Jerzy Duszyński (biochemik)

Ten artykuł dotyczy biochemika. Zobacz też: inne osoby nazywające się Jerzy Duszyński.
Jerzy Duszyński
Data i miejsce urodzenia

6 marca 1949
Warszawa

Profesor nauk biologicznych
Specjalność: biochemia
Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Doktorat

1975

Habilitacja

1983

Profesura

18 października 1993

Polska Akademia Nauk
Status

członek rzeczywisty

Prezes Polskiej Akademii Nauk
Okres spraw.

2015–2022

Poprzednik

Michał Kleiber

Następca

Marek Konarzewski

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złote Promienie ze Wstęgą Orderu Wschodzącego Słońca (Japonia)

Jerzy Duszyński (ur. 6 marca 1949[1] w Warszawie[2]) – polski biochemik, profesor nauk biologicznych, profesor zwyczajny Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN[3]. Działacz opozycji demokratycznej w PRL, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, w latach 2008–2009 wiceminister nauki, w latach 2015–2022 prezes PAN.

Życiorys

Działalność zawodowa i naukowa

W 1971 ukończył studia na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego. Doktoryzował się w 1975, zaś w 1983 uzyskał stopień doktora habilitowanego[4]. 18 października 1993 otrzymał tytuł profesora nauk biologicznych. Specjalizuje się w zagadnieniach związanych z biochemią[3]. W latach 1976–1978 odbył dwuletni staż podoktorski w Stanach Zjednoczonych (Pennsylvania State University i Uniwersytet Pensylwanii|University of Pennsylvania), a w 1983 i od 1986 do 1987 przebywał jako profesor wizytujący we Francji i w USA[5].

Zawodowo związany z Polską Akademią Nauk, gdzie zajmował m.in. stanowiska dziekana Wydziału II Nauk Biologicznych i Rolniczych oraz członka prezydium PAN (w kadencji 2011–2014[5]). Pełnił funkcję sekretarza (1990–1992) i przewodniczącego (1996–2001) rady naukowej, a także wicedyrektora ds. naukowych (2002–2003) i dyrektora (2003–2008) Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN. W 2007 został członkiem korespondentem PAN[1], od 2022 członek rzeczywisty akademii[6]. W marcu 2015 wybrany na prezesa Polskiej Akademii Nauk[2]. W październiku 2018 został wybrany na drugą kadencję (2019–2022), będąc wówczas jedynym kandydatem na tę funkcję[4]. W czerwcu 2020 został przewodniczącym interdyscyplinarnego zespołu ds. COVID-19 przy prezesie PAN[7].

W swoim dorobku ma kilkadziesiąt publikacji w prestiżowych międzynarodowych czasopismach naukowych. Wygłaszał wiele zaproszonych wykładów na międzynarodowych zjazdach naukowych. Członek Academia Europaea, członek zagraniczny Chińskiej Akademii Nauk[8], a także członek rady dyrektorów instytutu badawczego IRB Barcelona[9] oraz rady STS Forum w Japonii.

Główne dokonania naukowe

  • Pierwsze eksperymentalne udokumentowanie zjawiska kanałowania substratów oraz istnienia wewnątrzkomórkowych mikrokompartmentów. Te zjawiska sprawiają, że wewnątrzkomórkowa dyfuzja metaboitów jest nietypowa. Może to mieć poważne konsekwencje dla regulacji metabolizmu komórkowego[10].
  • Pierwsze i nowatorskie wyznaczenie wartości współczynnika kontroli metabolicznej nośnika nukleotydów andeninowych w komórce in situ[11].
  • Eksperymentalne wyznaczenie pojemności energetycznej głównych elementów systemu fosforylacji oksydacyjnej[12].
  • Odkrycie wpływu pH na transport jonów wapnia do komórek ssaczych. Stężenie jonów wapnia jest ważnym czynnikiem regulujących metabolizm komórki. Odkrycie ma duże implikacje dla regulacji metabolizmu komórek[13].
  • Ustalenie, że stężenie jonów wapnia w cytozolu jest wypadkową procesów transportujących jony wapnia przez błonę komórkową oraz przez błony organelli wewnątrzkomórkowych (takich jak mitochondria i siateczka śródplazmatyczna). Białko PML wpływa na oddziaływanie mitochondriów i siateczki śródplazmatycznej i w ten sposób wpływa na wewnątrzkomórkowy metabolizm wapniowy. To odkrycie może tłumaczyć pewne stany patologiczne[14].
  • Opracowanie nowatorskiej metody izolacji frakcji subkomórkowych, która pozwala oszacować stopień interakcji pomiędzy wewnątrzkomórkowymi organellami i błoną plazmatyczną[15].

Działalność pozanaukowa

W okresie 1980–1985 był przewodniczącym „Solidarności” w Instytucie Biologii Doświadczalnej[1]. Był przewodniczącym Rady Miasta Podkowa Leśna oraz jednym z założycieli Fundacji Szkoły Festiwalu Nauki[1]. W kadencji 2006–2009 pełnił funkcję przewodniczącego resortowego Zespołu Interdyscyplinarny ds. Infrastruktury Badawczej[5]. Od 2008 do 2009 zajmował stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego[16].

Odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ a b c d Duszyński, Jerzy [online], Polska Akademia Nauk [dostęp 2015-02-11].
  2. ↑ a b Prof. Jerzy Duszyński został nowym prezesem PAN [online], wyborcza.pl, 19 marca 2015 [dostęp 2018-10-27].
  3. ↑ a b Prof. dr hab. czł. koresp. PAN Jerzy Duszyński, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2018-10-27].
  4. ↑ a b Profesor Jerzy Duszyński ponownie prezesem PAN [online], PAP, 25 października 2018 [dostęp 2018-10-27].
  5. ↑ a b c Prof. Jerzy Duszyński, członek rzeczywisty PAN [online], Polska Akademia Nauk [dostęp 2022-01-14].
  6. ↑ Nowi członkowie PAN i AMU PAN, Polska Akademia Nauk, 6 grudnia 2021 [zarchiwizowane 2022-01-04].
  7. ↑ Prezes PAN powołał zespół doradczy ds. COVID-19, Polska Akademia Nauk, 30 czerwca 2020 [zarchiwizowane 2022-01-14].
  8. ↑ Prezes PAN członkiem Chińskiej Akademii Nauk [online], PAP, 28 listopada 2017 [dostęp 2019-09-30].
  9. ↑ Boards, IRB Barcelona [zarchiwizowane 2017-07-11] (ang.).
  10. ↑ Duszyński J. i inni, Microcompartmentation of aspartate in rat liver mitochondria, „Journal of Biological Chemistry”, 253, 1978, s. 6149–6157 (ang.).
  11. ↑ Duszynski J. i inni, Quantification of the role of the adenine nucleotide translocator in the control of mitochondrial respiration in isolated rat liver cells, „FEBS Letters”, 146, 1982, s. 262–266 (ang.).
  12. ↑ Wojtczak L. i inni, Energy storage capacity of the mitochondrial protonmotive force, „Biochimica et Biophysica Acta”, 851, 1986, s. 313–321 (ang.).
  13. ↑ Zabłocki K. i inni, Extracellular pH modifies mitochondrial control of capacitative calcium entry in Jurkat cells, „Journal of Biological Chemistry”, 280, 2005, s. 3516–3521 (ang.).
  14. ↑ Giorgi C. i inni, PML Regulates Apoptosis at Endoplasmic Reticulum Modulating Calcium Release., „Science”, 30(6008), 2010, s. 1247–1251 (ang.).
  15. ↑ Suski J.M. i inni, Isolation of plasma membrane-associated membranes from rat liver, „Nature Protocols”, 2, 2014, s. 312–322 (ang.).
  16. ↑ Prof. Duszyński i prof. Marody ubiegają się o prezesurę w PAN [online], PAP, 20 lutego 2015 [dostęp 2018-10-27].
  17. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 grudnia 2010 r. o nadaniu orderów i odznaczeń (M.P. z 2011 r. nr 30, poz. 334).
  18. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 listopada 1993 r. o nadaniu odznaczeń (M.P. z 1993 r. nr 69, poz. 608).
  19. ↑ Odznaczenie rządu Japonii dla prof. Jerzego Duszyńskiego, byłego prezesa Polskiej Akademii Nauk [online], Ambasada Japonii w Polsce, 2024 [dostęp 2024-05-08].
  20. ↑ Order Wschodzącego Słońca dla prof. Jerzego Duszyńskiego [online], Polska Akademia Nauk, 6 maja 2024 [dostęp 2024-05-08].
Prezesi Polskiej Akademii Nauk