Giorgione, właśc. Giorgio Barbarelli da Castelfranco lub Zorzi di Castelfranco[1] (ur. w 1478 lub 1479 w Castelfranco Veneto, zm. przed 25 października 1510 w Wenecji) – włoski malarz, przedstawiciel renesansu.
O życiu i twórczości Giorgionego wiemy bardzo mało. Jest jednym z najbardziej zagadkowych malarzy czasów nowożytnych. Wiadomo, że urodził się w Castelfranco Veneto i był uczniem Giovanni Belliniego. Miał wpływ na innych malarzy, z którymi się zetknął, m.in. Tycjana i Sebastiana del Piombo. Zmarł przedwcześnie w okresie zarazy.
Był jednym z głównych przedstawicieli i twórców dojrzałego renesansowego malarstwa weneckiego, realizującym po mistrzowsku jego założenia kolorystyczne. Wspaniały mistrz koloru i światła. Przedstawiciel koloryzmu weneckiego, obserwator chwilowych stanów natury i świata.
W swoich obrazach Giorgione realizuje nową koncepcję przedstawiania wyglądów natury, opartą na kolorze, którą rozwiną i uzupełnią jego wielcy następcy, jak Tycjan, Veronese czy Tintoretto, nie naruszając jej generalnych założeń. Polegała ona na wyrażeniu wszystkich najistotniejszych cech struktury wizualnej przedmiotu, a więc modelunku bryły i jej umieszczenia w przestrzeni i atmosferze, światła i głębi przestrzennej, za pomocą układu barw o różnym natężeniu barw i różnej temperaturze.
Giorgione, a za nim inni wenecjanie, za ten unifikujący element uznali kolor. Płaszczyzna obrazu zostaje pokryta układem plam barwnych, układy linearne stają się uzupełnieniem kolorystycznej struktury, a w bardziej skrajnych przypadkach stają się zbędne. Taki sposób kształtowania opiera się w większym stopniu na wrażeniach kolorystyczno-świetlnych niż motywie. Obserwując malarstwo Tycjana widać, jak wzbogacił środki kolorystycznego kształtowania, eliminując stopniowo rolę linii i nieopartego na kolorze modelunku światłocieniowego, ograniczając przez to iluzjonizm przedstawienia. Wreszcie ten sposób ukształtowania określa się jako ton lub tonację obrazu. W malarstwie Giorgionego te wszystkie założenia zostały z grubsza zrealizowane. Nie doszedł jednak do tak radykalnych rozwiązań, jak Tycjan w ostatnich obrazach swego długiego życia.
Do czasów współczesnych nie zachowały się żadne podpisane i datowane prace Giorgionego. Duże rozbieżności wzbudza już liczba przypisywanych mu prac (od 5 do 40). Tworzył obrazy o tematyce religijnej: Maria z Dzieciątkiem i świętymi Liberiuszem i Franciszkiem, tzw. Madonna z Castelfranco, Judyta, mitologicznej: Śpiąca Wenus (ukończona przez Tycjana), Wenus odpoczywająca, portrety i alegoryczne, oraz trudne do interpretacji kompozycje figuralne w pejzażu: Burza, Trzech filozofów, Koncert wiejski. W obrazach Giorgionego krajobraz nie stanowi jedynie tła sceny, ale tworzy wszechogarniającą przestrzeń; zgodnie z duchem renesansu, człowiek w jego obrazach pozostaje w idealnej harmonii z naturą. Obrazy Giorgionego cechuje harmonijne zespolenie przedstawionych postaci z krajobrazem, miękki modelunek, liryzm i nastrojowość sugerujące treści symboliczne i alegoryczne. Dążył do symbiozy malarstwa, muzyki i poezji. Jego nowatorstwo, oprócz ujęcia krajobrazu, objawiło się w także w przedstawieniu kobiecego aktu. W obrazie Śpiąca Wenus naga kobieta, po raz pierwszy w nowoczesnym malarstwie, stała się głównym i jedynym tematem dzieła malarskiego.
Autorstwo wielu dzieł Giorgionego jest sporne, przyjmuje się pogląd o istnieniu kręgu Giorgiona (tzw. giorgioneschi) złożonego z wielbicieli i naśladowców artysty.
Dzieła
Chłopiec ze strzałą (ok. 1505)Burza (ok. 1510)Trzej filozofowie (1508-09)
Madonna z Dzieciątkiem – 1498-1500, 44 × 36,5 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg
Portret młodego mężczyzny - 69,4 x 53,5 cm, Stara Pinakoteka, Monachium
Przypisy
↑Przydomek Giorgione, czyli „Wielki Jerzy”, zyskał ze względu na swój pokaźny wzrost. Giorgio Vasari podkreślał jego „duży wzrost, duże zdolności oraz piękne i szlachetne obyczaje”. Zorzi lub Zorzo - w dialekcie weneckim odpowiednik Giorgia.
Bibliografia
WendyW.BeckettWendyW., 1000 arcydzieł, EwaE.Gorządek (tłum.), Warszawa: Arkady, 2001, ISBN 83-213-4218-3, OCLC749354342. Brak numerów stron w książce
Augustin de Butler, Giorgione, Siechnice: Eaglemoss Polska, 1999 (Wielcy Malarze ; nr 47)
Oksfordzki leksykon sztuki, IanI.Chilvers (oprac.) i inni, Warszawa: Arkady, 2002, ISBN 83-213-4157-8, OCLC749307549. Brak numerów stron w książce
Alessandra Fregolent, Giorgione, Warszawa: HPS, 2006 (Klasycy Sztuki ; nr 29), ISBN 978-83-60279-36-0
Leksykon malarstwa od A do Z, Warszawa: Muza S.A., 1992, ISBN 83-7079-076-3
Waldemar Łysiak, Malarstwo białego człowieka, wyd. 2, t. 3, Warszawa: Nobilis, 2010 (rozdz. Giorgione), ISBN 978-83-60297-36-0
Christine Stukenbrock, Barbara Toepper, Arcydzieła malarstwa europejskiego, Koenigswinter: h. f. ullmann, 2007, ISBN 978-3-8331-2131-9
