Jan Zych (poeta)

Jan Zych
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

27 grudnia 1931
Korczyna

Data i miejsce śmierci

21 sierpnia 1995
Meksyk

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura

Ważne dzieła
  • Wędrująca granica
  • Układ serdeczny
Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Korczyna, Jan Zych

Jan Zych (ur. 27 grudnia 1931 w Korczynie, zm. 21 sierpnia 1995 w Meksyku) – polski poeta, znawca i tłumacz literatury iberoamerykańskiej i bułgarskiej, poliglota.

Życiorys

Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, równolegle uczęszczał na kilka lektoratów językowych. Debiutował jako poeta w 1951 na łamach „Echa Tygodnia” i „Życia Literackiego”[1]. Był długoletnim redaktorem działu poezji Wydawnictwa Literackiego. Na przełomie lat 50. i 60. XX w. związany był z grupą poetycką Muszyna[2]. Poeta często wyjeżdżał za granicę, znał wiele języków. Przekładał na język polski poezję i prozę z języków: rosyjskiego, ukraińskiego, francuskiego, angielskiego, serbsko-chorwackiego, słowackiego, czeskiego, macedońskiego, bułgarskiego i hiszpańskiego. W połowie lat sześćdziesiątych był po raz pierwszy stypendystą uniwersytetu UNAM (Universidad Nacional Autónoma de México) w Meksyku, gdzie studiował na wydziale filozofii i literatury. Na kolejne dwa semestry studiów doktoranckich wyjechał na UNAM w połowie lat siedemdziesiątych. W 1976 obronił dysertację doktorską. Wśród jego wykładowców był m.in. pochodzący z Hiszpanii poeta León Felipe(inne języki), z którym, mimo różnicy wieku, bardzo się zaprzyjaźnili. Na uniwersytecie poznał swoją przyszłą żonę, osiem lat młodszą Celię Hernández Esteves, z zawodu psychologa.

W 1976 roku przyjeżdżają do Krakowa. Zawierają ślub i zamieszkują w małym mieszkaniu na ulicy Krupniczej 22, w „Domu Literatów”. Jan Zych współpracuje przy tworzącym się od 1975 roku kierunku filologii hiszpańskiej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego[3] i przygotowuje tom „Blizny po świetle”. Składa go w Wydawnictwie Literackim w 1976 roku. Będzie to ostatni opublikowany zbiór poezji Jana Zycha. W 1977 przychodzi na świat córka Joanna.

Trudne warunki mieszkaniowe, chęć kontynuowania praktyki psychologicznej przez żonę, problemy, które w związku z przygotowywaniem kolejnego tomu przekładów poezji bułgarskiej stwarzały bułgarskie władze, i potrzeba zapewnienia powiększającej się rodzinie domu, przyczyniły się do podjęcia przez Zychów decyzji o wyjeździe na stałe do Meksyku, na początku 1978 roku.

W grudniu 1980 roku przychodzi na świat druga córka, Paulina. Przez pewien czas Jan Zych pracuje w mieście Meksyk jako wykładowca literatury polskiej na uniwersytecie UNAM i uczy w szkole polskiej przy Ambasadzie RP w Meksyku. Tłumaczy również polską poezję na język hiszpański (Czesława Miłosza, Wisławę Szymborską, Zbigniewa Herberta), a hiszpańską poezję i prozę na język polski[4]. Jest autorem pierwszego przekładu „Myśli nieuczesanych” Stanisława Jerzego Leca na język hiszpański. Przekład ukazał się w numerze 54 czasopisma „Plural”[5], w dodatku numer 51, w marcu 1976 roku.

W latach osiemdziesiątych Jan Zych pisze coraz mniej własnych wierszy, dużo tłumaczy (Grzegorza Białkowskiego, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, Zbigniewa Herberta, Wisławę Szymborską). Przyjaciołom w Polsce skarży się na trudności z wydaniami dwujęzycznymi, ze względu na niedostępność w Meksyku polskich czcionek. Nawiązuje liczne kontakty z pisarzami i poetami z Ameryki Łacińskiej mieszkającymi w Meksyku. Dobrze się czuje wśród twórców, którzy mają podobne doświadczenie emigracji. Przygotowuje dla Wydawnictwa Literackiego wielką antologię poetów hiszpańskojęzycznych z Ameryki Łacińskiej, do roku 1950. Niestety Wydawnictwo Literackie wycofuje się z wcześniej podpisanej umowy, motywując swoją decyzję zbyt obszerną listą poetów, których utwory autor chciał umieścić w antologii.

Jan Zych przez kilka ostatnich lat życia leczył się onkologicznie. Kolejne operacje, naświetlania i chemioterapie wyczerpywały jego siły. Ostatnim większym zbiorem w tłumaczeniu Jana Zycha są szkice literackie „Labirynt samotności(inne języki)[6] Octavia Paza, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1990 roku, który Wydawnictwo Literackie wydaje w 1991 roku.

Jan Zych zmarł w mieście Meksyk 21 sierpnia 1995 roku[7]. Jego prochy zostały złożone w miejscowości Tlayacapan(inne języki), pod drzewem plumerii, zgodnie z życzeniem poety wyrażonym w wierszach, bez epitafium.

Twórczość – tomiki poezji

  • 1955 – Zielone skrzypce
  • 1961 – Wędrująca granica
  • 1965 – Układ serdeczny
  • 1972 – Pochwała kolibra
  • 1975 – Wybór wierszy
  • 1978 – Blizny po świetle

Zych w piosenkach

Przypisy

  1. ↑ Władysław (1920-1991) Red Machejek, Życie Literackie, Krakowskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa”, 1951–1990 [dostęp 2020-12-15].
  2. ↑ Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX wieku. Grzegorz Gazda (redaktor). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 348–349. ISBN 978-83-01-15724-1.
  3. ↑ Jan Sawicki, Studia iberystyczne, s. 29, ISBN 978-83-7638-015-5.
  4. ↑ Rosanna Krzyszkowska-Pawlik, Ewa Palka, Ewa Stala, Studia iberystyczne. Srebrny wiek krakowskiej hispanistyki. Teksty i konteksty., 2011, ISSN 2082-8594.
  5. ↑ Universidad Nacional Autónoma de México. (19711994). Plural: revista cultural de Excelsior. México: Excélsior.
  6. ↑ Jan (1931-1995) Zych, Labirynt samotności, Kraków: Wyd. Literackie, 1991, ISBN 83-08-02281-2, OCLC 69511039 [dostęp 2020-12-14].
  7. ↑ Zych Jan. Polska Bibliografia Literacka. [dostęp 2021-01-16].

Bibliografia