Derby Pragi w piłce nożnej albo derby praskich "S" (cz.Pražské derby, derby pražských "S") – derbypiłkarskie rozgrywane między Slavią a Spartą Praga.
Mianem derbów praskich "S" określane są też spotkania Sparty i Slavii w hokeju na lodzie i futsalu. Mecze Slavii i Sparty z pozostałymi klubami z Pragi (np. Bohemians, Duklą i Viktorią Žižkov) i spotkania pomiędzy nimi są określane mianem "małych derbów Pragi" (cz. Malé pražské derby)[5].
W czasach monarchii austro-węgierskiej oba kluby należały do pionerów piłki nożnej wśród praskich Czechów (istniały również silne kluby żydowskie i niemieckie, takie jak DFC Prag i BFC Germania). Slavia wzięła swoją nazwę od panslawistów i zamierzała krzewić kulturę słowiańską w wielokulturowej Pradze, z kolei Sparta w nazwie i klubowych symbolach inspirowała się kulturą (głównie fizyczną) antyku[7].
W pierwszych latach istnienia oba kluby dzieliły boisko na wyspie na Wełtawie nazwanej Cesarską łąką (Císařská louka), gdzie już w 1896 w obecności 121 widzów rozegrano pierwsze, bezbramkowe (sędzia Josef Rössler-Ořovský nie uznał bramki Sparty) derby[8]. Kolejne mecze rozgrywały się na nowych boiskach Slavii (Stadion Slavie na Letné) i Sparty w dzielnicy Letná (dziś znajduje się tam współczesny stadion Sparty). W prostej linii miało je dzielić od siebie 200 kroków[9].
Przed powstaniem ogólnopaństwowych rozgrywek ligowych, kluby uczestniczyły w rozgrywkach przede wszystkim według podziałów etnicznych. Od 1896 do 1922 Slavia i Sparta konkurowały w mistrzostwach Czech i Moraw (mistrovství Čech a Moravy) oraz w mistrzostwachczeskiego związku piłki nożnej (mistrovství ČSF), gdzie więcej tytułów zgromadziła Slavia.
W międzywojniu obie praskie "S" rywalizowały ze sobą w nowej lidze czechosłowackiej – do aneksji Czechosłowacji przez nazistów Slavia zgromadziła w niej 8 mistrzostw, a Sparta 6 mistrzostw kraju. Przez cały czas istnienia czechosłowackiej ligi od 1925 do 1939, tylko raz wygrała ją drużyna spoza praskich "S" (Viktoria Žižkov w 1928). Rywalizacja między sąsiadami była zacięta na boisku i poza nim – w derbach z września 1931 (Sparta wygrała 3:1) sędzia miał odgwizdać 50 fauli zawodników obu drużyn, w tym wstrząśnienie mózgu i złamaną nogę[9].
W czasie wojny oba kluby występowały w czeskiej lidze krajowej (Národni liga) Protektoratu Czech i Moraw pod administracją niemiecką, w której Slavia triumfowała cztery razy, a Sparta raz.
Po II wojnie światowej
"Pepi" Bican, napastnik Slavii i najlepszy strzelec w historii derbów Pragi
W 1947 Slavia zdobyła ostatnie mistrzostwo kraju (kolejny tytuł wygrała dopiero w 1996, już w Republice Czeskiej) w historii czechosłowackiej ligi, a rok później Komunistyczna Partia Czechosłowacji przejęła pełnię władzy w kraju po zamachu stanu. Jako klub z rodowodem mieszczańskim, Slavia została uznana przez nowe władze za organizację "burżuazyjną" i "inteligencką" (w przeszłości jej zawodnikiem był obalony prezydent Edvard Beneš)[10]. W epoce stalinizmu klub był zmuszany do zmiany nazwy (na Dynamo Praga) i barw (z biało-czerwonych na niebieskie) oraz marginalizowany przez władze kosztem nowego wojskowego klubu ATK (później Dukla Praga) i derbowego rywala. W latach 60. został uratowany przez kibiców od likwidacji i następnie występował w europejskich pucharach, ale do rozpadu Czechosłowacji już nie był w stanie dorównać osiągnięciom Sparty.
Druga praska "S" po reformie sportu na wzór radziecki została klubem kolejowym i do rozpadu Czechosłowacji z końcem 1992 oraz końca czechosłowackiej ligi (ostatni sezon 1992/1993 przeżył wspólne państwo o kilka miesięcy) zgromadziła 14 mistrzostw kraju i więcej wygranych w derbowych meczach ze Slavią.
12 września 1992 w ostatnich "czechosłowackich" derbach Slavia pokonała Spartę 2:0 na Edenie (w latach 50. przeniosła się z Letnej do dzielnicy Vršovice sąsiadującej z Vinohradami, gdzie w XIX wieku powstała Sparta).
Po rozpadzie Czechosłowacji długo lepiej radziła sobie Sparta – Slavia po pierwszym mistrzostwie w 1996 na kolejny tytuł czekała do 2008. W sezonie 1999/2000 Sparta już przegrywała ze Slavią 0:1, ale ostatecznie po golach Vratislava Lokvenca i Jiřígo Novotnego fetowała mistrzostwo Czech po derbowym zwycięstwie 5:1 na własnym boisku[9]. 13 maja 2002 na stadionie Evžena Rošickiego Slavia pokonała Spartę 2:1 w finałowym meczu i sięgnęła po swój trzeci puchar Czech od rozpadu Czechosłowacji.
W latach 10. XXI wieku rywalizację obu praskich klubów przyćmiły sukcesy Viktorii Pilzno. Sytuacja uległa zmianie, gdy obie praskie "S" zyskały nowych właścicieli i głównym sponsorem Sparty został czeski magnat energetyczny i medialny Daniel Křetínský. Slavii groziło bankructwo, zanim w 2015 większościowe udziały w klubie nabył chiński koncern CEFC China Energy[11] (zastąpiony potem przez CITIC Group). Od ostatniego mistrzostwa Sparty w 2014, Slavia została mistrzem Czech czterokrotnie (w 2017, 2019, 2020 i 2021).
Derby Pragi rokrocznie przyciągają najwyższą widownię w czeskiej ekstraklasie (średnio powyżej 19 tysięcy widzów). Na 15 meczów ligowych z największą frekwencją w XXI wieku, jedenaście to spotkania Slavii i Sparty[12] (derby na stadionie Sparty 24 kwietnia 2007 oglądało rekordowe 20 565 widzów[13]). Rekord wszechczasów padł na gigantycznym stadionie w Strahovie, gdzie 4 września 1965 remis 2:2 między praskimi "S" miało oglądać 50 105 kibiców[14]. Były to też pierwsze derby Pragi transmitowane na żywo przez czeską telewizję i radio.
Według badań Kantaru, rywalizacja praskich "S" interesuje najwięcej kibiców w Republice Czeskiej. Slavii ma kibicować 14%, a Sparcie 11% Czechów (trzeciemu Baníkowi 10%). W samej stolicy więcej kibiców ma mieć Sparta (32%, Slavia 19%, 10% kibicuje Bohemians)[15], jednak w kraju środkowoczeskim przeważają kibice Slavii.
Ze względu na częste przeprowadzki obu klubów (Sparty z Vinohradów na Letną, Slavii z Letnej do Vršovic), nie istnieją wyraźne podziały geograficzne między kibicami praskich "S" wewnątrz Pragi. Slavia uchodzi za klub mieszczańskiej, liberalnej[16] i inteligenckiej[17] części Pragi (ultrasTribuna Sever określają się jako apolityczni[18], na meczach prezentują symbole antykomunistyczne). Sukcesy Sparty w czasach komunistycznej Czechosłowacji przyciągnęły na trybuny cały przekrój społeczny, jednak tradycyjnie jest klubem kojarzonym z klasą pracującą[19], drobnomieszczaństwem i napływowymi mieszkańcami rozległych praskich blokowisk (paneláków), co powoduje napięcia między sympatykami obu klubów.
Slavia a antysemityzm
W symbolice używanej przez kibiców Sparty, jak meczowy okrzyk Jude, Slavie! (zmieniany często na Jugoslavie!, na przykład dla uniknięcia kar pieniężnych dla klubu, oskarżeń o antysemityzm lub po prostu żartobliwie przekręcany), Slavia jest błędnie określana jako klub żydowski. Historyk Vladimír Zápotocký za początek utożsamiania Slavii z Żydami wskazuje towarzyski mecz z West Ham United w 1923, który Slavia miała odwołać już po wyprzedaniu biletów dla pieniędzy z polisy, wcześniej ubezpieczając spotkanie z Anglikami od opadów deszczu[20]. W odpowiedzi sympatycy Sparty mieli nazywać piłkarzy (i kibiców) Slavii Żydami, co praktykowane jest do dzisiaj, głównie przy okazji meczów derbowych[21]. Autor monografii Slavii Pavel Procházka przypuszczał, że pięcioramienna czerwona gwiazda z herbu Slavii na czarno-białych fotografiach mogła być mylona z sześcioramienną gwiazdą Dawida[22]. Przed II wojną światową społeczność żydowską Pragi skupiał głównie niemieckojęzyczny klub DFC Prag, rozwiązany przez okupacyjne władze po inwazji III Rzeszy w 1939 i reaktywowany w 2016.
Statystyki
Do roku 2023 rozegrano ponad 300 oficjalnych derbowych spotkań pomiędzy Slavią i Spartą. W ogólnym bilansie o 40 zwycięstw lepsza jest Sparta z 137 wygranymi, Slavia wygrała 97 meczów, 73 razy padł remis.
Najwyższy wynik w derbach padł w 1907, kiedy w towarzyskim spotkaniu Slavia pokonała Spartę 9:1[3].
Osobiste rekordy należą do piłkarzy Slavii – Josef Bican strzelił 35 derbowych bramek, a Vlastimil Kopecký w derbach Pragi wystąpił 54 razy. Po stronie Sparty najlepszym strzelcem z 19 golami jest Josef Ludl[23]. Najwyższym zwycięstwem Sparty jest 8:1 z towarzyskiego meczu o Puchar Pokoju i Przyjaźni (Pohár míru a přátelství) w 1952[24].
Ostatnie jak dotąd, 306. derby Pragi, rozegrano na stadionie Sparty 3 maja 2023 w finale pucharu Czech i zakończyły się wygraną Slavii 2:0[25].
_a_Kada_(Sparta).jpg)
