Fabryka Cegielskiego w 1884 r.Zakłady widziane z GórczynaLokomobila wyprodukowana w HCP, stojąca przed bramą na terenie zakładówRachunek z Handlu Żelaza i Fabryki Machin i Narzędzi Rolniczych H. Cegielskiego z 1858 r.Akcja kuponowa fabryki Cegielskiego na 100 zł z datą emisji 1 kwietnia 1929 r.Tabliczka z okresu działalności jako ZISPOPomnik twórcy HCP przy placu Wiosny Ludów w Poznaniu
W 1846 Hipolit Cegielski otworzył w Bazarze przy ul. Nowej sklep o nazwie Handel Żelaza. W 1850 w podwórzu przy ul. Butelskiej powstał warsztat naprawczy narzędzi rolniczych, a w 1855 przy ul. Koziej otwarto fabrykę machin i narzędzi rolniczych[3]. W 1859 stale rozrastający się zakład przeniósł się na ul. Strzelecką, gdzie uruchomiono maszynę parową i odlewnię[4]. W 1860 rozpoczęto produkcję lokomobili. Umierając w 1868, Hipolit Cegielski pozostawił spadkobiercom dynamicznie rozwijający się zakład zatrudniający w 1870 – przy ukończeniu budowy wg proj. Hebanowskiego – już 300 pracowników[4].
Po śmierci założyciela fabryką kierował jego przyjaciel Władysław Bentkowski, a w 1880 firmę przejął syn Hipolita, Stefan Cegielski, który nazwał zakłady „Fabryką Machin i Urządzeń Rolniczych H.Cegielski w Poznaniu”. Już w 1872 robotnicy po raz pierwszy w dziejach firmy zastrajkowali. W 1889 Stefan Cegielski został zmuszony przez kłopoty finansowe do przekształcenia zakładów w towarzystwo akcyjne, którego został głównym akcjonariuszem i wiceprezesem zarządu. Nowa spółka działała pod nazwą „H.Cegielski Towarzystwo Akcyjne w Poznaniu”. Przed 1902 spółka wykupiła fabrykę maszyn Urbanowski, Romocki i Spółka[5]. W 1910-1914 większość produkcji przeniosła się do nowo wybudowanych zakładów na ul. Głównej[5]. Ważną rolę w asortymencie pełniło wyposażenie dla produkcji rolnej i przetwórstwa spożywczego[5]. W 1917 zatrudnienie sięgało około 500 robotników, a roczne obroty 3,5 mln marek, zaś firma skorzystała na wojennej koniunkturze[5].
Dwudziestolecie międzywojenne
W 1919 spółka wykupiła tereny upadłej fabryki Juliusa Moegelina na Wildzie oraz sąsiadujące z nią zakłady Paulusa i fabrykę „Thermoelektromotor”, zaś rok później dokupiono tereny fabryki braci Lesserów. Na tym miejscu pozostaje do dziś. W latach 1921–1939 firmą kierował Wacław Fachinetti, Za jego rządów przeprowadzono reorganizację, poszerzając asortyment. Zakład podzielono na oddziały:
Oddział I – dotychczasowe zakłady
Oddział II (dawna fabryka J. Moegelina) – naprawa maszyn rolniczych oraz instalacji przemysłowo-rolniczych dla gorzelni, krochmalni, cukrowni i innych (zlikwidowany w 1933)
Oddział III (dawna fabryka Paulusa) – fabryka wagonów i lokomobili
Oddział IV (dawne „Thermoelektromotor”) – naprawa, a od 1927 również produkcja parowozów
Oddział V (dawna fabryka Lesserów) – produkcja maszyn rolniczych
W 1923 Oddziały III, IV i V zostały połączone w jeden Oddział III.
Rozpoczęto również produkcję tramwajów. Zakłady przeżywały wówczas prawdziwy rozkwit. W 1917 zatrudniały około 500 osób[5], w 1920 około 990, a w 1923 już 4500 robotników i 580 pracowników umysłowych. Powstały też oddziały zamiejscowe – w Inowrocławiu, zatrudniający około 300 osób, oraz w Chodzieży, zatrudniający około 130 pracowników. wielki kryzys dotknął również HCP, w jego okresie wartość spółki zmalała czterokrotnie.
W 1923 w rocznicę powstania wprowadzono również używany do dziś znak firmowy – okrąg z literami HCP. W 1927 firmę przemianowano na „H.Cegielski Spółka Akcyjna w Poznaniu”.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej powstał w Rzeszowie nowy oddział (późniejszy Zelmer SA). Jego budowę rozpoczęto w kwietniu 1937 na miejscu dawnej firmy Mars, a pierwsze obrabiarki powstawały w grudniu tego samego roku. Miał on wytwarzać nowoczesne maszyny i urządzenia. Do wybuchu wojny produkował m.in. armaty przeciwpancerne kalibru 37 mm i armaty przeciwlotnicze kalibru 40 mm (kooperował w tym zakresie z macierzystymi zakładami w Poznaniu), wozy taborowe, manierki żołnierskie, skrzynie amunicyjne i obrabiarki (około 40 szt. miesięcznie). W 1939 zakład znajdował się na etapie dochodzenia do pełnej zdolności produkcyjnej. W sierpniu 1939 zatrudniał 2500 osób. O skali zaangażowania zakładów w Rzeszowie w produkcję zbrojeniową świadczy wartość tej produkcji w stosunku wartości produkcji całego przedsiębiorstwa. Zakład w Rzeszowie produkował sprzęt artyleryjski o wartości 23 231 019 zł (36,5% wartości zamówień całego przedsiębiorstwa), inna produkcja wojskowa wynosiła 1 827 648 zł (2,8%), a obrabiarki 12 122 803 zł (18,8%). Zakład skupiał 58,1% wartości zamówień przedsiębiorstwa. Od marca 1939 wytwarzano miesięcznie 20–25 dział przeciwpancernych i 15–20 armat przeciwlotniczych, w większości na eksport do Wielkiej Brytanii i Holandii. W lipcu 1939 wyprodukowano ogółem już 80 dział. W zakładzie przygotowywano także produkcję reflektorów przeciwlotniczych o średnicy 120 cm (pierwsze trzy planowano przekazać wojsku w styczniu 1940).
Okres II wojny światowej
Po wkroczeniu wojsk okupacyjnych zakłady w Poznaniu zostały skonfiskowane i 1 listopada 1939 sprzedane koncernowi Deutsche Waffen- und Munitionsfabriken (DWM)[6]. W tym okresie w fabryce produkowano różnorodne elementy na potrzeby niemieckiej armii: odlewy (przeciętnie 300 t miesięcznie) i części mechaniczne, elementów optycznych, poprzez rowery, motocykle, zapalniki różnych kalibrów, łuski (> 25 mln szt.), lawety (80 miesięcznie) po części do samolotów i okrętów podwodnych[7]. W okresie wojny wyprodukowano także aż 522 parowozy[6]. Zakłady ucierpiały w dwóch nalotach w 1941 i kwietniu 1944[7]. Po bombardowaniach i w związku ze zbliżaniem się Armii CzerwonejNiemcy ewakuowali fabrykę, pozostawiając zdewastowane hale.
Po II wojnie światowej
Po wojnie zakład upaństwowiono, w 1949 zmieniono również nazwę na Zakłady Metalowe im. Józefa Stalina w Poznaniu (ZISPO). W dniu 28 czerwca 1956 pracownicy fabryki wzięli udział w proteście, który przekształcił się w Poznański Czerwiec 56. O godzinie 6:15 pochód pracowników ZISPO wyruszył z bramy W-3 i podążył ulicą Dzierżyńskiego ku targom i centrum. O 6:30 otwarto bramy po zachodniej części ulicy, a potem do robotników Cegielskiego przyłączali się pracownicy innych zakładów. Podczas pochodu zrzucono tablicę z nazwą Zakładów im. Stalina[8]. 1 listopada tegoż samego roku zmieniono ponownie nazwę na „Zakłady Przemysłu Metalowego H.Cegielski w Poznaniu, Przedsiębiorstwo Państwowe”.
W 1956 kupiono od szwajcarskiej firmy Sulzer-Brothers Ltd.(inne języki) (dziś Wärtsilä Switzerland Ltd.) licencję na budowę silników okrętowych. Kolejną licencję zakupiono w 1959, tym razem od duńskiej firmy Burmeister&Wain (dziś MAN B&W Diesel A/S). W międzyczasie, w 1958, zakończono produkcję parowozów.
W 1995 firma została przekształcona w spółkę Skarbu Państwa o nazwie H. Cegielski – Poznań S.A., natomiast w latach 1996–1999 w wyniku zmian strukturalnych wyodrębnionych zostało z niej 9 spółek zależnych[3]. Niektóre z nich zostały przejęte przez inne firmy (np. Fabrykę Obrabiarek W4 przejął Volkswagen i utworzył tam odlewnię aluminium), a inne się usamodzielniły (np. Odlewnia Żeliwa "Śrem" S.A.). W latach 2010–2012 miała miejsce kolejna restrukturyzacja, w wyniku której grupę HCP S.A. tworzą 4 spółki-córki[3].
Grupa kapitałowa HCP
W wyniku restrukturyzacji zakładów przeprowadzonej w latach 2010–2012 powstała grupa kapitałowa HCP posiadająca 100% udziałów w 4 spółkach-córkach:
H.Cegielski – Service Sp. z o.o.
H.Cegielski – Energocentrum Sp. z o.o.
H.Cegielski – Centrum Badawczo-Rozwojowe Sp. z o.o.
Infocentrum Sp. z o.o. – Centrum Informatyki i Telekomunikacji firmy H. Cegielski – Poznań S.A.[9]
↑ abZofiaZ.Ostrowska-KębłowskaZofiaZ., Architektura i budownictwo, [w:] JerzyJ.Topolski, LechL.Trzeciakowski (red.), Dzieje Poznania. 2, 1: 1793-1918, Warszawa Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994, s. 525-526, ISBN 978-83-01-11393-3 [dostęp 2023-09-28](pol.).
↑ abcdeWitoldW.SzulcWitoldW., Procesy industralizacji Poznania. Kredyt. Ubezpieczenia. Organizacje gospodarcze, [w:] JerzyJ.Topolski, LechL.Trzeciakowski (red.), Dzieje Poznania. 2, 1: 1793-1918, Warszawa Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994, s. 159-161, ISBN 978-83-01-11393-3 [dostęp 2023-09-28](pol.).
↑ abCzesławC.ŁuczakCzesławC., Grabież mienia, [w:] JerzyJ.Topolski, LechL.Trzeciakowski (red.), Dzieje Poznania. 2, 2: 1918–1945, Warszawa Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 1432, ISBN 978-83-01-12401-4 [dostęp 2023-09-29](pol.).
↑ abCzesławC.ŁuczakCzesławC., Grabież mienia, [w:] JerzyJ.Topolski, LechL.Trzeciakowski (red.), Dzieje Poznania. 2, 2: 1918–1945, Warszawa Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 1437, ISBN 978-83-01-12401-4 [dostęp 2023-09-29](pol.).
↑MarekM.JędraszewskiMarekM., O Boga, za wolność, prawo i chleb, [w:] AdamA.Suwart, Widziałem Powstanie. Czerwiec 1956. Wspomnienia uczestników powstania poznańskiego w czerwcu 1956 roku, nadesłane na konkurs "Przewodnika Katolickiego", Poznań: Dr. i Księgarnia Świętego Wojciecha, 2006, s. 7, ISBN 83-7015-941-9, OCLC642973581 [dostęp 2022-12-05].
↑H. Cegielski –Poznań: Grupa HCP. [dostęp 2014-08-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-08)]. (pol.).
Wilda, dzielnica Poznania 1253–1939. W: Magdalena Mrugalska-Banaszak: Wilda. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 1999, seria: Kronika miasta Poznania. Brak numerów stron w książce
Zdzisław Grot: Hipolit Cegielski. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2000. ISBN 83-87847-32-1. Brak numerów stron w książce
.jpg)
.jpg)
.jpg)
