Henryk Schabenbeck

Henryk Schabenbeck
Ilustracja
Henryk Schabenbeck
Autoportret (1914)
Data i miejsce urodzenia

11 lub 12 maja 1886
Przemyśl

Data śmierci

1939

Zawód, zajęcie

fotograf

Partnerka

Helena Panczakiewicz

Dzieci

Janina, Anna, Stefan

Multimedia w Wikimedia Commons
Portret architekta Karola Stryjeńskiego autorstwa Schabenbecka

Henryk Schabenbeck (ur. 1886, zm. 1939) – polski fotograf, fotografik i operator filmowy oraz działacz społeczny i samorządowiec związany z Zakopanem. Właściciel pierwszego zakładu fotograficznego na Podhalu i jeden z najpopularniejszych fotografików podhalańskich okresu międzywojennego. Schabenbek był także aktywistą Sokoła, radnym miejskim i komisarycznym burmistrzem miasta po wybuchu II wojny światowej. Aresztowany przez Niemców, zginął rozstrzelany w listopadzie 1939 w podkrakowskim forcie Krzesławice.

Życiorys

Urodził się 11[1][2][3] lub 12[4] maja 1886 w Przemyślu w ówczesnej austro-węgierskiej Galicji[1] jako syn lwowskiego cukiernika Karola i Karoliny z Grossmanów[4]. Jego ojciec zmarł gdy Schabenbeck miał 14 lat[4]. W 1903 zakończył edukację w jednej z lwowskich szkół i podjął pracę w jednym z tamtejszych studiów fotograficznych (źródła podają studio Zofii Trzemeckiej lub zakład fotograficzny Jaworskiego w Złoczowie). W 1906 matka Schabenbecka sprzedała lwowską cukiernię i przeniosła się wraz z synem do Zakopanego[2], gdzie otworzyła pensjonat[4], a jej syn – własny zakład fotograficzny „Stefa”[1][2], nazwany tak na cześć willi Stefa przy Krupówkach, w której zamieszkali oboje[4]. Był to pierwszy zakład fotograficzny w historii Zakopanego, wkrótce wzbogacił się także o filię w Nowym Targu[4].

Fotografował zarówno portrety, jak i krajobrazy Podhala. W 1910 jego zdjęcia po raz pierwszy trafiły na międzynarodową wystawę fotograficzną w Rzymie, gdzie zdobyły złoty medal[4]. Jego karierę przerwał wybuch I wojny światowej[5]. Powołany do armii austrowęgierskiej, trafił na front, gdzie wkrótce dostał się do rosyjskiej niewoli i trafił do obozu jenieckiego na Syberii[4]. Udało mu się uciec z obozu i dotrzeć do Barnaułu nad Obem, gdzie otworzył zakład fotograficzny i doskonalił swoje umiejętności fotograficzne[4].

Do kraju powrócił po wojnie polsko–bolszewickiej i ponownie zajął się fotografią w swoim zakładzie w Zakopanem[4]. Jego prace zyskały spory rozgłos, a po I wojnie światowej był uznawany za jednego z najlepszych fotografików w Polsce[1][4][2]. Jego prace trafiały na wystawy w kraju i za granicą, były także reprodukowane w postaci pocztówek, publikowane w gazetach, książkach i przewodnikach po Tatrach i Podhalu[4].

W tym czasie eksperymentował również z filmem. Jego seria krótkometrażowych dokumentów Kronika zakopiańska z 1924 była wyświetlana w zakopiańskim kinie „Sokół”[4]. Rok później był również operatorem filmu Sabałowa baśń w reżyserii Wojciecha Leszczyca[1][4]. W 1930 nakręcił kolejny krajoznawczy film krótkometrażowy o Dolinie Kościeliskiej[1]. Zrealizował również filmowy dokument na temat Olimpiady w Berlinie[4].

Przez całe życie angażował się w działalność społeczną. Do Sokoła wstąpił jeszcze w 1902 roku[4], przed pierwszą wojną był kierownikiem drużyny w Zakopanem, w końcu lat 20. był wiceprezesem, a od 1938 prezesem Zarządu Towarzystwa[4][6]. W latach 20. i 30. opiekował się również sekcją narciarską lokalnego oddziału tej organizacji[4][1]. Po I wojnie był aktywnym członkiem Fotoklubu Polskiego[7], przez pewien czas pełnił również funkcję prezesa podhalańskiego okręgu Polskiego Związku Narciarskiego[1].

W 1931 zakład Schabenbecka przeniesiony został do nowej siedziby, okazałej kamienicy wybudowanej w miejscu rozebranej willi Stefa[4]. On sam wkrótce potem zaangażował się w prace samorządu miejskiego: w 1934 został radnym Zakopanego[1], przez pewien czas pełnił funkcje ławnika i zastępcy burmistrza[4]. Na krótko przed wybuchem II wojny światowej dołączył też do lokalnego oddziału dywersji pozafrontowej[4].

Aleksander Bobkowski na zdjęciu Schabenbecka z 1938 roku

Gdy 2 września 1939, w czasie wojny obronnej 1939 roku, burmistrz Zakopanego Eugeniusz Zaczyński opuścił miasto, Komitet Obywatelski wybrał Schabenbecka na jego następcę[1]. Pozostał na stanowisku także po rozpoczęciu okupacji hitlerowskiej, jednak już 9–10 września 1939[4] (niektóre źródła twierdzą, że 12 września[3][8] lub w listopadzie[1]) został aresztowany przez Gestapo, wywieziony do Krzesławic koło Krakowa[3] i rozstrzelany w masowej egzekucji na terenie tamtejszego fortu[4][1][8]. Po wojnie jego szczątki zostały odnalezione[9], ekshumowane i przewiezione na Nowy Cmentarz w Zakopanem[1][10].

Posiadał troje dzieci z małżeństwa z Heleną z Panczakiewiczów, z których wszystkie zostały fotografikami[4]. Córki Janina (urodzona w 1911)[11] i Anna (1913) wyemigrowały po wojnie do Kanady[11][4]. Syn Stefan próbował prowadzić zakład fotograficzny ojca po jego aresztowaniu, jednak on sam także został przez Niemców aresztowany i zesłany do obozu koncentracyjnego Auschwitz, a następnie do obozu koncentracyjnego Oranienburg, gdzie zginął w alianckim nalocie bombowym 15 marca 1945 roku[1][4]. Przejęty przez Niemców zakład fotograficzny po wojnie znacjonalizowano i działał dalej w tym samym miejscu pod szyldem „Foto-Jedność”[4].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Radwańska-Paryska i Paryski 1995 ↓, s. 1063.
  2. ↑ a b c d Tuszyński 1999 ↓, s. 250.
  3. ↑ a b c Wroński 1981 ↓, s. 11.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa Matuszyk 1994 ↓, s. 386.
  5. ↑ Pinkwart i Długołęcka-Pinkwart 2005 ↓, s. 64.
  6. ↑ Bystrowski 2008 ↓, ¶ „1938 Walne zebranie…”.
  7. ↑ ZPAF 2015 ↓, ¶ 5 „Członkowie Fotoklubu Polskiego”.
  8. ↑ a b Tuszyński 2006 ↓, s. 174.
  9. ↑ Sowiniec 2015 ↓, ¶ 3 „Mauzoleum straconych w egzekucjach…”.
  10. ↑ Mrowiec 2013 ↓, ¶ 2.
  11. ↑ a b Kurc 2009 ↓, ¶ 7, 9-10.

Bibliografia

Linki zewnętrzne