Młody arystokrata Zenon Ziembiewicz wraca do kraju, ze studiów w Paryżu. Na miejscu odnawia znajomość z dawną ukochaną Elżbietą. Równocześnie nawiązuje romans z młodą służącą – Justyną. Nie przejmuje się tym, że swoim zachowaniem krzywdzi obie zakochane w nim kobiety. Gdy Justyna oznajmia Zenonowi, że jest w ciąży, Elżbieta z nim zrywa[1]. Zenon stara się zapomnieć o nieudanych podbojach miłosnych, jako prezydent Warszawy stara się energicznie pracować. Justyna na prośbę Zenona dokonuje aborcji, podczas gdy ostatecznie on sam wiąże się z Elżbietą. Z tęsknoty za utraconym dzieckiem Justyna planuje zemstę; w międzyczasie prezydenta pogrąża afera budowlana z jego udziałem. Justyna, złożywszy wizytę u Zenona, wypala mu twarz kwasem. Okaleczony Zenon strzela sobie w skroń i pozbawia się życia[1].
Podstawą literacką dla filmu Józefa Lejtesa była powieść Zofii NałkowskiejGranica (1935), która w chwili pierwszego wydania została bardzo pozytywnie przyjęta przez krytyków, była też wielce poczytna (2600 egzemplarzy do 1939 roku)[2]. Lejtes wraz ze Stanisławem Urbanowiczem i Eugeniuszem Bundą napisał scenariusz na podstawie powieści[1], przy udziale samej Nałkowskiej[3]; w reżyserii Lejtesowi asystowali Bunda i Krystyna Zelwerowicz[1]. Zdjęcia do filmowej wersji Granicy nakręcił Seweryn Steinwurzel, natomiast scenografię wykonali Jacek Rotmil i Stefan Norris. Muzykę skomponował Marian Neuteich, a kierownikiem produkcji został Norbert Tarler. Film wyprodukowała wytwórnia Parlofilm[1].
Odbiór
W chwili premiery Granica odniosła wielki sukces komercyjny[4], lecz po II wojnie światowej długo była przyjmowana niechętnie. Jerzy Toeplitz w retrospektywnym artykule dla „Filmu” z 1963 roku uznawał, że obsada aktorska została źle dobrana, a Lejtes zmarnował krytyczny potencjał powieści Nałkowskiej, zwłaszcza na tle lepiej zaadaptowanych filmów opartych na gorszych powieściach z epoki (np. Wspólnego pokoju, 1959, Wojciecha Jerzego Hasa na podstawie powieściZbigniewa Uniłowskiego)[5]. Toeplitz podsumowywał: „Zenon Ziembiewicz, Elżbieta Biecka i Justyna Bogutówna – to postacie, które warto wskrzesić na ekranie. W pełnym wymiarze – a nie w wersji okaleczonej […], spreparowanej przez wytwórnię Parlofilm”[5].
Krytyk filmowy Jan Olszewski w tekście z 1978 roku wyraził inną opinię. Wprawdzie z rozczarowaniem przyjmował nazbyt jednoznaczną kreację Pichelskiego jako Ziembiewicza, lecz chwalił obsadę ról drugoplanowych i rolę, jaką w odbiorze filmu odgrywają rekwizyty. Staroświeckie meble towarzyszące pierwszej części filmu konotują „nastrój pogody, spokoju i bezpieczeństwa”, natomiast druga część filmu z nowoczesnym umeblowaniem wnętrza mieszkania bohatera eksponuje „chłód, trzeźwość, wyrachowanie”[6]. Zdaniem Olszewskiego ów kontrast pokazuje „metaforyczny portret współczesnej sobie [reżyserowi] Polski”[6].
Sheila Skaff pisała natomiast w retrospektywnej książce z 2008 roku, iż „dobrze wykreowane postacie sprawiają, że jest to jeden z najbardziej podziwianych i naśladowanych filmów przedwojennej Polski”[7]. Zdaniem Skaff, na przykładzie takich filmów jak Dziewczęta z Nowolipek i Granica, Lejtes ujawnia „wyjątkową zdolność do tworzenia szeregu kobiecych postaci różniących się postawami i pragnieniami, ale połączonych złożonością i głębią ich osobowości”[8]. Ewelina Wejbert-Wąsiewicz wskazywała Granicę Lejtesa jako jeden z pierwszych polskich filmów poruszających wątek niechcianej ciąży i aborcji[3]. Wojciech Otto z kolei wymieniał Granicę wśród ledwie kilku filmów o ambicjach artystycznych w międzywojennej Polsce, obok Legionu ulicy (1932) Aleksandra Forda, Ludzi Wisły (1938) Forda i Jerzego Zarzyckiego (1938), Przebudzenia (1934) Forda i Jana Nowiny-Przybylskiego oraz Strachów (1938) Eugeniusza Cękalskiego i Karola Szołowskiego[9].
Joanna Preizner podsumowywała, że tak jak Dziewczęta z Nowolipek, Granica „w przeciwieństwie do wielu produkcji z tego okresu […] mówiła o konkretnych problemach, odwoływała się do doświadczeń znanych niemal każdemu”. Oba filmy Lejtesa zdaniem Preizner „były świetnie zrealizowane […] i zagrane”[10].
↑SheilaS.SkaffSheilaS., The law of the looking glass: cinema in Poland, 1896-1939, Athens: Ohio University Press, 2008, s. 163, ISBN 978-0-8214-1784-3 [dostęp 2023-09-28].
↑SheilaS.SkaffSheilaS., The law of the looking glass: cinema in Poland, 1896-1939, Athens: Ohio University Press, 2008, s. 162, ISBN 978-0-8214-1784-3 [dostęp 2023-09-28].
.jpg)
