PROFILPELAJAR.COM

Getta w Żychlinie (niem. Zichlin^[1]) – w Żychlinie istniały dwa getta żydowskie w latach 1940–1942. Zamknięto w nich ponad 4 tysiące Żydów z miasta i jego okolic. W miarę upływu czasu ograniczano swobody i warunki życia w gettach ulegały pogorszeniu. Z powodu chorób i głodu zmarło 800 ludzi. W marcu 1942 roku przystąpiono do ostatecznej likwidacji gett – na miejscu zamordowano 200 osób, a pozostałych wywieziono i zgładzono w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem.

Historia

Od 1734 istniała w mieście gmina żydowska^[2]^[3]. Przed II wojną światową Żydzi, w liczbie 3,5 tys.^[3]^[4]^[5], stanowili około 50% ludności^[6]^[5]^[4]. Zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem^[2]^[6]. W mieście znajdowała się synagoga.

15 września 1939 miasto zajęli niemieccy okupanci^[6]. Rozpoczęło się prześladowanie ludności pochodzenia żydowskiego^[a]^[6]. W kwietniu 1940 wywieziono z miasta intelektualistów żydowskich^[7]^[8]. 20 lipca 1940^[b]^[9] utworzono dwa getta, jedno pomiędzy ul. Gabriela Narutowicza i ul. Romualda Traugutta, drugie przy ul. 1 Maja (Fabianówka)^[2]^[10]^[6]^[1]. W zarządzie pierwszego zasiadali Rozenberg (Aldek) i Oberman (szef policji), komendantem drugiego został H. Rozenblum^[6]. W gettach zamkniętych zostało ponad 4000 Żydów z miasta i okolicznych wsi^[2]^[8]^[7]. Getta rozróżniano określeniami „małe getto”^[c] i „duże getto”^[d]^[11].

Żydom w getcie pozostawiono pewne swobody, mogli handlować z Niemcami, mieli także własną szkołę i straż pożarną^[6]. Z czasem swobody te ograniczono i zaczęto stosować represje, m.in. aresztowania, wywózki^[6].

Podczas istnienia getta z powodu chorób i głodu zmarło około 800 osób^[8]^[7].

Likwidacja

W końcu lutego 1942 Niemcy rozpoczęli wywózki Żydów z getta^[10], a stu z nich niemiecka policja rozstrzelała na ulicach getta^[8]^[7]^[4]. W tym czasie historycy odnotowali wzmożoną korespondencję pomiędzy gettami w Żychlinie i w Warszawie dotyczącą zagłady^[10]^[12]^[13].

Zostaliśmy porzuceni na pastwę losu. A teraz, moi Drodzy! Wiecie, jak się nazywam. Gdybym pozostał przy życiu – to i dobrze, a jak nie, to przyjdzie Wam pomodlić się do Boga za moja duszę. Księga komentarzy znajduje się w piwnicy, przy południowej ścianie.
Kłaniam się Wam wszystkim i życzę zdrowia. Pozdrawiam Was moja rodzino. Nie jestem, dzięki Bogu, załamany, bo przecież wszystko pochodzi od Miłego Stwórcy.

NN, list z getta w Żychlinie do getta warszawskiego, napisany 24 lutego 1942^[12]

Dzień przed likwidacją getta 200 Żydów, głównie chorych i zniedołężniałych^[14], zostało zamordowanych na cmentarzu żydowskim^[2]^[10]^[6]^[15]^[14]. W dniu likwidacji, 3 marca 1942^[10]^[2]^[9], w żydowskie święto Purim, obszar getta został otoczony^[6]. Około 3000 więźniów^[16]^[4] zostało przewiezionych furmankami na stację kolejową, stamtąd wagonami bydlęcymi do Krośniewic^[17], a następnie do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem, gdzie zostali zabici^[2]^[8]^[6]^[7]^[9].

Upamiętnienie

Na cmentarzu żydowskim w Żychlinie upamiętniono Holocaust oznaczając masową mogiłę ofiar^[11]. W książce Heleny Bodek Jak tropione zwierzęta. Wspomnienia, autorka opisała wspomnienia z likwidacji getta^[15]. Na terenie byłego obozu w Chełmnie upamiętniono zamordowanych Żydów, również tych przewiezionych transportem z Żychlina.

Wspomnienie getta w postaci fotografii pojawia się w filmie dokumentalnym Powszedni dzień gestapowca Schmidta (1963, Jerzy Ziarnik)^[18]^[e].

Uwagi

↑ Żydzi musieli nosić symbole koloru żółtego, nie mogli poruszać się po trotuarach, ich mieszkania i firmy były konfiskowane.
↑ Miesiąc wcześniej, w czerwcu 1940, zostało utworzone getto w Kutnie.
↑ Z początkową liczbą 1000 mieszkańców.
↑ Początkowo zamieszkiwane przez 1800 osób.
↑ Zdjęcia pojawiają się po 3 minucie filmu, jako „Im Ghetto Zychlin nach dem Abzug der Juden” (Getto w Żychlinie po odejściu Żydów).

Przypisy

↑ ^a ^b Ghetto List w: deathcamps.org, dostęp 2013-05-24; fot.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Dziedzictwo polskich Żydów. polin.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-01)]. w: polin.org.pl, dostęp 2013-05-24 (web.archive.org).
↑ ^a ^b Zbiory archiwum w: Żydowski Instytut Historyczny, dostęp 2013-05-24.
↑ ^a ^b ^c ^d Zychlin, Poland.
↑ ^a ^b US Holocaust Memorial Museum.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Gmina Żychlin – wczoraj i dziś na stronach LO w Żychlinie, dostęp 2013-05-24.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Getto w Żychlinie w: ezychlin.pl, dostęp 2013-05-24.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Żychlin – historia w: sztetl.org, dostęp 2013-05-24.
↑ ^a ^b ^c Ghettoliste. ZRBG Lenkungsgruppe (PDF) w: Spring for Holocaust Survivors (en), dostęp 2013-05-24.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Jacek Leociak: Poeta pamięta w: Znak nr 670, 2011, dostęp 2013-05-24.
↑ ^a ^b Kirkuty. Żychlin.
↑ ^a ^b Pożegnanie Ruty Sakowskiej w: holocaustresearch.pl, dostęp 2013-05-24.
↑ Listy o zagładzie (PDF), dokumenty nr 26-30 z 22, 24 i 26 lutego 1942, s. 54-64, dostęp 2013-05-24.
↑ ^a ^b Cmentarz w Żychlinie w: sztetl.org.pl, dostęp 2013-05-24.
↑ ^a ^b Politique nazi d’extermination (1939-1945), relacja z likwidacji getta w m. Żychlinie, Helena Bodek Jak tropione zwierzęta. Wspomnienia, Kraków 1993, dostęp 2013-05-24.
↑ Patrick Montague: Chełmno and the Holocaust: The History of Hitler’s First Death Camp s. 73, 2012; on-line: [1].
↑ Zofia Marczak „Relacja 301-6026, Archiwum ŻIH; Zeznania ocalałych Żydów.”, dostęp 2013-05-24.
↑ Opis filmu w filmpolski.pl