
|
1801–1803
|
| Jerzy Schlauer
|
1803–1810
|
| Jerzy Miklar
|
1811–1817
|
| Paweł Błahut
|
1817–1819
|
| Adam Holeksa
|
1819–1825
|
| Andrzej Stefko
|
1825–1831
|
| Jan Tyrna
|
1846–
|
| Jerzy Mikler
|
1855–
|
| Paweł Dawid
|
1873–1888
|
| Binek Paweł
|
1888–1903
|
| Andrzej Ryrych
|
1903–1916
|
| Paweł Krehut
|
1916–1922
|
| Adam Binek
|
1922–1925
|
| Paweł Krehut
|
1925–1926
|
| Jan Lasota
|
1926–1932
|
| Józef Kobiela
|
1932–1938
|
| Adam Binek
|
1938–1945
|
| Andrzej Foniok
|
1945–
|
| Jan Głowacki
|
1945–1947
|
| Michał Ziemiański
|
1947–
|
| Robert Niesyt
|
IV–V.1947
|
| Jan Paszek
|
1947
|
| Roman Krok
|
1947–1948
|
| Gabriel Bożek
|
1948–1951
|
| Emil Pasterny
|
1951–1952
|
| Józef Gańczarczyk
|
1952–1954
|
| Władysław Wyroba
|
1955–1958
|
| Rudolf Sztafa
|
1958–1965
|
| Józef Kobiela
|
1965–1970
|
| Ludwik Płonka
|
III–IV1970
|
| Fryderyka Brachaczek
|
V–IX 1970
|
| Jan Bieniek
|
1970–1972
|
| Roman Przybyła
|
1973–1976
|
| Jan Brudny
|
1977–1978
|
| Jan Batelt
|
1978–1985
|
| Roman Greń
|
1985–1990
|
| Stanisław Rajba
|
1990–1991
|
| Paweł Mularz
|
1991–1994
|
| Czesław Wierzbicki
|
1994–2002
|
| Zdzisław Bylok[6]
|
2002–2014
|
| Radosław Ostałkiewicz[7]
|
2014–2023
|
| Anna Skotnicka-Nędzka[8]
|
2023–
|
Przypisy
| Wieś |
|
|---|
| Osada |
|
|---|
| Części wsi |
- Jaworze Dolne
- Jaworze Górne
- Jaworze Nałęże
- Jaworze Średnie
- Pelchrim
|
|---|
| Przysiółek wsi |
|
|---|
_-_Jaworze.png)
_COA.svg)