Gerezanka

Gerezanka
Piliocolobus
Rochebrune, 1877[1]
Ilustracja
Gerezanka udzungwańska (P. gordonorum)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Infrarząd

małpokształtne

Parvordo

małpy wąskonose

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

gerezy

Plemię

Colobini

Rodzaj

gerezanka

Typ nomenklatoryczny

Simia (Cercopithecus) badius Kerr, 1792

Synonimy
  • Tropicolobus Rochebrune, 1887[2]
Gatunki

16 gatunków – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Gerezanka[3] (Piliocolobus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Występowanie

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce[4][5][6].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 42–68 cm, długość ogona 42–77 cm; masa ciała 5,5–13 kg[6][7].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1877 roku francuski botanik i zoolog Alphonse Trémeau de Rochebrune w książce swojego autorstwa poświęconej faunie Senegambii[1]. Rochebrune wymienił kilka gatunków – Simia ferruginea G.K. Shaw, 1800 (= Simia Cercopithecus badius Kerr, 1792), Piliocolobus bouvieri Rochebrune, 1887, Colobus tholloni Milne-Edwards, 1886, Colobus kirkii J.E. Gray, 1868 – z których gatunkiem typowym jest Simia Cercopithecus badius Kerr, 1792.

Etymologia

  • Piliocolobus: gr. πιλίον pilion ‘w czapce’, od zdrobnienia πιλος pilos ‘czapka’; Colobus Illiger, 1811 (gereza)[8].
  • Tropicolobus: gr. τροπις tropis ‘kil statku’; rodzaj Colobus Illiger, 1811 (gereza)[9]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Colobus rufomitratus Peters, 1879.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki[10][7][4]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[3] Podgatunki[6][4][7] Rozmieszczenie geograficzne[6][4][7] Podstawowe wymiary[6][7][a] Status
IUCN[11]
Piliocolobus badius (Kerr, 1792) gerezanka ruda 2 podgatunki południowo-zachodni Senegal, Gambia, Gwinea Bissau, północno-zachodnia i południowa Gwinea, Sierra Leone, Liberia i zachodnie Wybrzeże Kości Słoniowej (na wschód do rzek Nzi i Bandama) DC: 43–63 cm
DO: 63–77 cm
MC: 6–12,5 kg 		 EN 
Piliocolobus waldronae (Hayman, 1936) gerezanka samotna gatunek monotypowy południowo-wschodnie Wybrzeże Kości Słoniowej; być może Ghana DC: 45–67 cm
DO: 52–68 cm
MC: 5,5–6,3 kg 		 CR 
Piliocolobus kirkii (J.E. Gray, 1868) gerezanka trójbarwna gatunek monotypowy Tanzania (wyspy Zanzibar (głównie w południowo-wschodniej części), Muyuni i Uzi); introdukowany na pobliskiej wyspie Pemba DC: 45–50 cm
DO: 42–50 cm
MC: 7–9 kg 		 EN 
Piliocolobus gordonorum (Matschie, 1900) gerezanka udzungwańska gatunek monotypowy Tanzania (znany tylko z kilku obszarów leśnych w górach Udzungwa) DC: 60–66 cm[b]
DO: 64–69 cm[b]
MC: brak danych 		 VU 
Piliocolobus pennantii (Waterhouse, 1838) gerezanka równikowa gatunek monotypowy Gwinea Równikowa (wyspa Bioko, obecnie ograniczony głównie do południowo-zachodniej części) DC: 62–64 cm
DO: 60–66 cm
MC: 5,8–9 kg 		 CR 
Piliocolobus bouvieri Rochebrune, 1887 gerezanka kongijska gatunek monotypowy Kongo (prawy brzeg rzeki Kongo (od ujścia rzeki Likouala aux Herbes do dolnego biegu rzeki Alima); niepotwierdzony w rezerwacie Lefini) DC: około 58 cm[b]
DO: około 76 cm[b]
MC: brak danych 		 EN 
Piliocolobus epieni (Grubb & Powell, 1999) gerezanka nigeryjska gatunek monotypowy Nigeria (ograniczony do zachodniej Delty Nigru (pomiędzy potokiem Forcados-Nikrogha a potokiem Sag-bama-Osiama-Agboi)) brak danych  CR 
Piliocolobus preussi Matschie, 1900 gerezanka kameruńska gatunek monotypowy południowo-wschodnia Nigeria (Park Narodowy Cross River) oraz zachodni Kamerun (Park Narodowy Korup, Yabassi, lasy Ebo i Makombe) DC: 56–63 cm
DO: 75–76 cm
MC: brak danych 		 CR 
Piliocolobus rufomitratus (W. Peters, 1879) gerezanka kenijska gatunek monotypowy Kenia (ograniczony do wąskiego pasma lasu wzdłuż dolnego biegu rzeki Tana (głównie od Garsen na północ, niemal do Wenje) i delty rzeki Tana) DC: około 50 cm
DO: około 65 cm
MC: około 9 kg 		 CR 
Piliocolobus semlikiensis (Colyn, 1991) gatunek monotypowy Demokratyczna Republika Konga (bardzo mały obszar pomiędzy środkową częścią doliny rzeki Semliki a górami Ruwenzori na wschodzie) brak danych  VU 
Piliocolobus foai (de Pousargues, 1899) gerezanka środkowoafrykańska gatunek monotypowy Demokratyczna Republika Konga DC: 50–69 cm[c]
DO: 62–67 cm[c]
MC: 7–13 kg 		 EN 
Piliocolobus langi (J.A. Allen, 1925) gatunek monotypowy Demokratyczna Republika Konga (ograniczony do „cul-de-sac” pomiędzy rzekami Lualaba i Aruwimi-Ituri) DC: 48–50 cm
DO: 44–66 cm
MC: 7,7–9 kg 		 EN 
Piliocolobus oustaleti (Trouessart, 1906) gatunek monotypowy północno-wschodnie Kongo (na wschód od rzeki Sangha), południowa Republika Środkowoafrykańska, północna Demokratyczna Republika Konga (na północ od rzeki Kongo, na północ od rzeki Uele, na wschód do Jeziora Alberta) oraz skrajnie południowy Sudan Południowy DC: 46–68 cm
DO: 55–73 cm
MC: 8,2–12,5 kg 		 VU 
Piliocolobus parmentieri (Colyn & W.N. Verheyen, 1987) gatunek monotypowy Demokratyczna Republika Konga (pomiędzy rzekami Lomami a Lualaba, na południe do około rzeki Ruiki i rzeki Lutanga) DC: brak danych
DO: brak danych
MC: 7,5–9,2 kg 		 EN 
Piliocolobus tephrosceles (D.G. Elliot, 1907) gerezanka ugandyjska gatunek monotypowy wschodnia granica zachodniej części Wielkich Rowów Afrykańskich w południowo-zachodniej Ugandzie (Kibale) i zachodniej Tanzanii (Biharamulo, Gombe, góry Mahale i jezioro Rukwa); być może wschodnia Demokratyczna Republika Konga, Rwanda i Burundi DC: 45–67 cm
DO: 65–72 cm
MC: 8–11,4 kg[d] 		 EN 
Piliocolobus tholloni (Milne-Edwards, 1886) gerezanka zwinna gatunek monotypowy Demokratyczna Republika Konga (na wschód i południe od wielkiego zakola rzeki Kongo, na wschód do rzeki Lomami, na południe do rzeki Kasai i rzeki Sankuru) DC: 58–64 cm
DO: 41–69 cm
MC: brak danych 		 VU 

Kategorie IUCN:  VU  – gatunek narażony,  EN  – gatunek zagrożony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony.

Uwagi

  1. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
  2. ↑ a b c d Wymiary tylko dla samic.
  3. ↑ a b Wymiary tylko dla samców.
  4. ↑ Masa ciała tylko dla samców.

Przypisy

  1. ↑ a b Rochebrune 1886–1887 ↓, s. 96, 105.
  2. ↑ Rochebrune 1886–1887 ↓, s. 96, 102.
  3. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 49–50. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  4. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 244–248. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  5. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Piliocolobus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
  6. ↑ a b c d e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 705–712. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  7. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 159–162. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  8. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 537.
  9. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 695.
  10. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-09]. (ang.).
  11. ↑ wynik wyszukiwania: Piliocolobus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-08]. (ang.).

Bibliografia