PROFILPELAJAR.COM

Harpie (gr. Άρπυια Harpyia, lm Άρπυιαι Harpyiai, łac. Harpyia, lm Harpyiae) – w mitologii greckiej skrzydlate demony żeńskie uosabiające gwałtowne wichry, mające postać półkobiet, półptaków porywających dusze zmarłych, a także dręczących ludzi jako narzędzie kary bogów.

Rodowód

Pierwotnie uważano je tylko za duchy albo personifikacje wiatru łączone z Boreaszem i bóstwami atmosfery^[1], bóstwa silnej wichury, odnoszące dusze zmarłych do podziemi Hadesu^[2].

Ich nazwa (harpyiai) dosłownie oznaczała „porywaczki”. Uchodziły za córki Taumasa i okeanidy Elektry oraz za siostry bogini Iris. Nosiły imiona^[3]:

Kelajno (gr. Κελαινώ Kelainṓ, łac. Celaeno – „Czarna”, „Ciemnica”);
Okypete (gr. Ὠκυπέτη Ōkypétē, łac. Ocypete – „Szybkolotna”, „Pędziwiatr”);
Aello (lub Nikotoe, gr. Ἀελλώ Aellṓ, Νικοθόη Nikothóē, łac. Aello, Nicothoe – „Wichrowa”, „Zawierucha”, „Burzliwa”);
Podarge (gr. Ποδάργη Podárgē, łac. Podarge, „Prędkonoga”)^[3];
oraz Aellopus i inne, gdyż liczba ich nigdy nie była określona dokładnie^[2].

Hezjod w swym kosmogonicznym eposie wymienia jedynie pierwsze trzy (Theogonia, 265-267). W roli uskrzydlonych kobiecych demonów zła uległy późniejszemu ujemnemu skojarzeniu z syrenami, eryniami i furiami^[1]^[2].

W przekazie literacko-mitologicznym

W Odysei Homera występują jako porywaczki córek herosa Pandareosa^[4].

Z eposu Argonautyki Apolloniosa Rodyjskiego pochodzi szerszy mitologiczny przekaz epizodu z harpiami i Fineusem, ślepym królu trackim posiadającym zdolność przepowiadania przyszłości. Zeus, gniewny na wieszczka za nadużywanie tego daru i za wcześniejszą zbrodnię popełnioną na synach, zdecydował się go ukarać, zsyłając na niego harpie, które porywały albo zanieczyszczały mu pożywienie (Argonautyki II 181). Od udręki i śmierci głodowej wyzwolił Fineusa dopiero Jazon przybyły z Argonautami – Kalaisem i Zetesem, którzy przepędzili je na wyspy lub do bram Hadesu^[5]^[3]^[1].

Wergiliusz wspominający je w wędrówce Eneasza (Eneida III, 210-255), umiejscawia na Morzu Jońskim ich siedzibę na wyspach Strofadach. U Homera harpia była matką koni Achillesa – Ksantosa i Baliosa (Iliada XVI, 160).

W sztuce

W ludzkiej, uskrzydlonej postaci harpie nie różniły się od innych fantastycznych greckich stworów mitologicznych. Hezjod emfatycznie nazywa je stworzeniami „pięknowłosymi”. Obraz harpii jako wstrętnej, uskrzydlonej kobiety-ptaka powstał dość późno, wskutek ich mylenia z syrenami i innymi złośliwymi stworami. Wizerunek ten został w kulturze utrwalony przez późniejszych autorów antycznych, którzy nazywając je córkami gwałtownego Posejdona lub potwornego Tyfona, konkurowali ze sobą próbując nadać im szczególnie odrażającą postać^[6]. Już w dość wczesnym przedstawieniu z VI wieku p.n.e. malowanym na wazie z berlińskiego muzeum, krwiożercza harpia w każdym szponie trzyma ludzką postać, zaś jej głowa przypomina śmiercionośną Gorgonę w groźnym wyobrażeniu.

Do ich najbardziej znanych plastycznych przedstawień należą pochodzące z V wieku p.n.e. płaskorzeźby fryzu z licyjskiego grobowca – tzw. pomnika Harpii w Ksantos^[3].

R.D. Barnett w eseju Ancient Oriental Influences on Archaic Greece sugeruje, że wizerunek harpii pochodzi z ornamentów na brązowych kotłach z Urartu^[7]. Hipoteza ta stwarza jednak wątpliwość jako oparta na założeniu, iż harpie to jedynie ptaki o ludzkiej głowie, co pozostaje w sprzeczności z pierwotnymi mitami. Częste wyobrażenia harpii pojawiają się w zdobnictwie średniowiecznych kościołów jako dekoracja kapiteli kolumn (zwłaszcza romańskich), m.in. w zachodnioeuropejskich obiektach sakralnych w Zamora, Huesca, Arévalo, Silos, Hesse, Paderborn, Sigolsheim.

W średniowieczu harpie, często nazywane „dziewiczymi orłami”, stanowiły popularny motyw w heraldyce. Występują m.in. w herbach Norymbergi, Reitburga czy Liechtensteinu.

W naturze gatunek ornitologiczny harpia wielka jest dużym ptakiem drapieżnym ze strefy latynoamerykańskiej, którego przyjętą w nauce nazwę łacińską (Harpia harpyia) utworzono poprzez skojarzenie z mitologicznym stworzeniem^[8].

W późniejszej tradycji i kulturze

Jako motyw symboliczny stwór ten pojawia się w malarstwie Jacka Malczewskiego (np. Harpia we śnie).

Literatura

w Eneidzie Eneasz opowiada Dydonie swą przygodę na jednej z wysp Strofadów, gdzie harpie nie pozwoliły jemu i towarzyszom spożyć posiłku, a nadto rzuciły klątwę za umniejszenie ich stad, zapowiadając, że nie założą nowego grodu w Italii, dopóki nie doświadczą takiego głodu, że zaczną jeść stoły^[9];
w naśladowczych Argonautykach Waleriusza Flakkusa, harpie są córkami Tyfeusa, potwora zrodzonego z Gai, dręczącymi wieszcza Fineusa, któremu nie pozwalają spożyć posiłku (Argonautica, III, 450-455);
harpie występują w Boskiej komedii Dantego, w XIII Pieśni Piekła (tzw. dolnego), w siódmym kręgu, miejscu przeznaczonym dla samobójców;
w dramacie Burza Williama Szekspira duch Ariel przemienia się w harpię, by zanieść wiadomość swemu panu Prosperowi;
pojawiają się także w powieści fantasy Bursztynowa Luneta, w scenie gdy Lyra, Will oraz Gallivespianie (kawaler Tialys i lady Salmakia), stają przed wrotami do świata umarłych.

Gry komputerowe

seria Heroes of Might and Magic,
seria God of War
seria Gothic
Wiedźmin 2: Zabójcy królów
Warcraft III: Reign of Chaos
The Elder Scrolls II: Daggerfall
Puzzle Quest: Challenge of the Warlords

Przypisy

↑ ^a ^b ^c David Sacks: Encyklopedia świata starożytnych Greków. Warszawa: Książka i Wiedza, 2001, s. 162, ISBN 83-05-13169-6.
↑ ^a ^b ^c Lucyna Stankiewicz: Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 2008, s. 154, ISBN 978-83-04-04768-6.
↑ ^a ^b ^c ^d Mała encyklopedia kultury antycznej A–Z (red. Zdzisław Piszczek). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 302, ISBN 83-01-03529-3.
↑ Joël Schmidt: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 2001, s. 235, ISBN 83-7132-526-6.
↑ Jan Parandowski: Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 167, ISBN 83-210-0677-9.
↑ Słownik mitów Greków i Rzymian. Warszawa: WDW, 1995, s. 101, ISBN 83-7140-108-6.
↑ Greek Mythology – Myths Concerning Aia
↑ Rajmund Lepert, Ewa Turyn: Słownik polsko-łacińsko-francuski. Rośliny i zwierzęta. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2005, s. 79, ISBN 83-214-1271-8.
↑ Por. Jan Parandowski: Mitologia, dz. cyt., s. 239.