Bioko (do 1973 zwana Fernando Po, Fernando Poo, w latach 1973–1979 Macias Nguema, bubiËtulá a Ëri) – wulkaniczna wyspa należąca do Gwinei Równikowej. Największa wyspa tego państwa.
Geografia
Wybrzeże Bioko
Wyspa oddzieliła się od kontynentu 12 tys. lat temu[2][3]. Położona jest w Zatoce Bonny, części Zatoki Gwinejskiej u zachodnich wybrzeży Afryki, blisko 25 km od wybrzeży Kamerunu[4], 100 km na południe od wybrzeży Nigerii i 160 km na północny wschód od kontynentalnej części Gwinei Równikowej (zachodnia Afryka)[5]. Jest ostatnią z łańcucha czterech wysp ciągnących się przez 540 km w kierunku południowo-wschodnim, położonym w Zatoce Gwinejskiej[6].
Wyspa ma pochodzenie wulkaniczne i kształt równoległoboku[5], o dłuższych bokach leżących w osi północny wschód - południowy zachód. Długość wyspy wynosi ok. 70 km, szerokość od 30 do 38 km[7]. Najbardziej na północ wysuniętym punktem wyspy jest Punta Europa, na południe - Punta de Santiago, a na zachód - Punta de Segre[7].
Powierzchnia wynosi 2017 km²[5]. Najwyższym, wulkanicznym szczytem jest Pico Basilé – 3008 m n.p.m. (dawniej Pico de Santa Isabel, 2850 m n.p.m.[7]), usytuowany w północnej części wyspy. Jest to jedyny krajowy wulkan (ostatnia erupcja w 1923)[4]. Na wyspie znajdują się także wulkaniczne jeziora kraterowe, między innymi Loreto i Claret[8]. W południowej części wznosi się szczyt Caldera - 2261 m n.p.m. (dawniej pod nazwą Pico Serrano, 2442 m n.p.m.[7]).
Klimat
Klimat jest równikowy wilgotny odmiany monsunowej, występuje jedna pora deszczowa (kwiecień–październik) – inaczej niż na kontynentalnej części Gwinei Równikowej. Roczna suma opadów wynosi od 2000 do 10 000 mm. Temperatura minimalna wynosi 20–21 °C, maksymalna 27–31 °C[8].
Podział administracyjny
Bioko podzielone jest na dwie prowincjeBioko Norte i mniej licznie zamieszkałą prowincję Bioko Sur[8][1]. Na wyspie znajduje się stolica państwa, Malabo (145 tys. mieszkańców – szacunkowo 2014[4]). Inne większym miastem jest Luba, stolica Bioko Sur[8].
Demografia
W 2015 populacja wyspy wynosiła 334 463 i stanowiła 27,3% populacji całego kraju[1]; dla porównania, w 2001 było to 260 462 osób[5]. Rdzennymi mieszkańcami wyspy są członkowie plemienia Bubi[3], zaliczanego do językowej grupy Bantu[7]; ludzie zamieszkują tę wyspę od 1800 lat[6].
Historia
Wyspa została odkryta w 1472 przez portugalskiego żeglarza Fernão do Pó, który nazwał ją Flor Formosa (port. Piękny Kwiat)[5][3]. Szybko jednak nadano jej nazwę na cześć odkrywcy (Fernão do Po w czasach portugalskich, natomiast jako kolonia hiszpańska Fernando Poo).
W latach 1827–1858 Brytyjczycy wynajmowali od Hiszpanów bazy w Port Clarence (obecnie Malabo) i San Carlos (obecnie Luba). Były one oparciem dla patroli pod dowództwem Fitzwilliama Owena, zwalczających w tym rejonie handel niewolnikami[7]. Hiszpanie wyparli Brytyjczyków z wyspy w 1855 r.[9][3] W 1854 na Bioko sprowadzono z Wyspy Świętego Tomaszakakaowce, co zmieniło gospodarkę kraju; w latach 60. XX wieku ich uprawa zaczęła dominować w gospodarce kraju. Na wyspę wprowadzono także kawowce. Rdzenni mieszkańcy nie chcieli pracować na plantacjach, przez co pracowników sprowadzano z różnych krajów – Angoli, Mozambiku, Ghany, państw Półwyspu Malajskiego i Chin. Ostatecznie zaczęto ich sprowadzać z Nigerii. Zatrudnieni pracownicy byli jednak źle traktowani; by zaprzestać tego, w grudniu 1942 władze Nigerii i Hiszpanii podpisały specjalny traktat[10].
W 1888 roku na wyspie przebywał polski podróżnik Stefan Szolc-Rogoziński, który zakupił 500 hektarową plantację kakao i wraz z Leopoldem Janikowskim prowadził badania nad plemieniem Bubi.
Od 1968 Bioko wchodzi w skład niepodległej Gwinei Równikowej[3]. Podzielono wyspę na dwie prowincje Bioko Północne (Bioko Norte) oraz Bioko Południowe (Bioko Sur). W 1973r. pod rządami Francisco Macías Nguema Bidyogo wyspie nadano nazwę Isla Macias Nguema Bidyogo. Przyjęła nazwę Bioko w 1979 roku na cześć Adolfo Bioko, królewskiego syna i brata króla Moka Malabo[5].
Szata roślinna
Na Bioko odnotowano 1200 gatunków roślin, z czego 3% to endemity[6]. Lasy na wyspie są w dobrym stanie, w przeciwieństwie do lasów w kontynentalnej części kraju. Założone niegdyś przez Hiszpanów plantacje kakaowców zarosły lasem równikowym[3]. Można wyróżnić sześć typów roślinności na wyspie. Nizinne lasy deszczowe występują od poziomu do 800 m n.p.m. Przypominają swój odpowiednik z kontynentu, ale są uboższe gatunkowo, głównie ze względu na brak drzew z rodzaju Aucoumea; są jednak bogate w endemiczne figowce (Ficus). Górskie lasy występują od 800 m n.p.m. do 1400 m n.p.m. W nich odnaleźć można liczne endemity, jak paprocie z rodzaju Cyathea. Między 1500 a 2500 m n.p.m. rosną lasy mgliste (mossy forests). Ponad 2500 m n.p.m. występują tylko zakrzewienia i subalpejskie łąki. Szóstym typem roślinności są namorzyny, rosnące u ujść rzek na wyspie[6].
Fauna
Na wyspie odnotowano 65 gatunków ssaków, w tym 26 nietoperzy[6]. W 1986 na wyspie przeprowadzono badania związane z szykowanym wówczas sprawozdaniem Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN); wyspę uznano wówczas za jedno z najważniejszych miejsc na świecie, które należałoby objąć badaniami małp[3].
Na Bioko odnotowano 143 gatunki ptaków[6]. Wiadomo o przynajmniej dwóch endemicznych; są to krępnik czarnogłowy (Batis poensis) i szlarnik brunatny (Zosterops brunneus). Z nieendemicznych gatunków występują tu na przykład żako (Psittacus erithacus), krępaczki białoszyje (Dyaphorophyia castanea), ibisy białowąse (Bostrychia hagedash), łowce czekoladowe (Halcyon badia), dziwogony widłosterne (Dicrurus modestus)[2], krogulce trzypręgowe (Accipiter tachiro), trerony krasnonose (Treron calvus) i dzięcioły zmienne (Dendropicos elliotii). Badania nad awifauną wyspy rozpoczęły się jednak dopiero w momencie uzyskania niepodległości Gwinei Równikowej, czyli w 1968; ogółem awifauna całego kraju jest dość słabo poznana (stan wiedzy z 2016). Najdokładniejsze badania prowadzono jak dotąd przez około 100 dni w okresie od 1989 do 1992[2].
Na plażach Bioko gniazdują 4 gatunki żółwi morskich[2][6] – żółw zielony (Chelonia mydas), żółw skórzasty (Dermochelys coriacea), żółw szylkretowy (Eretmochelys imbricata) i żółw oliwkowy (Lepidochelys olivacea). Są to 4 spośród 52 gatunków gadów stwierdzonych na wyspach. Ponadto na Bioko występują przedstawiciele 43 gatunków ryb i 33 gatunków płazów. Jedyną endemiczną rybą jest Aphyosemion oeseri[6].
Zagrożenia
Największymi niebezpieczeństwami dla dziko występujących tu zwierząt i roślin jest kłusownictwo (mięso małp cieszy się szczególnym popytem) oraz skażenie środowiska naturalnego wydobywaną w pobliżu wyspy ropą naftową. W 2007 r. ówczesny prezydent kraju Teodoro Obiang Nguema Mbasogo zarządził zakaz polowania na małpy oraz spożywania ich mięsa i handlu nim, który pomógł jednak tylko tymczasowo[3]. Innym zagrożeniem dla rodzimej przyrody jest nadmierny wypas[8]. W 1998 rozpoczęto Bioko Biodiversity Protection Program[2].
↑ abcdefJanusz Skarżyński. Fernando Po. „Poznaj Świat”. Rok XI (Nr 11 (132)), s. 13-16, listopad 1963. Polskie Towarzystwo Geograficzne. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. (pol.).
↑ abcdeGwinea Równikowa. W: wielu autorów: Wielki Encyklopedyczny Atlas Świata. T. 12. Afryka Wschodnia i Środkowa. PWN, 2006, s. 88–91. ISBN 978-83-01-14927-7.
↑Stephen Luscombe: Fernando Po. Brief History. The British Empire, 15 października 2007. [dostęp 2017-05-24].
_(7692054594).jpg)
_Cephalophus_ogilbyi.png)
_(11423539903)_(cropped).jpg)