Język wolio

Nie mylić z: język cia-cia (butung, buton).
Wolio
Obszar

wyspa Buton (Indonezja)

Liczba mówiących

30 tys. (2019)

Pismo/alfabet

łacińskie, arabskie (dawniej lontara)

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Ethnologue 6b zagrożony↗
Kody języka
ISO 639-3 wlo
IETF wlo
Glottolog woli1241
Ethnologue wlo
WALS wlo
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język wolio, także: baubau[1][2], buton (a. butung)[2] – język austronezyjski używany na wyspie Buton w Indonezji (prowincja Celebes Południowo-Wschodni). W 2004 roku stwierdzono, że posługuje się nim 65 tys. osób[2]. Inne dane szacunkowe (2016) sugerują, że ma 30 tys. użytkowników[3].

Swoim zasięgiem obejmuje przede wszystkim rejon miasta Baubau w południowo-zachodniej części wyspy. Jego użytkownicy zamieszkują również inne regiony kraju, w tym miasto Makasar, Ambon na Molukach i indonezyjską część Nowej Gwinei[4]. Dokładna ich liczebność jest nieznana. Nazwa „Buton” odnosi się zarówno do tego języka, jak i grupy etnicznej Wolio. Poza regionem Buton to ogólna nazwa różnych grup ludności z prowincji Celebes Południowo-Wschodni. Czasami ludność Buton jest mylnie utożsamiana z Badżawami (Bajau), ze względu na skojarzenie z tradycjami morskimi[2].

Jeden z najbardziej istotnych języków regionu, o własnej tradycji literackiej i znaczeniu ponadlokalnym[5][6]. Pobliski język cia-cia, związany z południową częścią Butonu, ma zdecydowanie niższy status społeczny[7]. Wolio jest blisko spokrewniony z kamaru[8]. Poza tym jest dość odrębny od pozostałych języków wyspy (w tym cia-cia); nie wykazano też, by był genealogicznie bliski językowi muna[9][10]. Charakter jego związków z językami regionu mógł zostać zatarty wskutek intensywnego kontaktu z innymi historycznie znaczącymi językami[10].

Należy do najlepiej i najwcześniej poznanych języków wysp w pobliżu południowo-wschodniego Celebesu[10]. Został opisany w postaci opracowania gramatycznego The Wolio Language (1952, wyd. 2. 1988)[11][12] oraz słownika Kamus Bahasa Wolio (Wolio-English-Indonesian) (1987)[13]. W latach 80. XX w. ukazały się materiały powstałe pod auspicjami Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa: praca gramatyczna Struktur Bahasa Wolio (1983)[14] oraz słownik Kamus Wolio – Indonesia (1985)[15].

Rozwinął piśmiennictwo na bazie alfabetu arabskiego. Historyczny język sułtanatu Baubau(inne języki) (Buton)[2][6][10]. Dawniej służył jako lingua franca wyspy Buton (w tej roli został w ogromnej mierze wyparty przez indonezyjski język narodowy)[4]. Wykazuje wpływy słownikowe innych języków (m.in. malajskiego, arabskiego i niderlandzkiego)[16]. Dodatkowo wchodził w kontakt z różnymi językami wschodniej Indonezji, takimi jak ternate, makasarski i bugijski[10]. Sama nazwa „buton” jest zapożyczeniem z języka ternate (butu – „targowisko”), nawiązującym do względów historycznych[17][18]. Niegdyś był zapisywany również makasarskim pismem lontara, aczkolwiek w ograniczonym zakresie[10][19].

Jest wyraźnie zagrożony wymarciem, ze względu na intensywne migracje ludności, powszechność małżeństw mieszanych i postępującą ekspansję języka indonezyjskiego w różnych sferach komunikacji[4]. Jego użycie w roli języka pisanego zanikało już w latach 50. XX w.; przyczyniał się do tego wpływ języka malajskiego i alfabetu łacińskiego[19]. Według doniesień z 2010 r. i danych Ethnologue (wyd. 22, 2019) na obszarach miejskich wolio jest wypierany przez język indonezyjski; z kolei na terenach wiejskich pozostaje w użyciu również wśród najmłodszego pokolenia[2][4]. Podjęto działania na rzecz ochrony tego języka (jest nauczany w szkołach w mieście Baubau), ale jego obecność w przestrzeni publicznej jest ograniczona[4]. Pismo arabskie (zwane buri wolio(inne języki)) jest wykorzystywane do prezentacji nazw ulic i obiektów historycznych w regionie (obok alfabetu łacińskiego)[20].

Przypisy

  1. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Wolio. Glottolog 4.6. [dostęp 2024-08-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-08-19)]. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Wolio, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05] (ang.).
  3. ↑ Wolio in Indonesia. [w:] The World Atlas of Languages [on-line]. UNESCO. [dostęp 2024-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-11-26)]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e David Mead: Wolio. Sulawesi Language Alliance. [dostęp 2023-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-18)]. (ang.).
  5. ↑ Abas, Shaidy i Jaya 1985 ↓, s. viii.
  6. ↑ a b Abas i in. 1983 ↓, s. 4.
  7. ↑ Michael Southon: The Navel of the Perahu: Meaning and Values in the Maritime Trading Economy of a Butonese Village. Canberra: Department of Anthropology, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 1995, s. 28. ISBN 0-7315-2115-3. OCLC 33332886. (ang.).
  8. ↑ David Mead: Kamaru. Sulawesi Language Alliance. [dostęp 2023-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-18)]. (ang.).
  9. ↑ Berg 1991 ↓, s. 22.
  10. ↑ a b c d e f Anceaux, Grimes i Berg 1995 ↓, s. 574.
  11. ↑ Anceaux 1952 ↓.
  12. ↑ Anceaux 1988 ↓.
  13. ↑ Johannes C. Anceaux, Wolio Dictionary (Wolio - English - Indonesian) = Kamus Bahasa Wolio (Wolio - Inggeris - Indonesia), Dordrecht: Foris Publications, 1987, ISBN 90-6765-214-8, OCLC 231952617 (ang. • indonez.).
  14. ↑ Abas i in. 1983 ↓.
  15. ↑ Abas, Shaidy i Jaya 1985 ↓.
  16. ↑ Anceaux 1952 ↓, s. 1; Anceaux 1988 ↓, s. 1.
  17. ↑ Leontine E. Visser, Foreign Textiles in Sahu Culture, [w:] Mattiebelle Gittinger (red.), To Speak with Cloth: Studies in Indonesian Textiles, Los Angeles: Museum of Cultural History, University of California, 1989, s. 80–90, ISBN 978-0-930741-17-4, OCLC 20970370 [dostęp 2024-11-26], Cytat: [...] of Buton, the island southeast of Sulawesi which was conquered and became part of the Ternate sultanate in 1580. Because of its strategic geographical position, Buton served as a major stopping place for military and merchant vessels, whence it got the name of “market” after the Ternate word butu for marketplace. (s. 84) (ang.).
  18. ↑ Leontine E. Visser. The Historical Paths of Sahu Ceremonial Textiles. „Archipel. Études interdisciplinaires sur le monde insulindien”. 98, s. 121–150, 2019. DOI: 10.4000/archipel.1560. ISSN 0044-8613. OCLC 8511172914. Cytat: Bolio was the place where Ternate soldiers would replenish their stocks on their raids to islands further to the southwest. The island was their “market” or butu in Ternate language. Thus the island became known as Buton. (s. 127). (ang.). 
  19. ↑ a b Anceaux 1952 ↓, s. 2; Anceaux 1988 ↓, s. 2.
  20. ↑ Ridwan Maulana: Aksara-aksara di Nusantara: Seri Ensiklopedia. Wyd. popr. Banguntapan, Bantul, Yogyakarta: Samudra Biru, 2021, s. 173. ISBN 978-623-261-195-5. OCLC 1257314755. (indonez.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

  • Wolio. Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. [dostęp 2024-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-11-26)]. (ang.).