Józef Szajna

Józef Szajna (1945)
Data i miejsce urodzenia	13 marca 1922 Rzeszów
Data i miejsce śmierci	24 czerwca 2008 Warszawa
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Szajna (ur. 13 marca 1922 w Rzeszowie, zm. 24 czerwca 2008 w Warszawie) – polski malarz, scenograf, reżyser, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W czasie II wojny światowej więzień niemieckich obozów KL Auschwitz i Buchenwaldu.

Urodził się w spolonizowanej od kilku stuleci rodzinie włoskiego^[1] lub niemieckiego^[2] pochodzenia, jako jeden z trzech synów kolejowego maszynisty Juliana Szajny i jego żony Karoliny z Pieniążków.

W okresie okupacji niemieckiej był uczestnikiem ruchu oporu, działając w Związku Walki Zbrojnej. Aresztowany trafił do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, a później do Buchenwaldu, był więźniem Karnej Kompanii. Przeżycia obozowe znalazły swe odbicie w twórczości. Jego twórczość to malarstwo połączone z asamblażem i kolażem, której treścią jest zagłada, zniszczenie i przemijanie.

Studiował w krakowskiej ASP, dyplom z grafiki otrzymując w 1952 roku, zaś dyplom ze scenografii w 1953 roku. W latach 1955–1966 był współzałożycielem, dyrektorem, dyrektorem artystycznym Teatru Ludowego w Krakowie, gdzie jego twórczość plastyczna w wyraźny sposób wpływała na kształt przedstawień (m.in. Rewizor M. Gogola, Księżniczka Turandot C. Gozziego, Myszy i ludzie według J. Steinbecka, Dziady A. Mickiewicza). Należał do PZPR^[3]. W 1972 roku założył Warszawskie Centrum Sztuki „Studio”. Opracował scenografię i reżyserował wiele przedstawień teatralnych w kraju i za granicą. Jego prace były i są wystawiane w wielu miastach Polski i na licznych wystawach światowych.

Szajna współpracował także z teatrami we Francji (Nicea, 1968; Nancy, 1973; Paryż, 1980), Anglii (Sheffield, 1970; Richard Demarco Gallery w Edynburgu, 1972), Szwecji (Göteborg, 1971), Włoszech (Teatro della Pergola(inne języki) we Florencji, 1971), Holandii (Teaterun de Brakke Grond(inne języki) w Amsterdamie, 1977), Niemczech (Forum Theater w Berlinie, 1974; ), Chorwacji (Gradsko Kazalište Marina Držića(inne języki) w Dubrowniku, 1981), Izraelu (Teatr Habima, 1986), Egipcie, Turcji (Stambuł, 1984), Portugalii i Hiszpanii^[4]. Za popularyzację polskiego teatru na świecie został wyróżniony Nagrodą Sekcji Krytyków Teatralnych PO ITI w 1992 roku^[4].

Był członkiem międzynarodowych stowarzyszeń artystów, członkiem włoskiej Akademii Sztuki i Pracy, przewodniczącym Stowarzyszenia Kultury Europejskiej, honorowym członkiem Association Internationale des Arts Plastiques, oraz członkiem Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej. W 50. rocznicę wyzwolenia Auschwitz koordynował pracami nad wystawą stanowiącą hołd dla ofiar nazizmu. W latach 1988–1990 członek Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa^[5].

Pod koniec życia artysta mocniej związał się z rodzinnym Rzeszowem, w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej wystawił spektakl „Deballage” (Rozpakowanie) a ponadto przekazał swoje prace do nowo powstałej przy Teatrze Szajna Galerii. W latach 2002–2004 prof. Józef Szajna został wykładowcą Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, prowadził zajęcia między innymi z wiedzy o teatrze i sztukach plastycznych. Był bardzo cenionym i lubianym wykładowcą. W stulecie rocznicy urodzin profesora Szajny WSIiZ ogłosiło dla swoich studentów Biennale im. prof Józefa Szajny^[6], uruchomiona także została poświęcona mu strona internetowa^[7].

Zmarł 24 czerwca 2008 roku w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 14-3-11)^[8][9].

• Krzyż Kawalerski, Komandorski^[3], Komandorski z Gwiazdą i Wielki Orderu Odrodzenia Polski^[10]),
• Krzyż Oświęcimski (1985)^[11],
• Order Sztandaru Pracy I klasy,
• Medal 30-lecia Polski Ludowej,
• Medal 40-lecia Polski Ludowej,
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”,
• Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”^[3],
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego”^[12].
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”^[13].

Otrzymał liczne medale i nagrody, m.in. Nagrodę miasta Krakowa i Warszawy, nagrodę „Foundation of A. Jurzykowski” (Fundacja Alfreda Jurzykowskiego) w Nowym Jorku oraz Nagrodę Sekcji Krytyków Teatralnych PO ITI. Honorowy obywatel Opola^[14].

W 1976 roku otrzymał dyplom Ministra Spraw Zagranicznych PRL Stefana Olszowskiego^[3][15].

Pośmiertnie 6 lipca 2008 odsłonięto odcisk jego dłoni w brązie na Bursztynowej Promenadzie Gwiazd w Gdańsku^[16].

5 maja 2023 miał premierę odcinek podcastu "Opowiedz im o Auschwitz" pt. "W oczach miał śmierć. Opowieść o Józefie Szajnie". Przybliża on losy Szajny w obozach koncentracyjnych^[17]

• Galeria Sztuki Katarzyny Napiórkowskiej -prezentacja prac profesora Józefa Szajny
• Józef Szajna, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21] .