Buton (lud)

Buton
Ilustracja
Populacja

300 tys.

Miejsce zamieszkania

Indonezja (Celebes Południowo-Wschodni)

Język

wolio, cia-cia, tukang besi
także: indonezyjski, bugijski, makasarski

Religia

islam, chrześcijaństwo (protestantyzm, katolicyzm)

Grupa

ludy austronezyjskie, Indonezyjczycy

Buton, także Butung[1][2] – ludność austronezyjska zamieszkująca wyspę Buton (Butung) w indonezyjskiej prowincji Celebes Południowo-Wschodni. Według danych Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia ich populacja wynosi 300 tys. osób[2]. Pod pojęcie „Buton” podkłada się też mieszkańców regionów Rumbia i Poleang (w południowo-wschodniej części Celebesu), wysp Tukangbesi oraz wysp Muna i Kabaena, czyli obszarów wchodzących niegdyś w skład Sułtanatu Butonu(inne języki)[3].

Są zróżnicowani pod względem etnolingwistycznym i dzielą się na wiele podgrup, zwyczajowo określanych ogólną nazwą „Buton”[4][5]. Posługują się szeregiem własnych języków z wielkiej rodziny austronezyjskiej (m.in. wolio, cia-cia, tukang besi), ale w użyciu są także inne języki (indonezyjski oraz bugijski i makasarski)[1]. Spośród rodzimych języków regionu jedynie wolio ugruntował się jako historyczny język literacki; istniało w nim piśmiennictwo w grafice arabskiej[3].

W przeważającej części wyznają islam w odmianie sunnickiej, lecz są wśród nich również chrześcijanie[1]. W południowej części wyspy Muna występuje niewielkie skupisko katolików, a mieszkańcy regionów Rumbia i Poleang to wyznawcy protestantyzmu[6].

Zasłynęli jako marynarze i kupcy[2][7]. Osiedlili się w różnych zakątkach wschodniej Indonezji, zwłaszcza w archipelagu Moluków[1], m.in. na wyspach Sula, Buru i Seram, a także w indonezyjskiej części Nowej Gwinei, na Celebesie i Małych Wyspach Sundajskich[4] oraz w stanie Sabah w dzisiejszej Malezji[2]. Od XVI/XVII w. do XX w. tworzyli Sułtanat Butonu[1][8]. Islam przyjęli pod wpływem ludu Ternate[9]. Pomiędzy tym regionem a wyspą Ternate ukształtowały się interakcje polityczne oraz związki kulturowo-językowe[10]. Samo określenie „Buton” prawdopodobnie pochodzi z języka ternate, gdzie słowo butu oznacza „targowisko”[11][12]; niemniej według lokalnej tradycji chodzi o nazwę pewnego gatunku rośliny (Barringtonia asiatica)[13]. Ze względu na swoje położenie geograficzne wyspa Buton stanowiła niegdyś miejsce postoju statków wojskowych i handlowych[11]. Dla górskich kultur archipelagu Moluków szeroko rozumiana ludność Buton miała spełnić rolę dostarczycieli wiedzy i zapożyczeń słownikowych związanych z tradycjami morskimi[4].

Tradycyjnie zajmują się ręcznym rolnictwem tropikalnym (kukurydza, ryż suchy, proso, bataty, palma kokosowa)[1]. Trudnią się także rybołówstwem i handlem detalicznym[1]. Pewne znaczenie ma połów pereł[14]. Są znani jako zbieracze muszli morskich i trepangów[4]. W gospodarce wyspy Buton istotną rolę odgrywa wydobycie asfaltu i eksploatacja lasów (drewno tekowe); eksportuje się koprę, sago, ryby, cukier trzcinowy, kawę i tytoń[14]. Z rzemiosł rozwinęli budowę łodzi, obróbkę miedzi, tkactwo i plecionkarstwo[1]. Pożywienie w dużej mierze roślinne, na bazie manioku, czerwonej fasoli i kukurydzy[15]. Znaczenie ryżu różni się w zależności od subregionu[7].

Ich tradycyjne wierzenia to animizm i kult przodków[1]. Organizacja społeczna opiera się na patrylinearnym systemie pokrewieństwa[15]. Małżeństwo matrylokalne, później neolokalne[1]. Przeważa monogamia, historycznie zdarzała się poligynia[7].

Sama nazwa „Buton” jest niejednoznaczna i może prowadzić do nieporozumień. Bywa bowiem odnoszona konkretnie do ludności posługującej się językiem wolio (w najwęższym ujęciu), a czasami (poza regionem) w sposób ogólny określa ludność prowincji Celebes Południowo-Wschodni[16]. Ludność wysp Tukangbesi (na południowy wschód od Butonu) często nie podkreśla swojego pochodzenia geograficznego i identyfikuje się z wyspą Buton[5][17], migranci z tych wysp – bardzo liczni we wschodniej Indonezji – są powszechnie nazywani orang Buton[18]. Z kolei mieszkańcy wyspy Muna, również wchodzącej w skład dawnego sułtanatu, zwykle nie posługują się tym etnonimem[3]. Ponadto ludność Buton bywa mylnie utożsamiana z Badżawami (Bajau), do czego prowadzi skojarzenie z tradycjami morskimi[16].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j A. I. Kuzniecow: Butung. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 117. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. [dostęp 2024-08-14]. (ros.).
  2. ↑ a b c d Hidayah 2015 ↓, s. 95.
  3. ↑ a b c Schoorl 1993 ↓, s. 66.
  4. ↑ a b c d Anceaux, Grimes i van den Berg 1995 ↓, s. 573.
  5. ↑ a b Natasha Stacey, Boats to Burn: Bajo Fishing Activity in the Australian Fishing Zone, Canberra: ANU E Press, 2007 (Asia-Pacific Environment Monograph 2), s. 15–16, DOI: 10.22459/BB.06.2007, ISBN 978-1-920942-95-3, ISBN 978-1-920942-94-6, OCLC 225598347, JSTOR: j.ctt24h9b6 [dostęp 2024-12-08] (ang.).
  6. ↑ Schoorl 1993 ↓, s. 68.
  7. ↑ a b c Schoorl 1993 ↓, s. 67.
  8. ↑ Hasanuddin 2020 ↓, s. 187.
  9. ↑ Christian Pelras: The Bugis. Oxford, UK – Cambridge, MA: Blackwell Publishers, 1996, s. 134. ISBN 978-0-631-17231-4. OCLC 33207980. [dostęp 2022-07-25]. (ang.).
  10. ↑ Visser 2019 ↓, s. 125.
  11. ↑ a b Visser 1989 ↓, s. 84. Cytat: Because of its strategic geographical position, Buton served as a major stopping place for military and merchant vessels, whence it got the name of “market” after the Ternate word butu for marketplace.
  12. ↑ Visser 2019 ↓, s. 127. Cytat: Bolio was the place where Ternate soldiers would replenish their stocks on their raids to islands further to the southwest. The island was their “market” or butu in Ternate language. Thus the island became known as Buton.
  13. ↑ Hasanuddin 2020 ↓, s. 190.
  14. ↑ a b Butung. [w:] Encyclopaedia Beliana [on-line]. Encyklopedický ústav Slovenskej akadémie vied. [dostęp 2024-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-08-14)]. (słow.).
  15. ↑ a b Hidayah 2015 ↓, s. 96.
  16. ↑ a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Wolio, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2019-06-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05] (ang.).
  17. ↑ Mark Donohue: A Grammar of Tukang Besi. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1999, s. 2, seria: Mouton Grammar Library 20. DOI: 10.1515/9783110805543. ISBN 978-3-11-080554-3. OCLC 794664455. [dostęp 2023-03-19]. (ang.).
  18. ↑ Donohue 2000 ↓, s. 55.

Bibliografia