Hélène Carrère d’Encausse

Hélène Carrère d’Encausse (2013)
Data i miejsce urodzenia	6 lipca 1929 Paryż
Data i miejsce śmierci	5 sierpnia 2023 Paryż
Zawód, zajęcie	historyk, nauczyciel akademicki
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Hélène Carrère d’Encausse (ur. 6 lipca 1929 w Paryżu^[1], zm. 5 sierpnia 2023 tamże^[2]) – francuska historyczka i nauczycielka akademicka, specjalizująca się w zagadnieniach związanych z Rosją, członkini Akademii Francuskiej, posłanka do Parlamentu Europejskiego IV kadencji.

Jej rodzicami byli Giorgi Zurabiszwili i Nathalie von Pelken^[3]. Ojciec był Gruzinem; opuścił Gruzję po jej zajęciu w 1921 przez Armię Czerwoną^[4]. Po przybyciu do Francji pracował m.in. jako taksówkarz. W okresie II wojny światowej współpracował z niemieckimi okupantami jako tłumacz. Podczas wyzwalania Francji został uprowadzony i prawdopodobnie zabity przez członków ruchu oporu^[4][5].

Obywatelstwo francuskie otrzymała w 1950^[5]. Studiowała historię i politologię^[3]. W 1952 została absolwentką Instytutu Nauk Politycznych w Paryżu^[6][7]. Uzyskała doktorat historii w 1963 (na podstawie pracy o rewolucji w Azji Środkowej), a w 1976 stopień docteur ès lettres (w oparciu o rozprawę dotyczącą bolszewików)^[7]. Jako nauczycielka akademicka związana z Université Panthéon-Sorbonne oraz paryskim Instytutem Nauk Politycznych. Pracowała też w Kolegium Europejskim w Brugii. Jako profesor wizytujący wykładała na uczelniach w Ameryce Północnej oraz Japonii^[8]. W pracy naukowej zajmowała się głównie zagadnieniami z historii Rosji. Była autorką licznych publikacji historycznych, m.in. biografii Włodzimierza Lenina, Józefa Stalina oraz rosyjskich carów^[8]. W wydanej w 1978 pracy L’Empire éclaté prognozowała rozpad Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich^[3].

W latach 80. była przewodniczącą rady dyrektorów stacji Radio Sorbonne. Od 1986 do 1987 wchodziła w skład komitetu do spraw reformy przepisów o obywatelstwie. W 1992 została doradczynią Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju^[9]. W latach 1994–1999 jako przedstawicielka gaullistowskiego Zgromadzenia na rzecz Republiki sprawowała mandat posłanki do Parlamentu Europejskiego IV kadencji. Była wiceprzewodniczącą Komisji ds. Zagranicznych, Bezpieczeństwa i Polityki Obronnej^[1].

13 grudnia 1990 wybrana w skład Akademii Francuskiej, obejmując fotel nr 14. 21 października 1999 została stałym sekretarzem tej instytucji^[8]. Była też współprzewodniczącą rady naukowej Biblioteki Polskiej w Paryżu^[10].

Laureatka nagród literackich, m.in. Prix Aujourd’hui, Prix des Ambassadeurs i Prix du nouveau cercle Interallié. Wyróżniona kilkoma tytułami doktora honoris causa^[8].

W 1952 w Paryżu zawarła związek małżeński z Louisem Carrère d’Encausse^[3], z którym miała troje dzieci: Emmanuela, Nathalie i Marinę^[5].

• Legia Honorowa klasy IV, III, II i I^[3]
• Oficer Orderu Narodowego Zasługi^[3]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi RP (Polska)^[11]
• Komandor Orderu Leopolda (Belgia)^[3]
• Order Honoru (Rosja)^[3]

• Réforme et Révolution chez les musulmans de l’empire russe, Presses de la Fondation nationale des sciences politiques, Paryż, 1966.
• Le Marxisme et l’Asie, Armand Colin, Paryż 1966.
• L'Union soviétique: de Lénine à Staline, Éditions Richelieu, Paryż 1972.
• La Politique soviétique au Moyen-Orient, Presses de la Fondation nationale des sciences politiques, Paryż 1976.
• L'Empire éclaté, Flammarion, Paryż 1978.
• Lénine: la révolution et le pouvoir, Flammarion, Paryż 1979.
• Staline: l’ordre par la terreur, Flammarion, Paryż 1979.
• Le Pouvoir confisqué: gouvernants et gouvernés en URSS, Flammarion, Paryż 1980.
• Le Grand Frère: l’Union soviétique et l’Europe soviétisée, Flammarion, Paryż 1983.
• La Déstalinisation commence, Complexe, Paryż-Bruksela 1986.
• Ni paix ni guerre: le nouvel empire soviétique ou du bon usage de la détente, Flammarion, Paryż 1986.
• Le Grand Défi: bolcheviks et nations, 1917–1930, Flammarion, Paryż 1987.
• Le Malheur russe: essai sur le meurtre politique, Fayard, Paryż 1988.
• La Gloire des nations ou La Fin de l’empire soviétique, Fayard, Paryż 1990.
• Victorieuse Russie, Fayard, Paryż 1992.
• L'URSS, de la Révolution à la mort de Staline, 1917–1953, Seuil, Paryż 1993.
• The Nationality Question in the Soviet Union and Russia, Scandinavian University Press, Oslo 1995.
• Nicolas II: la transition interrompue, Fayard, Paryż 1996.
• Lénine, Fayard, Paryż 1998.
• La Russie inachevée, Fayard, Paryż 2000.
• Catherine II: un âge d’or pour la Russie, Fayard, Paryż 2002.
• L'Impératrice et l’Abbé: un duel littéraire inédit entre Catherine II et l’abbé Chappe d’Auteroche, Fayard, Paryż 2003.
• Nations et Saint-Siège au XXe, Fayard, Paryż 2003.
• Russie, la transition manquée, Fayard, Paryż 2005.
• L’Empire d’Eurasie, une histoire de l’Empire russe de 1552 à nos jours, Fayard, Paryż 2005.
• La Deuxième mort de Staline, Éditions Complexe, Paryż 2006.
• Alexandre II, le printemps de la Russie, Fayard, Paryż 2008.
• La Russie entre deux mondes, Fayard, Paryż 2010.
• Des siècles d’immortalité: l’Académie française, 1635–…, Fayard, Paryż 2011.
• Les Romanov, une dynastie sous le règne du sang, Fayard, Paryż 2013.
• Six années qui ont changé le monde 1985–1991, Fayard, Paryż 2015.

W języku polskim ukazały się jej następujące publikacje:

• Stalin: państwo terroru, przeł. Jan Łęczycki, „Krąg”, Warszawa 1983;
• Spękane imperium, „Głos”, Warszawa 1985;
• Wielkie urągowisko: bolszewicy i narody 1917–1930, przeł. Krzysztof Kowalski, „Most”, Warszawa 1989;
• Bolszewicy i narody czyli Wielkie urągowisko 1917–1930, wyd. 2. (1. oficjalne), przeł. i opatrzył wstępem Krzysztof Kowalski, posłowie Sławomir Popowski, „Most”, Warszawa 1992;
• Eurazjatyckie imperium. Historia Imperium Rosyjskiego od 1552 do dzisiaj, przeł. Krystyna Antkowiak, redakcja naukowa i wprowadzenie Hubert Łaszkiewicz, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2014.