Jan Tarło (1684–1750)

Ten artykuł dotyczy wojewody sandomierskiego, lubelskiego i generała lejtnanta. Zobacz też: inne osoby o tym imieniu i nazwisku.
Jan Tarło
Ilustracja
portret pędzla Augustyna Mirysa
Herb
Topór
Data urodzenia

1684

Data i miejsce śmierci

5 stycznia 1750
Opole Lubelskie

Ojciec

Stanisław Tarło

Matka

Teresa Dunin-Borkowska

Żona

Zofia z Krasińskich, kasztelanka wiślicka 4.v.

Odznaczenia
Order Orła Białego
Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Tarło herbu Topór (ur. w 1684 roku, zm. 5 stycznia[1] 1750 roku w Opolu Lubelskim) – wojewoda sandomierski od 1736, wojewoda lubelski w latach 1719–1736[2], subaltern regimentarza generalnego koronnego w latach 1733–1735, szef regimentu łanowego w latach 1728–1750, generał-lejtnant wojsk koronnych w 1724 roku[3], podstoli wielki litewski, starosta krośnieński, kamieniecki, latyczowski i sokalski[4], starosta jasielski w 1722 roku[5], generał ziem podolskich w 1728 roku, ambasador Rzeczypospolitej w Państwie Kościelnym w 1726 roku[6].

W 1719 roku odznaczony Orderem Orła Białego[7][8].

Życiorys

Był synem Stanisława Tarły – wojewody lubelskiego[8].

Kształcił się we Francji, przebywał m.in. na dworze Ludwika XIV. Był posłem na kilku sejmach, czterokrotnie marszałkiem Trybunału Głównego Koronnego. W 1717 roku został podstolim Wielkiego Księstwa Litewskiego. Poseł województwa sandomierskiego na sejm 1718 roku[9]. Poseł na sejm z limity 1719/1720 roku z województwa sandomierskiego[10]. W 1719 roku został wojewodą lubelskim, a 1736 roku sandomierskim. Generał-lejtnant wojsk koronnych. Brał czynny udział w konfederacji tarnogrodzkiej[8]. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 27 kwietnia 1733 roku na sejmie konwokacyjnym[11]. W 1733 roku podpisał elekcję Stanisława Leszczyńskiego.[12] W czasie elekcji 1733 roku jako deputat królewski podpisał pacta conventa Stanisława Leszczyńskiego[13]. Podczas wojny o sukcesję polską przystąpił do konfederacji dzikowskiej i stojąc jako regimentarz na czele wojsk koronnych zmierzających w kierunku oblężonego przez siły sasko-rosyjskie Gdańska przegrał 8 kwietnia[14] lub 9 kwietnia[15] 1734 starcie z armią rosyjską w bitwie pod Wyszyczynem. Popierał Stanisława Leszczyńskiego, a potem podjął próbę założenia własnego stronnictwa, z którym zwalczał stronnictwa Potockich i Familii. W czasie sejmu grodzieńskiego 1744, który mógł przeprowadzić aukcję wojska Rzeczypospolitej, Prusacy proponowali mu polską koronę, jednak odmówił[16]. Mecenas sztuki i nauki, patron księdza Stanisława Konarskiego. Sponsor warszawskiego Collegium Nobilium oraz pierwszej w Polsce szkoły rzemieślniczej w Opolu Lubelskim[17]. W 1744 roku odparł oblężenie swojego zamku w Złoczowie, który próbowały zdobyć połączone siły Czartoryskich, Wiśniowieckich i Radziwiłłów[18].

W późniejszym wieku zdążył poślubić o wiele młodszą od siebie czwartą żonę, Zofię z Krasińskich. W testamencie zostawił jej domenę Opola. Ona potem była II voto żoną Antoniego Lubomirskiego z Przeworska.

Pochowany w kościele pod wezwaniem pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Opolu Lubelskim[19], w którym znajduje się jego nagrobek[8].

Kenotafium Jana Tarły w kościele Matki Boskiej Łaskawej w Warszawie

nagrobek symboliczny Jana Tarły, po scaleniu i konserwacji, 2010

Posiada nagrobek symboliczny w kościele Matki Bożej Łaskawej w Warszawie o.o. jezuitów. Pierwotnie wystawiony w kościele św. Pryma i Felicjana oraz Matki Boskiej Zwycięskiej[20]. W 1834 po przekazaniu przez Iwana Paskiewicza kościoła św. Pryma i Felicjana na cerkiew prawosławną, przeniesiony[20] do kościoła pojezuickiego (po kasacie jezuitów w 1773), przekazanego pijarom usuniętym z ich własnego kościoła[8].

Uważany za jedno z wybitnych dzieł rzeźby późnego baroku, pomnik powstał w pracowni Jana Jerzego Plerscha w latach 1752–1753 dla kościoła o.o. Pijarów. Rozebrany, przeniesiony a następnie ponownie złożony w 1864 r. przez Faustyna Cenglera w kościele o.o. jezuitów[21]. Zniszczony w 1944, został poddany scaleniu i konserwacji w 2010[22][23][8].

 Osobny artykuł: Portalowy kenotaf wojewody Jana Tarły.

Przypisy

  1. ↑ historia parafii Wniebowzięcia NMP w Opolu Lubelskim. [dostęp 2010-08-23]. (pol.).
  2. ↑ Urzędnicy województwa lubelskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. W. Kłaczewski i W. Urban, pod red. A. Gąsiorowskiego, Kórnik 1991, s. 129.
  3. ↑ Tomasz Ciesielski, Generałowie wojska koronnego w latach 1717–1763, w: Organizacja armii w nowożytnej Europie: struktura – urzędy – prawo – finanse, Zabrze 2011, s. 462.
  4. ↑ Konfederacja Generalna Stanów Koronnych y Wielkiego Xięztwa Litewskiego na walnym zieźdźie w Dźikowie pod Sandomierzem postanowiona dnia V miesiąca Listopada. Roku Pańskiego MDCC.XXXIV, s. K2.
  5. ↑ w tym roku uzyskał dożywocie wspólne na starostwo jasielskie z Elżbietą Modrzewską, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 71.
  6. ↑ Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 143.
  7. ↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, 2008, s. 148.
  8. ↑ a b c d e f S. Orgelbranda Encyklopedja Powszechna. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Akcyjnego Odlewni Czcionek i Drukarni S. Orgelbranda Synów, XIX i pocz. XX wieku (może wymagać uaktualnienia).
  9. ↑ Teka Gabryela Junoszy Podoskiego. T. VI. Poznań, 1862, s. 90.
  10. ↑ Urszula Kosińska, Sejm 1719-1720 a sprawa ratyfikacji traktatu wiedeńskiego, Warszawa 2003, s. 269.
  11. ↑ Konfederacya generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lithuaniae na konwokacyi generalney Warszawskiej uchwalona [...] 27 (słow. [...] kwietnia [...] 1733, s. 32.
  12. ↑ Jerzy Dunin-Borkowski i Mieczysław Dunin-Wąsowicz, Elektorowie królów Władysława IV., Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. Lwów 1910, s. 231.
  13. ↑ Actum in Curia Regia Varsaviensi 1733 sub tempus moderni interregni, feria tertia in crastino festi S. Matthaei Apostoli et Evangelistae anno Domini 1733, s. 44.
  14. ↑ Konstanty Górski, Historia jazdy polskiej, Kraków: Księgarnia Spółki Wydawniczej Polskie, 1894, s. 133-134.
  15. ↑ Relacja opisująca działania wojsk rosyjskich przeciwko zwolennikom Stanisława I, króla-elekta polskiego, operującym w Prusach Królewskich zakończone bitwą pod [Wyszecinem] między siłami rosyjskimi pod dowództwem generała [Piotra] Lessego [!] [Lacy] a oddz, szukajwarchiwach.gov.pl, 1734.
  16. ↑ Gembarzewski 1935 ↓, s. 12.
  17. ↑ Gembarzewski 1935 ↓, s. 13.
  18. ↑ Gembarzewski 1935 ↓, s. 92.
  19. ↑ świątynia w Opolu Lubelskim. [dostęp 2010-08-23]. (pol.).
  20. ↑ a b Katalog Zabytków Sztuki t.11 z.1 cz. 1 Warszawa Stare Miasto. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1993, s. 422. ISBN 83-221-0628-9.
  21. ↑ epitafium Jana Tarły w kościele pw. Matki Bożej Łaskawej w Warszawie do 1944. Narodowe Archiwum Cyfrowe. [dostęp 2010-08-25]. (pol.).
  22. ↑ Monika Górecka-Czuryłło: Scalone piękno baroku. Rzeczpospolita, 07-05-2010. [dostęp 2010-08-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-19)].
  23. ↑ Jerzy S. Majewski: Odrestaurują barokową perełkę z XVIII w.. Gazeta Stołeczna, 23-07-2010. [dostęp 2010-08-23]. (pol.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Wojewodowie I Rzeczypospolitej

Wojewodowie sandomierscy
Wojewodowie lubelscy I Rzeczypospolitej