Mapa Biocentrum Ochota w Warszawie z zaznaczonym Instytutem Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PANInstytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN przed rozbudową – widok Instytutu od strony bramy głównej
W Instytucie działają laboratoria i stanowiska badawcze m.in. do nowoczesnej mikroskopii konfokalnej, cytometrii przepływowej i skaningowej, mikroskopii elektronowej, testów behawioralnych, elektrofizjologii. Aktualnie w Instytucie działa 40 pracowni badawczych w ramach 4 zakładów oraz 6 pracowni badawczo-usługowych, wchodzących w skład powstałego w 2013 Centrum Neurobiologii.
Zespoły naukowe Instytutu prowadzą badania w zakresie neurobiologii, neurofizjologii, biologii i biochemii komórkowej, biologii molekularnej, a realizowane prace mają charakter interdyscyplinarny. Przedmiotem badań są układy o różnym stopniu złożoności, od całych organizmów, przez tkanki, pojedyncze komórki, organelle komórkowe, po białka i geny, a ich tematyka skupia się głównie na poznaniu szlaków sygnałowych, których zaburzenie prowadzi do rozwoju procesów chorobowych.
1 stycznia 2014 Instytut Nenckiego stał się ponownie właścicielem stacji naukowej w Mikołajkach. Na jej terenie prowadzone są badania z zakresu ekologii ekosystemów wodnych, lądowych i monitoringu środowiska.
Jednostka posiada prawo do nadawania stopnia naukowego doktora oraz doktora habilitowanego w zakresie biologii.
W Instytucie Nenckiego funkcjonują 4 Zakłady: Biologii Komórki, Biochemii, Neurobiologii Molekularnej i Komórkowej, Neurofizjologii, oraz 6 pracowni w ramach Centrum Neurobiologii.
W Zakładzie Neurofizjologii oraz Neurobiologii Molekularnej i Komórkowej badania dotyczą przede wszystkim funkcji poznawczych mózgu. Dominującą problematyką jest plastyczność układu nerwowego w normie i patologii. Bada się następstwa udarów i chorób neurodegeneracyjnych, epileptogenezy i następstwa reinerwacji, jak również występujące u człowieka zaburzenia o podłożu emocjonalnym.
W zakładzie Biologii Komórki badania ukierunkowane są między innymi na poznanie kaskad sygnałowych i regulacji ekspresji genów związanych z transformacją nowotworową, z odpowiedzią immunologiczną, w tym udziałem lipidów błony w przekazywaniu sygnału przez immunoreceptory oraz z genetyczną kontrolą reorganizacji cytoszkieletu komórki.
Zakład Biochemii w swoich badaniach skupia się na opisie molekularnych mechanizmów indukowanej przez lipidy insulinooporności oraz cukrzycy typu 2, regulacji szlaków sygnałowych, w których uczestniczą jony wapnia, funkcjonowania kinezyn, reorganizacji i dynamice szkieletu komórki, udziału mitochondriów w zachowaniu homeostazy komórkowej i rozwoju patologii oraz na określeniu struktury i funkcji wewnątrzkomórkowych kanałów jonowych.
W Centrum Neurobiologii prowadzone są interdyscyplinarne badania podstawowe oraz badania dotyczące nowych metod diagnostycznych i terapeutycznych w odniesieniu do chorób układu nerwowego, które prowadzone są we współpracy z wieloma instytutami i uczelniami wyższymi Warszawy w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka „Centrum Badań Przedklinicznych i Technologii CEPT 2007-2013”.
Instytut kształci ponad 150 doktorantów, w tym także w ramach Międzynarodowych Studiów Doktoranckich. Instytut Nenckiego współdziała z jednostkami naukowymi z całego świata. Projekty badawcze realizowane w Instytucie są finansowane m.in. z funduszy Programów Ramowych UE, programu POIG z Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, programu POIG, Programu Badań Stosowanych oraz InnoTech (NCiBiR), EMBO, Human Frontier Science Program, a także z NCN i MNiSW. Instytut pełni rolę lidera w polskiej części projektu Europejskiej Infrastruktury Badawczej Euro-BioImaging (Mapa Drogowa ESFRI), koordynując działania środowiska naukowego wykorzystującego techniki obrazowania w badaniach biologicznych, biomedycznych i biotechnologicznych.
Od 1 stycznia 2014 do struktury organizacyjnej Instytutu Nenckiego wróciła naukowa Stacja Hydrobiologiczna w Mikołajkach, utworzona przez Instytut w 1951, a po 10 latach przekazana Instytutowi Ekologii PAN. Stacja usytuowana jest na obrzeżu Puszczy Piskiej, w centrum systemu Wielkich Jezior Mazurskich, nad Jeziorem Mikołajskim. Na jej terenie znajdują się laboratoria, sale seminaryjne i wykładowe, pawilon wystawowy oraz budynki administracyjne i mieszkalne. Prowadzone są tu badania z zakresu ekologii ekosystemów wodnych, lądowych i monitoringu środowiska. Stacja pełni funkcje naukowe i edukacyjne w zakresie szeroko rozumianej biologii doświadczalnej.
Instytut Nenckiego jest siedzibą trzech towarzystw naukowych: Polskiego Towarzystwa Biochemicznego, Polskiego Towarzystwa Badań Układu Nerwowego i Polskiego Towarzystwa Etologicznego. W Instytucie działa także od 2012 Fundacja Marcelego Nenckiego Wspierania Nauk Biologicznych.
W 2013 Komisja Europejska przyznała Instytutowi, jako pierwszej jednostce badawczej w Polsce, prawo do posługiwania się znakiem HR Excellence in Research. Ten znak przyznawany jest instytucjom, które wdrażają postanowienia zawarte w Europejskiej Karcie Naukowca i Kodeksie postępowania przy rekrutacji i realizacji kariery zawodowej pracowników.
Instytut Biologii Doświadczalnej od wielu lat uczestniczy w organizowaniu imprez masowych: Festiwalu Nauki, Pikniku Naukowym Polskiego Radia i Centrum Nauki Kopernik, Tygodniu Mózgu (imprezie powstałej z inicjatywy neurobiologów Instytutu), Festiwalu Nauki Małego Człowieka, Sympozjum Naukowym dla nauczycieli biologii z całej Polski, w spotkaniach ze stypendystami z Krajowego Funduszu na Rzecz Dzieci. Pracownicy Instytutu organizują zajęcia z młodzieżą szkolną w ramach Dni Otwartych, prowadzą bardzo popularne wśród szerokiego kręgu odbiorców wykłady popularnonaukowe Wszechnicy Polskiej Akademii Nauk oraz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Kapituła Konkursu Popularyzator Nauki, organizowanego przez serwis PAP Nauka w Polsce oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, przyznała Instytutowi Nenckiego tytuł Popularyzator Nauki 2013.
Historia
Marceli Nencki – patron Instytutu
Instytut im. Marcelego Nenckiego powstał w Warszawie z inicjatywy uczniów i współpracowników profesora Marcelego Nenckiego (1847-1901), którego marzeniem było utworzenie w Warszawie placówki badawczej z zakresu biomedycyny, jednak w zaborze rosyjskim idea ta była nie do zrealizowania. Rewolucja 1905 wprowadziła zmiany, dzięki którym na obszarze tzw. Kongresówki utworzono Towarzystwo Naukowe Warszawskie (1907), a w 1911 przy ul. Kalista 8 (obecnie Śniadeckich 8) z inicjatywy TNW powstały pracownie naukowe, przekształcone później w zakłady. TNW kontynuowało ideę powołania Instytutu Biologii Doświadczalnej, co udało się wcielić w życie dopiero w odrodzonej Rzeczypospolitej. Instytut zaczął w pełni działać w 1918, do czego wydatnie przyczyniły się entuzjazm po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i wsparcie inteligencji warszawskiej.
W końcu 1918 Kazimierz Białaszewicz wraz z Edwardem Flatauem, kierownikiem Zakładu Neurobiologii, oraz Romualdem Minkiewiczem, kierownikiem utworzonego tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Zakładu Biologii Ogólnej, wystąpili wspólnie do Zarządu Towarzystwa Naukowego Warszawskiego z inicjatywą wyodrębnienia tych trzech zakładów z ogółu pracowni TNW i utworzenia samoistnej organizacji pod nazwą Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego. W marcu 1919 Zarząd Towarzystwa przychylił się do tego wniosku, co oznaczało prawne uznanie istnienia Instytutu. Uznanie to umożliwiło podjęcie kilku istotnych decyzji[1].
popiersie Marcelego Nenckiego przy wejściu do Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN
W II Rzeczypospolitej Instytut Nenckiego pozostał niezależną placówką badawczą, częściowo korzystającą ze wsparcia budżetu państwa. Środki te były kierowane przede wszystkim na rozwój badań hydrobiologicznych. W ramach Instytutu utworzono trzy stacje badawcze, dwie na Wigrach i na Helu (1932) oraz Stację Rzeczną w Pińsku. Warszawscy lekarze byli jednymi z początkowych fundatorów Instytutu. Jedną z pierwszych pracowni, która wytyczyła drogę dzisiejszemu Instytutowi Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, była pracownia neurobiologii Edwarda Flatau[2].
W wyniku II wojny światowej wyposażenie Instytutu zostało zniszczone i rozgrabione, a biblioteka spalona. Powojenna odbudowa Instytutu Nenckiego w Łodzi była zasługą trzech par małżeńskich: Jana i Stanisławy Dembowskich, Włodzimierza i Stelli Niemierko oraz Jerzego Konorskiego i Liliany Lubińskiej, którzy równolegle z prowadzeniem własnych badań rozwinęli proces kształcenia nowych kadr. Instytut składał się wówczas z trzech zakładów: Biochemii, Biologii i Neurofizjologii oraz Stacji Hydrobiologicznej w Mikołajkach, biblioteki, administracji i warsztatu.
Na szybki rozwój Instytutu Nenckiego miały też znaczący wpływ:
1. Decyzja o jego upaństwowieniu (1.04.1946).
2. Uzyskanie w Łodzi siedziby przy ul. Południowej 66.
3. Rozpoczęcie budowy (1950) nowej siedziby w Warszawie przy ul. Pasteura 3, do której w latach 1953-1956 przenieśli się pracownicy trzech zakładów oraz personel techniczny i administracyjny.
4. Z chwilą utworzenia Polskiej Akademii Nauk (1952) włączenie Instytutu do sieci jej placówek.
5. Powiększenie w Warszawie struktury Instytutu o nowe jednostki: Zakł. Hydrobiologii Eksperymentalnej (1953) i Zakł. Psychologii (1955).
6. Uzyskanie przez Radę Naukową Instytutu (1952) prawa do nadawania stopni naukowych.
Po dynamicznej odbudowie i rozbudowie w latach 1946-1960 nastąpił trudny okres w historii Instytutu, który trwał do 1968. Władze PAN nakazały przekazanie innym placówkom Akademii ok. 1000 m² powierzchni należącej do Instytutu Nenckiego, Zakład Psychologii został oddany Uniwersytetowi Warszawskiemu (1961), zaś Stacja Hydrobiologiczna w Mikołajkach Zakładowi Ekologii PAN (1962).
W 1968 Instytut obchodził uroczyście 50-lecie swego istnienia, co stało się okazją do podsumowania 20-lecia jego powojennej działalności.
Kolejne lata, szczególnie po 1989, przyniosły zmiany w organizacji i finansowaniu nauki w Polsce. Były też okresem nowego, dynamicznego rozwoju Instytutu, przy jednoczesnych zmianach jego struktury i poszerzeniu zakresu prowadzonych badań.
prof. dr hab. Andrzej Wróbel (Przewodniczący Rady Naukowej)
W Instytucie Biologii Doświadczalnej pracowało wiele osób zasłużonych dla rozwoju nauki oraz Polski (część z nich została uhonorowana odznaczeniami). Poniżej wymieniono osoby pełniące funkcję dyrektora albo wicedyrektora Instytutu wraz z okresem sprawowania tych funkcji:
↑Kazimierz Zieliński, Kronika naukowa, „Kosmos” 1993, 42 (3/4), s. 721-729, Rola Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego w rozwoju nauk biologicznych w Polsce (Referat wygłoszony 15 grudnia 1993 roku w części historycznej Międzynarodowej Konferencji z okazji 75-lecia Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego).
M. Kossut, Neuroscience in Poland, Trends in Neurosciences, 1991, vol. 14, no 2, s. 52-54.
Kuźnicki L., Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego. Historia i teraźniejszość. Tom I. 1918-2007, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa, 2008.
Kuźnicki L. (wybór), Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego. Historia i teraźniejszość. Tom II. Źródła, materiały, opracowania, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa, 2008.
Kuźnicki L. (wybór i opracowanie), Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego. Historia i teraźniejszość. Tom III. Wspomnienia i refleksje, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa, 2008.
Kuźnicki L., Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego. Historia i teraźniejszość. Tom IV. Suplement, Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa, 2008.
Kuźnicki L.; Sikora J., Mikroskopia i obrazowanie. Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN, Warszawa, 2013.
K. Zieliński, Nencki Institute of experimental biology: foundation, restoration, further development, Acta Neurobiol. Exp. 1994, 54, s. 175-182.
K. Zieliński, Powstanie Instytutu Nenckiego, „Nauka”, 1/1994, s. 167-179.
K. Zieliński, KOSMOS 1993, 42 (3/4), s. 721-729 (Kronika naukowa), Rola Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego w rozwoju nauk biologicznych w Polsce (Referat wygłoszony 15 grudnia 1993 w części historycznej Międzynarodowej Konferencji z okazji 75-lecia Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego).
