Goryczuszka

Goryczuszka
Ilustracja
Goryczuszka polna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

goryczkowce

Rodzina

goryczkowate

Rodzaj

goryczuszka

Nazwa systematyczna
Gentianella Moench
Meth. 482. 4 Mai 1794
Typ nomenklatoryczny

Gentianella campestris (L.) Börner[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Gentianella germanica
Gentianella aspera
Gentianella austriaca
Gentianella bellidifolia
Gentianella campestris
Gentianella amarella

Goryczuszka (Gentianella Moench) – rodzaj roślin zielnych z rodziny goryczkowatych. Obejmuje co najmniej 303 gatunki[4]. Występują one w strefach umiarkowanych na obu półkulach (z wyjątkiem Afryki). W Polsce w zależności od ujęcia systematycznego rośnie od 5 do 9 gatunków[5][4].

Niektóre gatunki z tego rodzaju uprawiane są jako ozdobne i wykorzystywane jako lecznicze[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj występuje na półkuli północnej na rozległych obszarach Ameryki Północnej, Europy i Azji – bez południowych krańców tych kontynentów. Na półkuli południowej obecny jest w zachodniej i południowej Ameryce Południowej, w Australii (12 gatunków) i Nowej Zelandii (30 gatunków)[4][6]. W Europie występują 22 gatunki[6], z czego w Polsce 5 (kilka innych tradycyjnie zaliczanych do tego rodzaju zostało przeniesionych do innych rodzajów – Gentianopsis i Comastoma – lub ma współcześnie status podgatunku)[4][5].

Gatunki flory Polski[5]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[5], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]

Morfologia i biologia

Pokrój
Rośliny zielne, zwykle krótkotrwałe byliny kłączowe, rośliny roczne lub dwuletnie[6][7].
Liście
Naprzeciwległe, rzadziej w okółkach[7], całobrzegie, siedzące.
Kwiaty
Relatywnie duże, pojedyncze na szczycie pędu lub zebrane w wierzchotkowe kwiatostany. Promieniste, 4- lub pięciokrotne. Kielich bez błoniastego rąbka łączącego działki. Płatki korony zrośnięte, korona rurkowata, dzwonkowata lub lejkowata, różnie zabarwionej, zawsze bez przydatków między płatkami, czasem z płatkami frędzlowatymi lub orzęsionymi na brzegach. U nasady korony obecne miodniki. Pręciki przyrośnięte nasadami do płatków[7]. Znamiona słupka 2-łatkowe lub 2-wrębne.
Owoce
Wielonasienne, otwierające się dwiema klapami torebki[7].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Należy do podplemienia Swertiinae, plemienia Gentianeae w obrębie rodziny goryczkowatych (Gentianaceae) z rzędu goryczkowców (Gentianales)[2][8].

Niektóre tradycyjnie zaliczane tu gatunki wyodrębnione zostały w osobne rodzaje, m.in. dotyczy to taksonów z flory Polski: goryczuszka lodnikowa nosi nazwę Comastoma tenellum (≡Gentianella tenella), goryczuszka orzęsiona to Gentianopsis ciliata (≡Gentianella ciliata)[4]. W obrębie rodzaju występuje tendencja do szybkiej izolacji ekologicznej populacji i zmienności fenologicznej[6]. W efekcie ranga wielu taksonów jest problematyczna. Tradycyjnie wyróżniane jako odrębne gatunki (jak np. goryczuszka bałtycka G. baltica i goryczuszka błotna G. uliginosa) współcześnie traktowane są jako podgatunki (odpowiednio G. campestris subsp. baltica (Murb.) Tutin ex N.M.Pritch. i G. amarella subsp. uliginosa (Willd.) Tzvelev)[4].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-03].
  4. ↑ a b c d e f g h i Gentianella Moench. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-07-04].
  5. ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 88, ISBN 978-83-62975-45-7.
  6. ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 383, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b c d Gentianella Moench. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-07-04].
  8. ↑ Genus Gentianella Moench. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-07-04].
  9. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 89. ISBN 978-83-925110-5-2.