PROFILPELAJAR.COM

Dzierżno Duże
Państwo	Polska
Rzeka	Kłodnica
Data uruchomienia	1964
Powierzchnia	6,15 km²
Głębokość	20 m
Funkcja	przyrodnicza, krajobrazowa, oczyszczająca, przeciwpowodziowa.
	Położenie na mapie gminy Rudziniec Dzierżno Duże
	Położenie na mapie Polski Dzierżno Duże
	Położenie na mapie województwa śląskiego Dzierżno Duże
	Położenie na mapie powiatu gliwickiego Dzierżno Duże
	50°22′08″N 18°33′32″E/50,368889 18,558889
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dzierżno Duże – zbiornik poeksploatacyjny utworzony w 1964 roku w środkowej części doliny Kłodnicy przez zalanie dwóch wyrobisk popiaskowych o podobnej głębokości maksymalnej (do 20 metrów) oddzielonych rozmytą obecnie groblą. Zbiornik jest położony na terytorium Gliwic, Pyskowic i gminy Rudziniec, w zachodniej części województwa śląskiego na lewym brzegu Kanału Gliwickiego.

Zbiornik powstał w wyrobisku po zakończonej eksploatacji piasków podsadzkowych i wprowadzeniu do niej wód rzeki Kłodnicy w 1964 roku^[1]. Powierzchnia zbiornika wynosi 516 ha^[2].

Nazwa zbiornika pochodzi od Dzierżna, dzielnicy Pyskowic. Zbiornik również jest nazywany Jeziorem Rzeczyckim. W pobliżu zbiornika znajduje się drugi, mniejszy zbiornik wodny Dzierżno Małe.

Informacje ogólne

Zbiornik zasilany jest w głównej mierze silnie zanieczyszczonymi wodami Kłodnicy za pośrednictwem trzystopniowej kaskady wlotowej. Niewielki procent dopływu powierzchniowego stanowią niewykorzystane przez żeglugę wody z piątej sekcji Kanału Gliwickiego okresowo dopływające do zbiornika za pośrednictwem jazu segmentowo-klapowego wybudowanego w wale północnym oraz wody niewielkich – okresowo płynących – potoków (Rzeczyckiego i Kleszczowskiego) zasilających zbiornik od strony południowej – ich koryta nie są zabudowane. Odprowadzanie wody ze zbiornika do Kanału Gliwickiego (Kłodnica i Kanał Gliwicki na odcinku Dzierżno – Pławniowice posiadają wspólne koryto), odbywa się przez urządzenia zrzutowo-upustowe zlokalizowane na 300 metrowej długości przekopie łączącym zbiornik z Kanałem Gliwickim. Od strony południowej i wschodniej misa zbiornika posiada charakter "naturalny", od zachodu czaszę zbiornika ogranicza zapora ziemna, a od północy wybudowano tzw. wał północny.

Parametry morfometryczne

Podstawowe dane morfometryczne zbiornika Dzierżno Duże są następujące: minimalny poziom piętrzenia – 194,50 m n.p.m., normalny poziom piętrzenia: 202,50 m n.p.m., maksymalny poziom piętrzenia – 203,50 m n.p.m., pojemność martwa (przy minimalnym poziomie piętrzenia) – 40,5 hm³, pojemność użytkowa (przy normalnym poziomie piętrzenia) – 47,5 hm³, rezerwa powodziowa (przy maksymalnym poziomie piętrzenia) – 6,0 hm³, pojemność całkowita (przy maksymalnym poziomie piętrzenia) – 93,5 hm³, powierzchnia zbiornika przy normalnym poziomie piętrzenia – 6,15 km², długość zbiornika – 5,8 km; szerokość maksymalna zbiornika – 1,5 km, średnia szerokość – 1,0 km, głębokość maksymalna – 20 m, długość linii brzegowej – 15,7 km, wskaźnik kształtu misy zbiornika – 0,78.

Funkcje zbiornika

Zbiornik spełnia ważne funkcje przyrodnicze i krajobrazowe (m.in. jako regionalnej rangi ostoja ptactwa wodnego^[3]), a ponadto służy poprawie warunków żeglugowych na Kanale Gliwickim, oczyszcza wody silnie zanieczyszczonej Kłodnicy przez pełnienie roli „naturalnego” osadnika, zapewnia przepływ nienaruszalny, pełni zadania przeciwpowodziowe^[2]. W przeszłości posiadał znaczenie dla rolnictwa i hodowli, a współcześnie jest traktowany również jako miejsce nieformalnego odłowu drobnych skorupiaków służących produkcji pokarmu dla ryb akwariowych. Charakter gospodarki wodnej w obrębie zbiornika Dzierżno Duże powoduje, iż cechuje się on wahaniami stanów wody dochodzącymi do 9 metrów.

Ichtiofauna

W Dzierżnie Dużym występują następujące gatunki ryb: karaś, karp, leszcz, lin, okoń, płoć, szczupak^[4].

Jakość wód

Według Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska jakość wód w zbiorniku zależna jest od jakościowego i ilościowego stanu rzeki Kłodnicy, która bezpośrednio go zasila. Odnotowano również przypadki, kiedy to zbiornik stawał się źródłem wtórnego zanieczyszczania wody. Na rok 2020 jakość wód zostały ocenione jako pozaklasowe^[5].

Z początkiem sierpnia 2024r. odkryto niepokojące zmiany w wodach Dzierżna Dużego oraz IV sekcji Kanału Gliwickiego. Na skutek wykrycia dużej ilości śniętych ryb oraz podejrzeń o zakwit złotej algi rozporządzeniem porządkowym Wojewody Śląskiego z dn. 05.08.2024r. wydano zakaz korzystania z wód zbiornika oraz sekcji IV Kanału Gliwickiego w km od 21+570 do 30+890 (od śluzy Dzierżno do śluzy Rudziniec)^[6], który kolejno przedłużono do dnia 26 sierpnia 2024r. Do 16 sierpnia odłowiono ze zbiornika kilkadziesiąt ton martwych ryb^[7]. 3 sierpnia 2024r. po potwierdzeniu występowania śnięcia ryb do działań kryzysowych, mających na celu zminimalizowanie skutków zdarzeń przystąpili pracownicy Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie w Gliwicach, do których dołączyli: Państwowa Straż Pożarna, Państwowa Straż Rybacka, PZW, wędkarze, Wojska Obrony Terytorialnej, wolontariusze. Na miejscu czynnościom mającym doprowadzić do zatrzymania wymierania zbiornika poddali się w większości społecznie wędkarze Koła PZW nr 29 Dzierżno Duże oraz zaprzyjaźnione im koła z innych części regionu i kraju^[8]. Do pracy przy powstrzymaniu katastrofy ekologicznej przystąpili także inspektorzy WIOŚ w Katowicach, WIW w Katowicach oraz Policja. Dla pracujących przy wyławianiu śniętych ryb wolontariuszy i służb zorganizowano społeczne zbiórki żywności i materiałów potrzebnych do realizacji działań. Organizatorami zbiórek na terenie Knurowa i Taciszowa byli Harcerze Klubu Specjalnościowego "Macha"^[3], na terenie Gliwic zarząd Rady Dzielnicy "Śródmieście" z Gliwic^[1], a na terenie Pyskowic członkowie projektu Stacja Pyskowice^[4].

Widok na Kanał Gliwicki (po lewej) i Dzierżno Duże (po prawej), sierpień 2024r.
Dzierżno Duże, sierpień 2024r.
Jaz nr 5 pomiędzy Kanałem Gliwickim, a Dzierżnem Dużym. Sierpień 2024r.
Panorama zbiornika Dzierżno Duże.
Katastrofa ekologiczna na zbiorniku Dzierżno Duże - akcja wyławiania śniętych ryb i oczyszczania wody ze złotej algi.
Katastrofa ekologiczna na zbiorniku Dzierżno Duże - zanieczyszczone wody.
Katastrofa ekologiczna na zbiorniku Dzierżno Duże - śnięte ryby na "stawikach" Dzierżna Dużego.
Katastrofa ekologiczna na zbiorniku Dzierżno Duże - akcja wyławiania śniętych ryb i oczyszczania wody ze złotej algi.
Katastrofa ekologiczna na zbiorniku Dzierżno Duże - akcja wyławiania śniętych ryb i oczyszczania wody ze złotej algi.

Przypisy

↑ ^a ^b Dzierżno Duże, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-06-04] .
↑ ^a ^b Zbiornik Dzierżno Duże. gliwice.rzgw.gov.pl. [dostęp 2022-06-04]. (pol.).
↑ ^a ^b Dzierżno i Drama. pyskowice.pl. [dostęp 2022-06-04]. (pol.).
↑ ^a ^b Jezioro Dzierżno Duże. fishster.pl. [dostęp 2022-06-04]. (pol.).
↑ RobertR. Machowski RobertR., MariuszM. Rzętała MariuszM., Martyna A.M.A. Rzętała Martyna A.M.A., Zbiornik Dzierżno Duże, https://rebus.us.edu.pl/, 2020 [dostęp 2024-08-16] .
↑ Zakaz korzystania z wód zbiornika Dzierżno Duże oraz sekcji IV Kanału Gliwickiego. Wojewoda wydał rozporządzenie porządkowe - Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gliwicach - Portal Gov.pl [online], Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Gliwicach [dostęp 2024-08-15] (pol.).
↑ Telewizja PolskaT.P. S.A Telewizja PolskaT.P., Dzierżno umiera! Tony martwych ryb, padają kolejne zwierzęta [online], katowice.tvp.pl [dostęp 2024-08-15] (pol.).
↑ Marcelina Przystał-M.P. Skarżyńska Marcelina Przystał-M.P., Śnięte ryby. Eksperyment na Dzierżnie WIDEO [online], TVS.pl, 13 sierpnia 2024 [dostęp 2024-08-15] (pol.).

Bibliografia

Mariusz Rzętała: Bilans wodny oraz dynamika zmian wybranych zanieczyszczeń zbiornika Dzierżno Duże w warunkach silnej antropopresji. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000, s. 176. ISBN 83-226-1024-6. (pol.).
Mariusz Rzętała. Użytkowanie jeziora poeksploatacyjnego w warunkach skrajnego obciążenia antropogenicznego na przykładzie zbiornika Dzierżno Duże. „Geographia. Studia et dissertationes”. 29, s. 15-37, 2007. ISSN 0208-5054. (pol.).
Mariusz Rzętała: Funkcjonowanie zbiorników wodnych oraz przebieg procesów limnicznych w warunkach zróżnicowanej antropopresji na przykładzie regionu górnośląskiego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2008, s. 172. ISBN 978-83-226-1809-7. (pol.).